Ankara
Kimi zaman yeni gelen siyasi yönetimlerin yeni başkent arayışı, bazen de başkentlerin artık ülke için yetersiz hale gelmesi dünya genelinde yeni arayışları ortaya çıkardı.
En az siyasi nedenler kadar coğrafi sorunlar, iklim değişikliği, düzensiz büyüme de dünyada yeni başkentlerin doğmasına neden oldu.
Başkentini değiştiren büyük ülkeleri, değiştirme planı yapanları ve dünyada sıkça karıştırılan başkentleri derledik.
Rio de Janeiro'dan Brasilia'ya...
Güney Amerika ülkesi Brezilya, 1960'ta ülkenin başkentini Rio de Janeiro'dan Brasilia'ya taşıdı. Bu değişiklikte amaç ülkenin iç bölgelerinin ekonomik kalkınmasını sağlamak ve deniz kıyısındaki yoğunluğu azaltma oldu.
Ülke tarihinde Portekiz sömürgeciliğinden itibaren deniz kıyısına olan bağlılık, başkent değişikliği ile azaltılmaya çalışılırken yeni başkentin tasarlanması için yarışmalar düzenlendi.
İnşa süreci yaklaşık 3 yıl süren yeni başkent Brasilia, 21 Nisan 1960'ta kapılarını açtı. 1987'de BM Dünya Mirası olarak tescil edildi.
Şu an ülkenin en kalabalık şehri Sao Paulo iken başkent Brasilia'nın nüfusu yaklaşık 3 milyon.
İsmi en çok değişen başkent: Astana...
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) dağılmasıyla 16 Aralık 1991'de bağımsızlığını ilan eden Orta Asya devletlerinden Kazakistan da başkentini değiştiren ülkelerden oldu.
Eski SSCB'den bağımsızlığını ilan ettiği dönemde Kazakistan’ın başında bulunan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev döneminde ülke başkentini değiştirme kararı aldı.
O dönemde bu kararın getirebileceği ekonomik yük nedeniyle eleştirilere maruz kalan karardaki temel motivasyon, Almata'daki deprem riski ve şehrin büyüme imkanının sınırlı olmasıydı.
Kazakistan, ülkenin başkentini 1997'de kuzeydeki Akmola şehrine taşımaya karar verirken, yeni ve modern bir başkent inşa edildi. Akmola'nın ismi de 1998'de Kazakça "başkent" anlamına gelen "Astana" olarak belirlendi.
Kazakistan'ın başkenti, "ismi en çok değiştirilen şehir" olarak da Guinness Dünya Rekorlar Kitabı'nda yer alıyor.
Birçok kez ismi değiştirilen şehrin adı, 1830'da Akmolinsk, daha sonra Tselinograd, bağımsızlık ile Akmola, başkent statüsü verilmesiyle Astana oldu.
2019'da birinci Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in onuruna şehre Nur Sultan ismi verilse de başkentin adı 2022’de yeniden Astana'ya dönüştürüldü.
Afrika'nın genç başkenti: Abuja...
Afrika ülkesi Nijerya da başkent değiştirme kervanına katılan ülkelerden. 1991'e kadar başkent olan Lagos görevi Abuja'ya teslim etti.
Lagos çok hızlı bir ekonomik gelişmeye maruz kalırken 1980'lerde inşasına başlanan Abuja, hükümetin ülke ekonomisini Nijerya'nın "iç kesimlerine" genişletme ihtiyacı nedeniyle coğrafi olarak ideal bir konumdaydı.
Lagos'taki nüfusun kontrolsüz artışı ve Abuja'nın "merkezi" konumu Afrika'da yeni bir başkenti doğurdu. Abuja şu an nüfusu 220 milyona yakın ülkenin başkenti olmayı sürdürüyor.
Stratejik öneme sahip başkent: İslamabad...
Bağımsızlığını 1947'de kazanan Pakistan da yeni bir başkente ihtiyaç duyan ülkelerden biri oldu. Eski başkent Karaçi'nin stratejik olarak dezavantajlı konumda bulunması, nüfustaki kontrolsüz artış gibi nedenler İslamabad şehrinin inşa sürecinin başlamasına neden oldu.
1967'de başkent olarak ilan edilen İslamabad, günümüzde bölgenin öne çıkan başkentlerinden biri olarak ortaya çıkıyor. Karaçi ise ülkenin ekonomik merkezlerinden ve en büyük şehri olmayı sürdürüyor.
Devrimin başkenti: Moskova...
Ruslar, 18. yüzyılda dönemin Rus Çarı 1. Petro'nun kararıyla bataklığın üstüne Avrupalı tarzda ve bölgeye daha rahat ulaşabilen yeni bir şehir inşa etti. 1712'de St. Petersburg, imparatorluğun yeni başkenti ilan edildi.
1. Dünya Savaşı zamanında şehrin ismi Alman karşılığının etkisiyle Rusça "Petrograd" olarak değiştirilse de Çarlık Rusya'nın yıkılması ve SSCB'nin kurulmasıyla başkent yeniden Moskova'ya taşındı. St. Petersgburg'un ismi ise Leningrad olarak değiştirildi.
Bu kararda Moskova'nın coğrafi konumunun yanında Bolşeviklerin Çarlık simgelerinin etkisini silme isteği etkili oldu. Avrupa'nın en büyük şehirlerinden Moskova 20 milyona yakın nüfusuyla halen Rusya'nın başkenti.
İran, başkentini taşımayı düşünüyor...
İran'ın başkenti Tahran, ülkenin siyasi ve ekonomik merkezi olarak yıllardır İran'ın en önemli şehri olsa da artan nüfus, deprem riski ve çevresel sorunlar, başkentin taşınmasını yeniden gündeme getirdi.
Tahran yıllardır yüksek nüfus, hava kirliliği, deprem riski, su kıtlığı, zemin çökmesinden muzdarip. Başkentteki nüfus baskısı, ekonomik verimliliği düşürüyor ve şehrin yaşam kalitesini olumsuz etkiliyor.
Başkent taşınması planında öne çıkan bölge, İran’ın güneyindeki Basra Körfezi’ne yakın alanlar olarak belirtiliyor.
"Ulusal birlik için daha merkezi başkentler"
Stanford Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Akademisyen Martin Lewis, başkentleri değiştirmedeki motivasyonun tarihsel dönemlere göre değişiklik gösterdiğini ve bunun arkasında birden fazla etkenin bulunduğunu kaydetti.
Lewis, "20. yüzyıldaki çoğu durumda en önemli neden, ulusal birliği güçlendirmek için daha merkezi bir konumda başkente sahip olma isteği ve daha az ölçüde de eski başkentteki köklü ekonomik elitlerin gücünü azaltma arzusuydu." ifadesini kullandı.
Pakistan'ın başkentini İslamabad'a taşımasında ise, Keşmir meselesinde elini güçlendirme isteği olduğunu aktaran Lewis, Endonezya ve Mısır'daki başkentin kademeli veya kısmen taşınması konularında, mevcut başkentlerin aşırı kalabalık ve tıkanmış durumda olmasının etkili olduğunu vurguladı.
Lewis, başkent değişikliklerinde inşanın zor ve pahalı olması, halkın bu şehirlere taşınmadaki isteksizliği gibi olumsuz durumların yaşanabileceğine dikkati çekerek Brezilya'daki memurların Brasilia'ya taşınmada isteksizliğini ve Washington'un bir süre Avrupalı diplomatlar tarafından "taşra kasabası" olarak küçümsenmesi örneklerini verdi.
En çok karıştırılan başkentler...
Dünyada bazı ülkelerin başkentleri sıklıkla karıştırılıyor. Bu yanılgıdaki temel etken ise nüfusu en büyük şehrin her zaman başkent olarak düşünülmesi.
Örneğin Avustralya'nın başkenti sorusuna çoğu kişi Sydney yanıtını verse de ülkenin başkenti Canberra. Kanada için Toronto ve Montreal cevaplarını duymak mümkün olsa da ülkenin başkenti Ottawa.
Aynı şekilde İsviçre için Zürih ve Cenevre yanlış cevap zira ülkenin başkenti Bern. Suudi Arabistan hususunda Mekke ve Medine yanıtları yanlış. Söz konusu Orta Doğu ülkesinin başkenti Riyad.