Adana
İnşaat Mühendisleri Odası Adana Şube Başkanı Hasan Aksungur, betonarme yapılarda kolon ve kirişleri saran, inşaat çeliğinin bükülmesiyle elde edilen etriyenin 135 derecelik açıyla bükülmeden bağlanması halinde taşıyıcı sistemlerde kırılmaya ve binalarda yıkıma yol açabileceği uyarısında bulundu.
Aksungur, 6 Şubat'ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremlerde yıkılan binaların ardından gündeme gelen etriyelerle ilgili açıklamada bulundu.
Etriyenin, beton ve demir kullanılan yapılarda beton kısmın basınca, demir aksamın da çekme gerilmesine karşı dayanıklılığı sağladığını anlatan Aksungur, bu iki unsurun birleşmesiyle oluşan yapıya "betonerme yapı" denildiğini belirtti.
Aksungur, binanın demir donatı miktarının, bina yüksekliğine, enine, boyuna, kat yüksekliğine göre projelendirilip hesaplanan kolon ve kirişlere göre belirlendiğini, demir donatıda, demirin çapından yerleştirme sıklığına, bağlanma özelliğine kadar birçok unsurun önem taşıdığını vurguladı.
Binalarda inşaat demiri olarak adlandırılan kolon ve kirişlerdeki demirlerin bulunması kadar bunları bağlayan etriye denilen çelik yapının da önemli olduğuna dikkati çeken Aksungur, "Etriye, düşey kolon veya yatay kirişlerdeki demirlerin çevresine sarılan ve onları bir arada betonun içinde tutan, olası bir sıkışma, basınç veya değişik bir yük gelmesi durumunda o demirlerin betonunun içinden çıkmasını engelleyen çelik aparatlardır. Son derece de önemlidir. Etriyesiz bir kolon, kiriş düşünülemez." dedi.
Fotoğraf: Bekir Ömer Fansa/AA
Etriyenin özellikleri
Aksungur, etriyede kullanılan çeliğin çapından, kolon veya kirişte kullanılan miktarına ve demiri saracak kısımdaki bükülme açısına kadar dikkat edilmesi gereken birçok özellik olduğunu belirtti.
Köprü, viyadük gibi yapıların dışında binalarda kullanılan etriye çeliğin çapının 8-12 milimetre arasında değiştiğini ifade eden Aksungur, şöyle konuştu:
"Kirişlerin ve kolonların birbirleri ile birleşmeye yaklaştığı ortalama 50 santimetrelik bölgelerine 'sarma bölgeleri' denir. Bu bölgeler, etriye sıklaştırma bölgeleri olarak geçer. Bu bölgelere yaklaşıldıkça etriyelerin döşeme sıklığı arttırılır. Bu bölgeler binanın düğüm noktalarıdır. En çok yükün, momentin geldiği, zorlanacak noktalar olduğu için etriye buralarda sıklaştırılır ve hayati önemdedir."
Etriye bükülme açısının önemi
Hasan Aksungur, etriyenin, kolonun boyutuna göre içindeki demiri sarmalayacak şekilde ölçülendirildiğini dile getirdi.
Etriyenin her iki ucunun belirli bir açıyla bükülmesinin işlevini yerine getirmesini etkilediğini ve 135 derecede bükülmesi gerektiğini vurgulayarak, şöyle konuştu:
"Çelik düz haldeyken 180 derece olarak düşünürsek etriye hazırlamak için her iki ucun da dışarda kalan açısı 135 derece oluncaya kadar bükülmelidir. Bu bükülen iki kısmın oluşturduğu köşeden kolondaki ve kirişteki demir geçer. Bunlar, buralara bağlanırlar.
Kanca haline gelip betonun içinde kaldıkları için içsel sürtünme şeklinde tarif edebileceğimiz bir mukavemet yaratırlar. Kanca şekline geldiği için düşey demir, bunun içinden zor sıyrılır. Sıyrılması için çok büyük yükler gelmesi gerekir. Ya da yanlış montajlanmıştır.
Eğer etriye 135 derece açıyla bükülmemişse kolondaki demir, kanca kısmından sıyrılıp dışarı çıkar, kolonu ve kirişi patlatır, kırar. Etriyenin bütün esprisi bu kancalardır."
"Etriyenin doğru açıyla bükülmemesi işçilikten kaçınmadır"
Aksungur, etriyenin hazırlanması ve döşenmesi kadar buradaki işçiliğin de önemli olduğunu ifade etti.
Genelde daha kısa sürede daha fazla iş yapmak isteyenlerin yeterli etriye koymama veya 135 dereceyle bükümünü yapmadan koyma yoluna gidebildiklerini aktaran Aksungur, "135 derece bükerse, bunu yerine monte ederken çok zorlanacaktır. Sırf oradaki 3-5 dakikadan çalmak için bu ucu böyle açık bırakılır nispeten. Sırf işçilik olayıdır. Yoksa demirden çalmak, eksik demir kullanmak gibi olay değildir." dedi.
Aksungur, bir bütün olan inşaatlarda en önemli parçalardan etriyelerin uygun şartları taşısa bile diğer unsurların eksikliği halinde bunun da öneminin kalmayacağını belirten Aksungur, şunları kaydetti:
"Diğer unsurlar kontrol altında imal edilmemişse etriyelerin uygunluğu çok fazla anlam ifade etmez ama etriyeler her tarafta yerinde değilse, eksik veya usulsüz montaj ya da kancalarının yanlış olması halinde depremde ya da normal şartlarda çok sıkıntı yaratır.
Etriyenin projesine uygun çapı, kancalarının doğru bükülmüş olması, uygun montajı, kolon ve kirişlere yaklaştıkça olması gereken sıklaştırma bölgelerinde mutlak sıklıkla uygulanması, onun can alıcı noktasıdır."