Kars
Kars'ta ecdadın vatanı savunduğu tabyalar ihtişamını koruyor
Osmanlı Devleti ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti'nin doğu sınırlarını koruyarak "sınır muhafızlığı" görevini yıllardır sürdüren tabyalar, Ruslara karşı savunma hattı olarak kullanıldı.
Bu tarihi yapılar, yalnızca askeri birer yapı değil, aynı zamanda bir dönemin mühendislik zekasının, strateji anlayışının ve vatan savunma azminin somut örnekleri olarak önem taşıyor.
Türkiye'nin en fazla savaş tabyasına sahip kenti Kars'ta, en bilinenleri arasında Kanlı, Gemli, Büyük, Küçük ve Topçuoğlu Tabya gibi yapılar yer alıyor.
Her biri farklı büyüklükte ve işlevde olan bu tabyalar, hem savunma hem de keşif ile gözlem amacıyla inşa edildi. Tabyalar, yer altı geçitleri, siperleri, topçu mevzileri ve gözetleme kuleleriyle dönemin askeri mimarisini anlamak açısından büyük önem taşıyor.
"Erzurum, Kars ve Ardahan tabya mimarisi bakımından oldukça zengin"
Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölüm Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan, ön savunma yapıları olarak bilinen tabyaların dışarıdan gelen düşmanı şehre girmeden, kaleye kavuşmadan en önde karşılayıp karşılık verebilmek amacıyla inşa edildiğini söyledi.
Kars'ın tabya bakımından en zengin şehirlerinden biri olduğunu dile getiren Arslan, "Anadolu'da özellikle batıda Çanakkale ve Edirne, doğuda da Erzurum, Kars ve Ardahan'ın tabya mimarisi bakımından oldukça zengin olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle bu coğrafyada '93 Harbi' olarak da bildiğimiz Osmanlı-Rus Savaşları esnasında Ruslardan gelebilecek tehlikelere karşı koyabilmek amacıyla hatta şehrin önemli noktalarını, önemli girişlerini ve boğazları kontrol edebilmek amacıyla 19. yüzyıldan sonra bunların inşa edildiğini söyleyebiliriz." dedi.
Tarihi tabya Peynir Müzesi olarak hizmet veriyor...
Kaynaklarda, Kars'ta 46 tabyanın olduğunu ancak 25'inin varlığını sürdürdüğünü dile getiren Arslan, şöyle devam etti:
"Şu an itibarıyla 25 tabyanın kesinlikle varlığını biliyoruz ama bunun yanı sıra kaynaklardan tanıdığımız, bildiğimiz ama günümüze ulaşamayanları da dahil ettiğimizde bu sayının 46'ya çıktığını da söyleyebiliriz. Kars'taki en erken tarihli tabyanın Dere veyahut Süvari Tabyası adıyla da bilinen ve bugün Peynir Müzesi olarak hizmet veren tabyanın olduğunu söylemek gerekir.
1750'li yıllarda inşa edilen bu tabya aslında İran'dan gelebilecek saldırılara karşı inşa edilmiş bir yapı. Son yıllarda burası interaktif bir Peynir Müzesi'ne dönüştürülerek yerli ve yabancı ziyaretçilerin hizmetine sunulmuş durumda."
Tabyaların hikayeleri ve mimarilerine ilişkin değerlendirme yapan Arslan, "Erken tarihli bir diğer tabyamız ise Kanlı Tabya. Yine bugün, Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak hizmet veren bu tabyanın da 19. yüzyıl başlarında Rus saldırılarına karşı koymak amacıyla inşa edildiğini ve 1828 yılındaki, bir gece baskınında içindeki tüm askerlerin şehit olması dolayısıyla Kanlı Tabya olarak adlandırılmakta." ifadesini kullandı.
Arslan, şunları kaydetti:
"Tabyalar ortada bir ana karargah binası ve bunun etrafındaki hendekler ve toprak tahkimattan ibaretler. Tamamen yer altında olan, inşa edilen tahkimatlar, karargahlar ve koğuşlar da söz konusu ama genel olarak ortada hilal şekilli, dikdörtgen planlı bir kuruluşa sahipler.
Yine Kars'ın Ardahan çıkışı üzerinde önemli iki tepeyi tutan Karadağ ve Arap tabyaları söz konusu ki bunlar da hem dönem mimarileri sebebiyle yani dönemsel mimariyi en güzel şekilde yansıtan eserler olarak karşımıza çıkıyor."