Çevrim içi alışverişle sanal sepetler dolarken, bireyin içindeki boşluk hissi artıyor

Çevrim içi alışveriş dijital dünyanın sunduğu kolaylık olmanın yanı sıra hayatın merkezine yerleşen bir bağımlılığa dönüşebiliyor.

Mobil cihazlara gelen indirim bildirimleri, tüketiciyi hızla karar vermeye zorlayan dijital tuzaklara evrilirken, kullanıcılar çoğu zaman ihtiyaç değil, dürtüyle alışveriş yapıyor.

Günlük hayatın parçası çevrim içi alışverişin hikayesinin anlatıldığı 3 bölümlük dosya haberin bu bölümünde, alışveriş tutkusunun bir bağımlılığa dönüşme süreci, uzman görüşü ve eski bir alışveriş bağımlısının paylaştığı deneyimlerle derlendi.

Mutluluk vadeden alışveriş, yerini pişmanlığa ve ekonomik sıkıntılara bırakabiliyor. Sanal sepetler dolarken, bireyin içindeki boşluk hissi giderek artıyor.

Bağımlılık seviyesine ulaşan çevrim içi alışveriş, sadece bütçeleri değil, psikolojik dengeleri de zorluyor.

Giderek daha görünür hale gelen bu sorun, pandemi döneminde ivme kazandı. Evlerine kapanan milyonlarca insan, ekran başında alışverişi bir tür kaçış noktası olarak gördü.

Bugün ise telefonlara düşen her yeni bildirim, yalnızca bir alışveriş fırsatı değil, aynı zamanda kontrol edilmesi zor bir dürtü anlamına geliyor.

Alışveriş bağımlılığıyla mücadele edenlerin deneyimleri, sorunun derinliğini ortaya koyuyor. Kimisi borç yüküyle boğuşuyor, kimisi gizlice yaptığı harcamaların vicdani yükünü taşıyor.

İstanbul Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Psikoloji Bölümü Öğretim Görevlisi Maryam Farzand, halk arasında mutluluk hormonu olarak da bilinen dopaminin, salgılanmasının verdiği iyi hisle kişinin alışveriş yapmaya devam ettiğini söyleyerek, "Ayrıca birçok insan için bir dikkat dağıtıcı görevi de görüyor. Birçok insan stres altında olduğunda veya sıkıldığında alışveriş yapıyor." dedi.

Farzand, birçok kişinin alışveriş uygulamalarını sadece gezinmek için indirdiğini vurgulayarak, "Bu aynı zamanda, düşünmek istemediğiniz şeylerden uzaklaşmak için bir dikkat dağıtıcı da olabilir. Böylece gezinmeye devam ediyorsunuz ve sonunda bir şeyler satın alıyorsunuz." diye konuştu.

Alışveriş yapmanın dijital dünyada bir bağlantı hissi de verdiğini belirten Farzand, "Çoğu zaman bu insanlar bazı influencerları takip ediyorlar ve onların kullandığı ürünleri satın alıyorlar ve kendilerinin de o seviyede olduklarını hissediyorlar." ifadesini kullandı.

Adını açıklamak istemeyen eski bir alışveriş bağımlısı K., özellikle gece geç saatlerde çevrim içi alışveriş platformlarında gezinirken "şimdi satın al" butonuna karşı çıkmanın çok zor olduğuna dikkati çekti.

Eski bağımlı K., "Zor bir dönemde stres atmak için başladığım bu alışkanlık, ürünleri inceleyip satın almak, bana kısa süreli bir dopamin patlaması yaşatıyordu. Zamanla bu bir döngü haline geldi. Gerçekten ihtiyacım olmayan şeyler satın alır, pişmanlık duyardım, sonra aynı davranışı tekrar ederdim." ifadelerini kullandı.

Bağımlılıkla mücadele için attığı en kritik adımın "kendisini bağımlı hale getirmek için tasarlanmış sistemlerle" arasına mesafe koymak olduğunu belirten eski bağımlı K., "Pazarlama e-postalarının aboneliğinden çıktım, uygulamaları sildim ve satın almadan önce bekledim." dedi.

Eski bağımlı K., mücadelesindeki asıl dönüm noktasının kendisiyle aynı süreçten geçenlere yardım etmek amacıyla kurduğu "JustBuyNothing (justbuynothing.com)" sitesini kurmak olduğunu kaydederek "Çevrim içi alışveriş platformları bağımlılık yaratacak şekilde tasarlanıyor. Şirketler, deneyimi dayanılmaz hale getirmek için A/B testi (ziyaretçilere daha cazip geleni görmek için iki içeriğin karşılaştırılması), veri izleme ve davranış psikolojisini kullanıyor." diye konuştu.

Şirketlerin hangi renklerin ve mesajların tüketiciyi daha fazla harcama yapmaya yönlendirdiğini bildiğini belirten eski bağımlı K., "Her tıklama, algoritmalara sizi daha iyi hedeflemeyi öğretiyor. Amaç, ihtiyacınız olanı bulmanıza yardımcı olmak değil, mümkün olduğunca çok para kazanmak. Savunmasız insanlar, bu devasa kurumsal deneyin denekleri haline gelir." ifadelerini kullandı.

Eski bağımlı K., bir sosyal medya platformunda alışveriş bağımlılığıyla mücadele edenler için bir internet sitesi kurma fikrini paylaştığını ve büyük ilgi gördüğünü vurgulayarak, "Binlerce kişi de aynı sorunu yaşadığını söyledi. Bu, alışverişin eğlencesini taklit eden ama maddi zararı ortadan kaldıran bir araca gerçekten ihtiyaç olduğunu fark etmemi sağladı." dedi.

Çevrim içi alışveriş deneyimini taklit etmek için kurduğu platforma dikkati çeken eski bağımlı K., "Sitede gezinme, sepete ekleme, hatta ödeme yapma imkanı var, ancak gerçek para yerine sahte para kullanarak. Şirketlerin kullandığı mekanizma aynı ancak burada sonuç zararsız." diye konuştu.

Eski bağımlı K., kütüphanelerden kitap ödünç almak, kullanılmayan abonelikleri iptal etmek, bozulan bir şeyi atıp yerine yenisini almak yerine onu tamir etmek gibi eylemlerin sitede ödüllendirildiğini belirterek, "Gerçek dünyadaki tüketim karşıtı eylemleri de ödüllendiriyoruz. İnsanları tüketmek yerine, daha sağlıklı seçimler yapmaları için teşvik ediyoruz." ifadelerini kullandı.

Şu anda perakende sitelerinde alışveriş sonrası ödeme sırasında devreye giren bir Chrome uzantısı geliştirdiğini söyleyen eski bağımlı K., "Bu uzantı, bir kullanıcı perakende sitesinde ödeme yapmak üzereyken, 'Bunu gerçekten satın almak istiyor musunuz?' şeklinde nazik bir hatırlatma ile işlemi duraklatıyor. Kullanıcı, doğrudan satın almaya yönlendirilmek yerine, satın almayı yeniden düşünme veya satın alma dürtüsünü JustBuyNothing'e yönlendirme şansına sahip oluyor. Bu, gücü tüketicinin eline geri vermekle ilgili." diye konuştu.

Eski bağımlı K., bağımlılığın sessizlik içinde büyüdüğünü ancak binlerce kişinin aynı sorunla mücadele ettiği fark edildiğinde ortak bir zorluk haline geldiğine işaret ederek, şunları kaydetti:

"En temel tavsiyem bir sürtünme yaratmak. Alışveriş uygulamalarını silin, promosyon e-postalarının aboneliğinden çıkın, gerekirse siteleri engelleyin. Şirketler harcama yapmanız önündeki tüm engelleri kaldırır. Siz de bu engelleri yeniden koyarak karşı koyabilirsiniz."