İstanbul
Üniversite öğrencilerinin İsrail'e yönelik protestolara yoğun katılım göstermesinin ardından, tarihte etkili olan öğrenci ayaklanmalarını derledik.
Kuzey Carolina'nın Greensboro şehrinde, 1 Şubat 1960'ta, siyahilere hizmet vermeyen ünlü bir kafe-market zinciri olan Woolworth's mağazasında Franklin McCain, Joseph McNeil, Ezell Blair Jr. ve David Richmond adlı 4 siyahi üniversite öğrencisi oturma eylemi yaptı.
Tarihe "Greensboro Dörtlüsü" olarak geçen gençlerin bu sessiz eylemi, kısa sürede tüm okula, oradan da eyaletlere yayıldı. Siyahilere yönelik ayrımcı politikaları protesto eden ve eşitlik talep eden üniversite öğrencilerinin direnişi, sivil haklar hareketi için önemli bir dönüm noktası oldu. Eylemlerin ardından 25 Temmuz’da kafe, siyahilere de hizmet vermeye başladı.
Bu tarihi eylem, ABD'deki sivil haklar mücadelesinin simge olaylarından biri olarak hafızalara kazındı ve birçok benzer oturma eylemine ilham kaynağı oldu.
1968 Columbia Üniversitesi protestoları
Nisan ayından bu yana Filistin’e destek gösterilerinin fitilini ateşleyen New York’taki Columbia Üniversitesi, 1968’de de protestoların merkeziydi. ABD’nin o dönem Vietnam’da sürdürdüğü savaşa tepki olarak üniversite öğrencileri savaş karşıtı gösteriler düzenlemeye başladı.
Üniversitenin, ABD Savunma Bakanlığına bağlı bir düşünce kuruluşu olan Institute for Defense Analyses (IDA) ile olan işbirliği, öğrenciler arasında tepkiye neden oldu.
Ayrıca kampüste ırk ayrımcılığını simgeleyen bir spor tesisine beyaz ve siyahi öğrencileri ayıracak şekilde iki ayrı girişin tasarlanması, siyahi öğrenciler arasında tepkiye karşılandı. Karar, güney eyaletlerindeki ayrımcı "Jim Crow" yasalarına benzetildi ve "Gym Crow" olarak adlandırıldı.
Yaklaşık 150 öğrenci, 23 Nisan 1968'de, okulun ana binası olan Hamilton Hall'u işgal etti. Bu işgal, kısa sürede üniversite genelinde ve diğer şehirlere yayılan daha geniş çaplı eylemlere dönüştü. 30 Nisan 1968'de, işgalin yedinci gününde, New York polisi kampüse girerek protestocuları bastırdı. Müdahale sırasında 700'den fazla öğrenci darbedilerek gözaltına alındı. Polis müdahalesi, öğrenci hareketlerini daha da alevlendirdi ve ulusal medyada geniş yer buldu, bu da halkın tepkisinin artmasına sebep oldu.
Yoğun baskılar sonucu, Columbia Üniversitesi Rektörü Grayson Kirk istifa etmek zorunda kaldı. Üniversite yönetimi, spor salonu projesini durdurdu ve IDA ile olan işbirliğini sonlandırdı.
1968 Fransa Mayıs olayları
Fransa’nın başkenti Paris’te, Ocak 1968’de, Nanterre Üniversitesi öğrencileri üniversite reformları ve toplumsal özgürlükler için protestolar düzenlemeye başladı. Mart ayında, Nanterre'deki protestolar büyüdü ve üniversite geçici olarak kapatıldı.
Nanterre Üniversitesi'nde başlayan protestolar, 3 Mayıs 1968'de Sorbonne Üniversitesi'ne yayıldı. Polis, Sorbonne Üniversitesi'ndeki öğrencileri zorla dağıttı ancak bu durum büyük tepki çekti. Öğrenci protestoları, kısa sürede işçilerin de katılımıyla geniş çaplı greve dönüştü. 20 Mayıs'ta, 10 milyon işçi greve katıldı, bu da o dönem için Fransa'nın neredeyse dörtte birine denk geliyordu.
Olaylar, dönemin Cumhurbaşkanı Charles de Gaulle'ün siyasi otoritesini ciddi şekilde sarstı. De Gaulle, 1969'da düzenlenen referandumu kaybetti ve istifa etmek zorunda kaldı. Eğitim alanındaysa iyileştirmeler yapıldı, işçi hakları genişletildi.
1970 Kent State silahlı saldırıları
ABD’de, 30 Nisan 1970'te, Başkan Richard Nixon, Amerikan kuvvetlerinin Kamboçya'yı işgal edeceğini duyurdu. Bu, Vietnam Savaşı'nı genişleten bir karar olarak algılandı ve 1 Mayıs'ta Kent State Üniversitesi'nde savaş karşıtı gösteriler başladı.
Öğrenciler, Kamboçya'ya yönelik askeri operasyonu protesto etmek ve Vietnam Savaşı'nın sona ermesi için kampüste eylem yaptı. 2 Mayıs gecesi, Ohio Valisi James Rhodes, Kent State Üniversitesi'ne Ulusal Muhafızları gönderdi ancak 4 Mayıs'ta, üniversite kampüsünde daha büyük protestolar düzenlendi.
Yüzlerce öğrenci, kampüsün merkezi olan Commons alanında toplandı. Göstericiler ile Ulusal Muhafızlar arasında gerginlik artınca bazı muhafızlar aniden göstericilere ateş açtı. 4 öğrenci hayatını kaybetti, 13 öğrenci yaralandı.
Tarihe Kent State katliamı olarak geçen olay, ülke genelinde büyük öfkeye yol açtı. Yaşananlar, Vietnam Savaşı'na karşı protestoların daha da yoğunlaşmasına neden oldu ve hükümetin savaş politikasını sorgulayan daha geniş kamuoyu tartışmasını tetikledi. Başkan Nixon ve yönetimi, büyük eleştirilerle karşılaştı. Pek çok siyasi analiste göre, bu olay Nixon’un siyasi hayatını bitiren başlangıçtı.
1976 Soweto Ayaklanması
Güney Afrika'da 1900'lü yıllarda pek çok ayrımcı politikaya maruz kalan siyahiler, 1974'te tüm okullarda eğitimin, siyahilerin hakim olmadığı İngilizce ve Afrikaans dilinde yapılması kararına karşı ayaklanma başlattı.
Johannesburg'un bir banliyösü olan ve siyahi Güney Afrikalıların yaşadığı Soweto'da, 16 Haziran 1976'da, yaklaşık 20 bin öğrenci, Afrikaans dilinde eğitim zorunluluğuna karşı barışçıl bir protesto düzenledi.
Gösteriler, Afrikaans'ın eğitim dili olarak kullanılmasına karşı duyulan hoşnutsuzluğu ifade ediyordu ancak polis, protestoyu dağıtmak için sert müdahalede bulundu.
Göstericilere göz yaşartıcı gaz ve gerçek mermilerle müdahale edildi. Çıkan olaylarda 176 kişinin hayatını kaybettiği açıklandı ancak gerçek sayının 700'ün üzerinde olduğu tahmin ediliyor.
Soweto ayaklanması dünya genelinde büyük yankı uyandırdı. Birçok ülke Güney Afrika'ya karşı ekonomik ve diplomatik yaptırımlar uygulamaya başladı. Ayrıca eğitim sisteminde de bazı değişiklikler yapıldı. Afrikaans dilinin zorunlu eğitim dili olarak kullanılmasından vazgeçildi.