İran, yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum stoklarını artırmaya devam ediyor

İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya (5+1) arasında 2015'te Tahran'ın nükleer faaliyetlerinin düzenlendiği ve denetim altına alındığı bir anlaşma imzalandı.

Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan nükleer anlaşma, Tahran'a yüzde 3,67 oranında uranyum zenginleştirme faaliyetini sürdürme ve en çok 300 kilogram uranyumu elinde tutabilme izni veriyordu.

Anlaşma, İran'a 300 kilogramın üzerindeki uranyumu uluslararası piyasada satarak karşılığında doğal uranyum alabilme imkanı tanıyordu. İran anlaşmadan önce en fazla yüzde 20 saflıkta uranyum zenginleştiriyordu.

Washington, Donald Trump'ın ilk başkanlık döneminde, 8 Mayıs 2018'de anlaşmadan tek taraflı çekilerek İran'a yeniden yaptırım uygulamaya başladıktan bir yıl sonra anlaşmanın Avrupalı taraflarının yaptırımlara karşı adım atmaması üzerine Tahran yönetimi, anlaşmadaki bazı taahhütlerini durdurmaya başladığını duyurdu.

Tahran yönetimi, Trump döneminde General Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından ilk adım olarak 5 Ocak 2020'de nükleer anlaşmadaki tüm taahhütlerini askıya aldığını açıkladı.

Bu tarihten sonra nükleer faaliyetlerini kademeli olarak artırmaya başlayan İran, özellikle Kasım 2020'de İranlı nükleer bilim insanı Muhsin Fahrizade suikastının hemen ardından Mecliste nükleer faaliyetlerin hızlandırılmasını öngören bir yasa geçirdi.

Önceki hükümetin itirazlarına rağmen Mecliste onaylanan yasa, İran Atom Enerjisi Kurumunun uranyumu en az yüzde 20 zenginleştirmeye başlamasını ve düşük düzeyli zenginleştirilmiş uranyum stoklarını artırmasını zorunlu kıldı.

Bu kapsamda uranyum zenginleştirme tesislerine nükleer anlaşma kapsamında kullanılmasına izin verilen eski nesil santrifüjler yerine uranyumu daha hızlı zenginleştirebilen IR-7, IR-8 ve IR-9 santrifüjleri yerleştirildi.

İran Atom Enerjisi Kurumu, söz konusu yasa kapsamında 5 Ocak 2021'de Fordo'daki nükleer tesiste Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) müfettişlerinin gözetiminde uranyumu yüzde 20 saflıkta zenginleştirdiklerini açıkladı.

Tahran yönetimi, Nisan 2021'de ise ilk kez yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştirdiğini duyurdu.

Tahran'ın uranyumu yüzde 20 ve yüzde 60 saflıkla zenginleştirmesi ciddi bir adım olarak görülüyor çünkü uranyumun yüzde 20 üzerinde zenginleştirilmesi nükleer bomba elde etmeye imkan sağlayacak yüzde 90 saflıkta parçalanabilir uranyuma ulaşmak için önemli bir aşama kabul ediliyor.

UAEA'nın İran'ın nükleer programıyla ilgili yayımladığı son raporda, Tahran'ın yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum stokunu artırmaya devam ettiği belirtildi.

Raporda, İran'ın 8 Şubat itibarıyla toplam zenginleştirilmiş uranyum stokunun 8 bin 244,4 kilograma yükseldiği bildirildi. Buna göre, 3 ay önceki rapora oranla stoklarda 1690 kilogram artış görüldü.

Tahran yönetiminin yüzde 60'a kadar zenginleştirilmiş uranyum üretimini sürdürdüğü belirtilen raporda, Tahran'ın bu oranda 274 kilogram zenginleştirilmiş uranyum stokuna sahip olduğu ifade edildi. Buna göre de önceki rapora kıyasla İran, yüzde 60'a kadar zenginleştirilmiş uranyum üretimini 92 kilogramdan fazla artırmış oldu.

Ajansın Mayıs 2021'de yayımladığı raporda bu rakamın 2,4 kilogram olduğu göz önüne alındığında Tahran'ın yüzde 60'a kadar zenginleştirilmiş uranyum stoklarını 4 yılda 114 kat artırdığı göze çarpıyor. İran, 2021'de 62,8 kilogram olarak açıklanan yüzde 20 zenginleştirilmiş uranyum stoklarını da 4 yılda 606 kilograma çıkardı ancak ilk kez, yüzde 20 saflıkta zenginleştirilmiş uranyum stokları önceki üç aylık rapora göre düşüş gösterdi. Rapora göre, 3 ay önce 839 kilogram olan Tahran'ın yüzde 20 zenginleştirilmiş uranyum stokları son raporda 606 kilogram açıklandı. Bu da stokların 233 kilogram azaldığına işaret ediyor.

Rapora göre, İran'ın elindeki zenginleştirilmiş uranyum stoku ise toplam 8 bin 244,4 kilograma ulaştı. Bu rakam Mayıs 2021'de 3 bin 241 kilogramdı. Buna göre, İran'ın toplam uranyum stoku 4 yılda yaklaşık 3 kat arttı.

UAEA'ya göre, yüzde 60 zenginleştirilmiş 42 kilogram uranyum en az yüzde 90 saflıkta zenginleştirilmesi halinde 1 atom bombası üretebilme imkanı sağlıyor.

Tahran yönetimi, yüksek düzeyde uranyum zenginleştirme işlemlerinin sivil amaçlı olduğunu savunuyor. Buna karşılık UAEA sivil amaçlar için yüzde 60 saflıkta uranyum zenginleştirilmesine ihtiyaç olmadığını ifade ediyor.

İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, yaptırımların kaldırılmasını sağlamak için yüksek düzeyde uranyum zenginleştirdiklerini ve ülkesinin nükleer programının askeri amaçlı olmadığını söyledi.

ABD Ulusal İstihbarat Direktörlüğü Ofisinin Temmuz 2023'te yayımladığı istihbarat değerlendirme raporunda, İran'ın nükleer silah üretimine yol açacak faaliyetlerini artırmasına rağmen nükleer silah üretimine yönelmediği belirtildi. Bunlara rağmen ABD Başkanı Donald Trump, sık sık İran'ın nükleer silah edinmesinin engellenmesi gerektiğini söylüyor.

İran, ABD'nin nükleer anlaşmaya geri dönmesi ve ilgili yaptırımların kaldırılması halinde nükleer faaliyetlerini yeniden anlaşmayla uyumlu hale getireceğini belirtiyor.

Bu doğrultuda İran, E3 olarak adlandırılan nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları İngiltere, Fransa ve Almanya ile Aralık 2024'te dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde nükleer görüşmelere yeniden başladı. Son olarak Dışişleri Bakan Yardımcısı Kazım Garibabadi, 24 Şubat'ta Cenevre'de E3 dışişleri bakanları ile nükleer konuyu görüştüklerini açıkladı. Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi de açıklamasında müzakerelerin devam edeceğini belirtti.

İran'ın silah sınıfına yakın uranyum üretimini hızlandırması, Trump'ın İran ile müzakerelere açık olduğunu defalarca dile getirmesi ve yeniden uyguladığı "azami baskı" politikasının bir parçası olarak İran'ın petrol satışlarına yönelik yaptırımları giderek daha fazla artırması nedeniyle Tahran üzerinde baskı oluşuyor.

İran'da son sözü söyleyen ülke lideri Ali Hamaney, ağustosta yaptığı bir konuşmada, ABD ile görüşmelerin kapısını açmış ve "düşmanla" ilişki kurmanın "zararı olmadığını" söylemiş ancak dikkatli olunması gerektiğini vurgulamıştı.

Hamaney daha sonra 7 Şubat'ta, Trump'ın "azami baskı" politikasını yeniden uygulamaya başlaması ve "İran'ı yok edebileceğine" dair tehditler üzerine ABD ile müzakerelerin "akıllıca veya onurlu olmadığını" söyleyerek bu tavrını değiştirdi.

İran lideri Ali Hamaney, 2000'li yılların başında fetva çıkararak nükleer silahların geliştirilmesini veya kullanılmasını yasaklamıştı.

Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan dahil üst düzey yetkililer, Hamaney'in fetvası doğrultusunda ülkenin nükleer ve savunma doktrininde, nükleer silah üretimine yer olmadığını sıkça dile getirse de bazı siyasiler, Hamaney'in fetvasının değişebileceğini ve İran'ın da nükleer silah üretebileceğini iddia ediyor.

İran lideri Hamaney'e bağlı Dış İlişkiler Stratejik Konseyi'nin Başkanı Kemal Harrazi, 13 Mayıs 2024'te yaptığı bir konuşmada, ülkesinin İsrail tarafından nükleer silahla tehdit edilmesi halinde Tahran'ın nükleer silah üretimiyle ilgili stratejisini değiştirmek zorunda kalacağını dile getirdi.

Harrazi, "Devrim liderliğinin (Hamaney), nükleer silahların yasak olduğu yönünde fetvası var ancak düşman sizi tehdit ederse doktrininizi değiştirmeniz gerekir." ifadesini kullandı. O dönem Harrazi'nin yardımcısı olan ve şu anda Dışişleri Bakanı olarak görev yapan Erakçi de benzer açıklamalar yaptı.

Kaynak: AA