MOSKOVA - ÖZEL
Rusya'nın İstanbul Başkonsolosluğu, 20. Yüzyıl'ın başlarında Sovyet Rusyası'nın Türkiye Cumhuriyeti'ne gönderdiği yardımlar ve konuyla ilgili ikili işbirliğini anlatan tarihi belgeleri yayınladı.
Başkonsolosluk tarafından kamuoyuna konuyla ilgili şu bilgi verildi:
"19 Temmuz 1920 tarihinde TBMM Hükümeti Dışişleri Bakanı Bekir Sami başkanlığındaki resmî Türk heyeti işbirliği anlaşmasını hazırlamak için Moskova’ya geldi. 24 Ağustos’ta ise anlaşmanın içeriği konusunda anlaşmaya varıldı ve parafe edildi. Yabancı işgalcilere karşı sürdürülen mücadelede yardımı öngören anlaşma maddelerinde iki tür yardımdan söz ediliyordu: a) Askerî teçhizat ve para yardımının yapılması; b) İhtiyaç duyulduğu zaman ortak askerî operasyonların gerçekleştirilmesi (buna ihtiyaç duyulmadı). Para yardımı ise 10 milyon altın rublesi (1.250.000 Osmanlı altını) olarak belirlendi.
Varılan anlaşma doğrultusunda Rusya karşılıksız olarak maddi ve askerî yardım göndermeye başladı. İşin ilginç tarafı, yardımlar, 16 Mart 1921’de RSFSC ile Türkiye arasında Moskova Dostluk Anlaşması’nın imzalanmasından ve yabancı işgalcilere karşı harekete geçilmeden, askerî mücadelede denge değişmeden önce gönderilmeye başlandı. 8 Eylül 1920’de Erzurum’da Türk tarafına külçe hâlinde ilk Sovyet altınları teslim edildi. Türk tarafına toplamda 200.6 kilogram altın gönderildi. 23 Eylül 2920’de Tuapse’den Trabzon’a gemiyle ilk silahlar da geldi. 1920 sonbaharı boyunca 6.000 tüfek, 5 milyon mermi, 17.600 top mermisi getirildi. 1921’de ise Rusya, Türkiye’ye 33 binden fazla tüfek, 327 makineli tüfek, 54 top, 58 milyon mermi, 130 bin mermisi teslim etti.
Aynı sene Türk Askerî Deniz Kuvvetleri’ne her biri 14 tonilatoluk “Jivoy” ve “Jutkiy” adlı iki askerî bot verildi. Ayrıca 1920’de İngiliz-Fransız filolarının takibinden Novorossiysk’e sığınan “Hayrettin Reis”, “Preveze” gambotları ve “Şahin” gemisi Türk tarafına teslim edildi. Novorossiysk Limanı’nda bulunan gemilerin mürettebatının (150 kişi) iaşesini Sovyet Karadeniz Filosu karşıladı. Yine gemilere askerî teknolojiler verildi. Mustafa Kemal, Sovyet iktidarının Türk gemileri ve mürettebatına verdiği destek dolayısıyla Novorossiysk’e teşekkür telgrafı dahi gönderdi. Nisan – Kasım 1921’de Ankara’ya 6.5 milyon altın Ruble, Mayıs 1922’de 3.5 milyon altın Ruble, yani baştan varılan anlaşmaya göre toplam 10 milyon altın Ruble gönderilmiştir. 21 Temmuz 1922’de “Şahin” gemisi Novorossiysk’ten Trabzon’a 22 uçak getirdi. Bu uçaklar, Sovyet Rusya’nın Rapallo Anlaşması doğrultusunda Nisan 1922’de diplomatik ve ticarî-ekonomik bağlantılar kurduğu Almanya’dan alındı.
TBMM Hükümeti de Sovyet Rusyası’na kömür, buğday ve başka malzemeler göndererek yardımda bulunuyordu. Bu yardımlar, İç Savaş ve yabancı işgalcilerle mücadele dolayısıyla zor günler geçiren Rusya için büyük önem arz ediyordu.
Yayınlarımızı takip edin! Yarın: Moskova ve Kars Anlaşmalarının İmzalanması.
Belge 1: Türkiye’ye Yapılması Kararlaştırılan Ödemenin İkinci Taksidinin Gerçekleştirilmesini Öngören Halk Komiserleri Meclisi’nin Kararı, 30/06/1921
Belge 2: V.İ.Lenin’in Trabzon’dan Tahıl ve Kömür Satın Alımı ve Bakü’ye Yardım Edilmesi İle İlgili Dış Ticaret Halk Komiseri L.B.Krasin’e Yazdığı Mektup, 30/07/1921
Belge 3: RSFSC’nin Türkiye Büyükelçisi S.P.Natsarenus’un Türk Hükümeti’nin Aldığı “Rusya’da Açlık Çeken Halka 60 Bin Pud Tahıl Yardım Etme”Kararı İle İlgili Yusuf Kemal’den Aldığı Haber Hakkında G.V. Çiçerin’e Gönderdiği Telegraf, 18/09/1921. Kaynak: A.Kolesnikov, Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri: Türk-Sovyet İlişkilerinin Kuruluşunun 90. Yılı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2010."
.
Fuad Safarov, dikGAZETE.com