Ankara
Okullarda, gazetelerde ve televizyon yayınlarında en yaygın görülen, Avrupa'yı merkeze alan dünya haritası, haritacı Gerardus Mercator'ün 16. yüzyılda deniz seferlerinde daha kolay yol bulunabilmesi için geliştirdiği "Merkatör Projeksiyonu"nu temel alıyor.
Bu bilinen en yaygın dünya haritası, kıtaların şeklinin korunmasına odaklandığı için Ekvator’daki ve tropikal bölgelerdeki toprakları, kutuplardakinden daha küçük gösteriyor.
Ancak ABD, Avrupa ve Rusya gibi ülkeleri olduğundan daha geniş alana sahip gösteren bu haritanın, değişik projeksiyon teknikleri geliştirilmesine rağmen hala yaygın kullanılması siyasi tartışmalara konu oluyor.
Örneğin, kutuplara yakın olan Grönland'ın, Merkatör Projeksiyonu'yla çizilmiş haritada, kendisinden 14 kat daha büyük olan Afrika'dan daha büyük görünmesi ve merkezdeki ülkelerin daha önemli olduğu düşüncesine yol açması tartışılan konular arasında yer alıyor.
İngiltere'deki Birmingham Üniversitesinden Bölgesel Ekonomik Gelişim Bölümü Profesörü Donald Houston, Merkatör Projeksiyonu'nun yol açtığı yanılgılara ilişkin değerlendirmede bulundu.
Avrupa'yı merkeze alan ya da kutupları ortalayan haritaları inceleyen Houston, Merkatör Projeksiyonu'nun dünyadaki yaygın kullanımına dikkati çekti.
Houston, navigasyon amacıyla çizilen ve ülkelerin boyutundan ziyade şekline odaklanan bu haritanın, kutuplara yakın olması nedeniyle Grönland'ın şeklinin korunması için hem enine hem boyuna daha geniş çizilmesini gerektirdiğini anlattı.
Herkes alıştığı için bu haritanın uzun zamandır kullanıldığını ifade eden Houston, şunları kaydetti:
"Bu nedenle çoğu okulun duvarlarında, gazetelerde ve televizyon yayınlarında gördüğümüz dünya haritası tamamen yanlış yönlendiriyor. Bu yüzden siyasi açıdan tartışmalı (bir konu) çünkü harita, daha yoksul olan güneydeki ve tropikal ülkeleri genel olarak kuzeydeki daha zengin ülkelerden daha küçük gösteriyor."
Houston, Merkatör Projeksiyonu'nun aksine şekilden ziyade boyut oranına odaklanan Peters Projeksiyonu gibi farklı haritaların da çizildiğini belirtti.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından da kullanılan Peters Projeksiyonu, boyutları orantılı yansıtması nedeniyle ülkelerin şeklini olduğundan farklı gösteriyor. Bu nedenle Peters Projeksiyonu'nda açıların tamamen farklı olduğuna dikkati çeken Houston, projeksiyonun alışıldık olmamasının, "Bu harita yanlış." düşüncesine yol açabileceğini ifade etti.
Öte yandan, Houston, Merkatör Projeksiyonu'nun, ülkelerin önemine dair algıyı yönlendirmesine ilişkin "(Haritada) Avrupa'nın ortada olmasının burayı olduğundan daha önemli gösterdiğine ilişkin tartışmalar oluyor. Ancak dediğim gibi alternatif haritalar, dünyanın farklı kısımlarını merkeze taşıyabiliyor." diye konuştu.
Alternatif haritalar, farklı bölgeleri merkeze taşıyor...
Houston, esasında, Kuzey Kutbu'nun haritanın üst kısmında olması ya da Amerika kıtasının haritaların batısında olması gerektiğine ilişkin bilimsel sebep olmadığını söyledi. Yani haritalar, güneydeki hatta doğudaki ülkeleri merkeze taşıyacak şekilde de çizilebilir.
Buna göre, güneydeki bölgelerin üstte olduğu başka bir harita, gelişmiş ülkeleri alta, Afrika kıtasını haritanın üst kısmına ve merkezine yerleştirebilir.
Örneğin, coğrafyacı Muhammed El-İdrisi'nin 1154'te güneyi üstte gösterir şekilde çizdiği haritada, Arap Yarımadası merkezde, yukarıya uzanır şekilde görünüyor. Bu da, önemi Arap Yarımadası'na atfettiği şeklinde yorumlanıyor.
Öte yandan, Çin'in eski Avrupa tarzı ilk haritası olan "Kunyu Wanguo Quantu", 1602 yılında İtalyan misyoneri Matteo Ricci tarafından çizildi.
"Çin'in gerçekliğini ve beklentilerini" yansıttığı gerekçesiyle bu ülke, haritada dünyanın merkezinde yer alıyor ve egemenlik ihtilafına konu yerler, bu ülkenin toprakları olarak gösteriliyor.
Medeniyetin ortaya çıktığı dönemlerde kağıdın, pusulanın, barutun bulunduğu Çin, Avrupa ve Afrika haritanın sol tarafında yer alırken genelde batıda yer alan Amerika kıtası, sağ tarafta çizilmiş görünüyor.
"Küre şeklinde harita hariç Dünya'nın gerçek görünüşünü yansıtan bir harita yok"
Houston, haritaların alışılmış şekilde çizilmesi için bilimsel bir neden olmadığını kaydederek Merkatör Projeksiyonu'yla çizilen haritaların bilinçli ya da bilinçsiz olarak sömürgeci ve emperyalist görüşlerden yola çıkarak şekillenmiş olabileceğini belirtti.
Haritalardaki bu yanılgının coğrafya eğitiminde gözden kaçtığını ifade eden Houston, "İncelediğiniz haritanın büyüklüğü doğru yansıtmadığının, yalnızca şeklin doğru olduğunun söylenmesi çok önemli." dedi.
Houston, Dünya'nın şekline rağmen haritaların düz kağıda çizilmesinin asıl problem olduğunu vurgulayarak "Küre şeklinde harita hariç Dünya'nın gerçek görünüşünü yansıtan bir harita yok." değerlendirmesinde bulundu.
Trump'ın Grönland'da "mineral zenginlik ve jeopolitik kontrol isteği"
Houston, ABD Başkanı Donald Trump'ın Grönland'ı satın almak istemesi ve Ada'nın "dev" olduğunu söylemesine ilişkin de değerlendirmelerde bulundu.
Grönland'ın büyük kısmının buzlarla kaplı olduğunu, ne kadar büyük olursa olsun bunun çok önemli olmadığını söyleyen Houston, ABD Başkanı'nın bu isteğinin haritadan etkilenip etkilenmediğine ilişkin şunları kaydetti:
"Trump'ın bu konuda ne düşündüğünü bilmiyorum. Ancak Grönland'ın görünenden küçük olduğunu fark ettiğinde umarım şoke olmaz. Ancak ciddi olmak gerekirse jeopolitik açıdan Donald Trump'ın Grönland hakkında dediklerinin daha çok mineral zenginlik, jeopolitik kontrol ve etkiyle ilgili olduğu fikrindeyim."