Bakü
Azerbaycan'ın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etmesinin ardından 14 Ocak 1992'de Bakü'deki Türkiye Cumhuriyeti Başkonsolosluğu'nun büyükelçiliğe dönüştürülmesiyle başlayan diplomatik ilişkiler, aradan geçen 33 yılda her geçen gün "bir millet, iki devlet" ilkesiyle geliştirilerek müttefiklik düzeyine çıkarıldı.
Türkiye ile Azerbaycan ilişkilerinin tarihi aslında 33 yıl önceye değil, Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan ettiği 1918'e dayanıyor. 28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan'ı ilk tanıyan ülke de Osmanlı oldu, Kafkas İslam Ordusu ismi verilen Osmanlı ordusu Bakü'yü Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtardı.
Azerbaycan'da 1920'de Bolşevikler iktidarı ele geçirince Türkiye ile ilişkiler devam ettirildi. Azerbaycan, Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki TBMM hükümetine Kurtuluş Savaşı için yardımlarda bulundu. Fakat sonraki yıllarda Moskova yönetimi Azerbaycan'ın bağımsız hareket etmesini engelledi ve Türkiye ile ilişkiler sekteye uğradı.
İki kardeş ülke, 70 yıl aradan sonra Sovyetler'in dağılması ve Azerbaycan'ın ikinci kez bağımsızlığını ilan etmesiyle yeniden bir araya geldi. Türkiye Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu 9 Kasım 1991'de Azerbaycan'ın bağımsızlığının tanınması yönünde karar aldı. Böylelikle Türkiye, bu kez de Azerbaycan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu.
Cumhurbaşkanları Ayaz Mutallibov ve Ebülfez Elçibey dönemlerinde Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi için birtakım adımlar atıldı, anlaşmalar imzalandı ancak ilişkiler Haydar Aliyev'in iktidara gelmesiyle yeni gelişme evresine girdi. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in Türkiye ile Azerbaycan için kullandığı "bir millet, iki devlet" sözleri ilişkilerde temel prensip oldu. Haydar Aliyev ile Süleyman Demirel'in dostluğu da ilişkilerde etkin rol oynadı.
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de Haydar Aliyev'in siyasi çizgisini sürdürdü ve Türkiye ile ilişkilerin her alanda geliştirilmesi yönünde yürütülen politika önceliğini korudu.
İkili ilişkilerin daha da güçlendirilmesi amacıyla 16 Eylül 2010'da Cumhurbaşkanları düzeyinde Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi mekanizması tesis edildi. Her yıl toplanan konseyde hem ilişkilerin geleceği için önemli kararlar alındı hem de anlaşmalar imzalandı.
Ortak enerji ve ulaştırma projeleri imzalandı
Türkiye ve Azerbaycan, kardeşlik ilişkilerini ortak enerji ve ulaştırma projeleri gerçekleştirerek daha da güçlü bir yapıya kavuşturdu.
İki ülke, Azerbaycan petrolünü dünya piyasalarına ulaştıran Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı'nı, Türkiye ve Avrupa'ya doğal gaz iletimini sağlayan TANAP'ı ve Bakü-Tiflis-Kars demir yolu hattını hayata geçirdi.
Türkiye ve Azerbaycan'ın yeni hedefi ise iki ülkeyi Ermenistan üzerinden kara ve demir yoluyla birleştirecek Zengezur Koridoru'nun hayata geçirilmesi.
İki ülke, karşılıklı yatırımlarla ekonomik olarak birbirlerine güç kattı. Azerbaycan 20 milyar doların üzerinde bir yatırımla en büyük yurt dışı yatırımını Türkiye'ye yaptı, Türkiye ise Azerbaycan'a 13 milyar dolardan fazla sermaye desteği sağladı.
Silahlı kuvvetler arasında iş birliği gelişti
Türkiye, her alanda olduğu gibi askeri alanda da Azerbaycan'a destek verdi. İki ülke arasında 1992'den bu yana askeri konuları içeren yaklaşık 100 anlaşma ve protokol imzalandı.
Anlaşmalar doğrultusunda Türkiye, savunma sanayinin geliştirilmesi, askeri uzmanların yetiştirilmesi konularında Azerbaycan'a yardım sağladı. Çok sayıda Azerbaycanlı Türkiye'de harp okullarında eğitim gördü, Azerbaycan harp okulu da Türkiye'nin katkılarıyla NATO standartlarında eğitim veren kurum haline geldi. Haydar Aliyev'in adını taşıyan Azerbaycan Yüksek Harp Okulunun programı Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma Üniversitesinde okutulan programla uyumlu hale getirildi.
İki ülke, 2013'te imzalanan muhtıra gereği her yıl atışlı ortak tatbikatlar yapmaya başladı.
Her yıl düzenlenen TurAz Kartalı ve TurAz Şahini tatbikatlarıyla iki ülke hava kuvvetleri arasında koordinasyon ve işbirliği pekiştirildi.
Süreç içerisinde Türkiye ile Azerbaycan arasında savunma sanayi alandaki işbirliği de gelişti. Daha çok Rus yapımı silahlar ve askeri araçlara sahip Azerbaycan, Türk savunma sanayi şirketlerinin ürettiği silah ve mühimmattan da alarak savaş gücünü artırdı.
Türkiye, 2. Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'ın yanında oldu
Yaklaşık 30 yıl süren işgal döneminde tüm platformlarda Azerbaycan'ın haklı tutumunu destekleyen ve Ermenistan'a işgale son vermesi çağrısı yapan Türkiye, 2. Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'a siyasi ve manevi destek verdi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın "Azerbaycan yalnız değildir." şeklindeki açıklaması, üçüncü güçlerin Azerbaycan'ın operasyonuna müdahil olmasını engelledi.
Azerbaycan ordusunun envanterindeki Türk yapımı SİHA'lar ise savaşta etkin rol oynadı.
İlişkiler müttefiklik düzeyine çıkartıldı
Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkiler, 2021'de daha da geliştirilerek bir üst düzeye çıkartıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 15 Haziran 2021'de Karabağ'ın sembol şehri Şuşa'yı ziyaret ederek burada Aliyev'le bir araya geldi. Cumhurbaşkanları Erdoğan ve Aliyev, iki ülkenin ilişkilerinin müttefiklik düzeyine çıkartıldığı "Şuşa Beyannamesi"ne imza attı.
Yıllardır konuşulan Türkiye ile Azerbaycan arasında kimlik kartlarıyla seyahat konusu da gerçeğe dönüştü. İki ülke vatandaşlarının yeni tip çipli kimlik kartlarını kullanarak diğer ülkeye 90 gün kalış süreli vizesiz turistik seyahat gerçekleştirebilecekleri uygulama 1 Nisan 2021'de yürürlüğe girdi.
İlişkilerde Erdoğan ve Aliyev dostluğunun etkisi
Türkiye ile Azerbaycan arasında yoğun şekilde devam eden karşılıklı üst düzey ziyaretler, ilişkilerin arkasındaki en önemli itici güçlerden birini oluşturuyor. İki ülke devlet yetkililerinin göreve geldikten veya sembolik önemi haiz gelişmelerden sonra diğer ülkeyi öncelikli olarak ziyaret etmeleri şeklinde bir gelenek yerleşti.
İlişkilerin en önemli itici güçlerinden biri de Cumhurbaşkanları Erdoğan ve Aliyev'in dostluğudur.
Cumhurbaşkanı Aliyev, son yaptığı açıklamalardan birinde Türkiye ile ilişkilerine yönelik, "Türkiye'nin çıkarına olanlar bizim de çıkarımızadır. Güvenliğimiz de çıkarlarımız da geleceğimiz de birdir. Orta Doğu'da tamamen yeni durum oluştu. Güçlü Türkiye faktörü burada başlıca rol oynayacak. Biz de onun yanındayız. Yani gücümüz daha da artacaktır. Dünyanın hiçbir yerinde Türkiye ve Azerbaycan kadar birbirine bu kadar bağlı başka ülkeler göremezsiniz." değerlendirmesinde bulundu.
Azerbaycan, Türkiye'nin Suriye politikalarına da destek verdi
Suriye'de Beşşar Esed rejiminin çökmesinin ardından Cumhurbaşkanı Aliyev, Erdoğan'ı telefonla arayarak kutladı ve Türkiye'nin yanında olduklarını bildirdi.
Azerbaycan, Türkiye'nin lojistik desteğiyle İdlib'te dağıtılmak üzere Suriye'ye 200 ton gıda yardımı gönderdi. Azerbaycan Dışişleri Bakan Yardımcısı Yalçın Refiyev, yine Türkiye'nin lojistik desteğiyle Şam'da Suriye geçici hükümetinin Dışişleri Bakanı Esaad Hasan Şeybani ile görüştü.
Cumhurbaşkanı Aliyev yine bir konuşmasında şu ifadeleri kullanmıştı:
"Biz Suriye'ye katkı sunmak istiyoruz ki Türkiye'nin en azından bu sınırında teröre son verilsin. Bunun çok ciddi jeopolitik değişim olacağını düşünüyorum. Türkiye'nin diğer tüm sınırlarında da teröre yer olmamalıdır. Biz de Türkiye'nin müttefiki olarak her zaman onların yanındayız."
