7 soruda Libya'da BM'nin meşru kabul ettiği Dibeybe hükümeti ile diğer kurum ve yapılar

Trablus

Libya'da Birleşmiş Milletlerin (BM) meşru kabul ettiği Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) ile ülkenin doğusundaki Temsilciler Meclisi (TM) arasındaki anlaşmazlıklar, fiili bir bölünmüşlük haritası ortaya çıkarıyor.

Bunun temelinde Muammer Kaddafi'nin 2011'de devrilmesinden 3 yıl sonra göreve gelen TM ile ülkenin batısındaki kurumlar arasında çeşitli dönemlerde birçok alanda yaşanan ihtilaflar yatıyor.

Libya'daki bölünmüş askeri yapı, yönetim yapısını karmaşık hale getiren farklı bir unsuru teşkil ediyor. Ülkenin doğusunda Halife Hafter'e bağlı silahlı güçler, batısında ise UBH'ye bağlı ordu bulunuyor. Birçok kentte Kaddafi'nin devrilmesi sürecinde ortaya çıkan milis gruplar da "güvenlik birimleri" adı altında varlığını sürdürmeye çalışıyor.

Libya'da mevcut kurumlar arasında kronik hale gelen ihtilaflar ülkedeki karmaşık siyasi yapıyı daha da anlaşılması güç bir hale getirdi.

7 soruda, Libya'daki mevcut yönetim şeklini oluşturan kurum ve yapıların yetkileri ile anlaşmazlık noktalarını inceledik.

Libya'daki mevcut kurumlar meşruiyetini nereden alıyor?

Libya'daki üst düzey kurumlar; yasama işlevini yerine getiren Bingazi'deki "Temsilciler Meclisi" ve bu meclisin üst kanadı olarak görev yapan "Devlet Yüksek Konseyi" ile devlet başkanlığı görevini icra eden "Başkanlık Konseyi Başkanlığı" ve yürütme işlevini üstlenen meşru hükümet UBH'den oluşuyor.

Bu kurumlar meşruiyetini BM himayesinde ülkedeki tüm siyasi tarafların 2015'ta Fas'ın Suheyrat kentinde imzaladığı Libya Siyasi Anlaşmasından alıyor.

Ülkenin doğusundaki TM; batısındaki UBH, Devlet Yüksek Konseyi ve Başkanlık Konseyi ile 2015'ten bu yana çeşitli dönemlerde birçok konuda anlaşmazlıklar yaşadı. Bunun en başında ise seçim kanunlarındaki ihtilaf yer alıyor.

Libya'da iki farklı meclis mi var?

Libya'da iki farklı meclis bulunmuyor. Ülkedeki "yasama erkini" TM ve bunun üst kanadı olarak görev yapan Devlet Yüksek Konseyi oluşturuyor.

Ancak, TM ülkenin doğusundaki Bingazi kentinde, Devlet Yüksek Konseyi ise başkent Trablus'ta görev yaptığı için ülkede iki farklı meclis görev yapıyormuş gibi bir algı oluşuyor.

ABD'deki Senatoya benzer bir işlevi olan Devlet Yüksek Konseyi, UBH'den gelen talepleri değerlendirip ele aldıktan sonra kanun tasarısı olarak TM'ye sunuyor.

Libya Siyasi Anlaşmasına göre, TM'nin özellikle tartışmalı konularda Devlet Yüksek Konseyinin onayı veya görüş beyanı olmadan kanun çıkarma yetkisi bulunmuyor. TM ve Devlet Yüksek Konseyi arasındaki en temel anlaşmazlık ise seçim kanunları konusunda ortaya çıkıyor.

Ülkedeki iki farklı hükümet nasıl ortaya çıktı?

Başkent Trablus'taki Abdulhamid Dibeybe'nin Başbakanı olduğu UBH, 2021 yılında ülkenin doğusu, batısı ve güneyinden bakanların atanmasıyla birleşik bir hükümet yapısında kuruldu.

Dibeybe liderliğindeki hükümet, 10 Mart 2021'de TM'nin güven oyunu alarak görevine başladı. Ancak kısa sürede meclis, hükümetle çeşitli konularda anlaşmazlıklar yaşadı.

Temsilciler Meclisi, Şubat 2022'de Dibeybe hükümetinin görevine son verdiğini ve Bingazi'de yeni bir hükümetin kurulduğunu duyurdu. Birleşmiş Milletler ise TM'nin kurduğu hükümeti tanımadığını ve ülkedeki "meşru hükümetin" Dibeybe hükümeti olduğunu açıkladı.

Libya Başbakanı Dibeyde, yaptığı birçok konuşmada, UBH'nin ülkedeki meşru hükümet olduğunu ve seçimler yapılana kadar görevini sürdüreceğini ifade etti.

Ülkede şu anda Trablus'ta görev yapan Dibeybe hükümeti ile Bingazi'de TM'nin atadığı Usame Hammad hükümeti olmak üzere iki hükümet bulunuyor.

Libya Başkanlık Konseyinin görev ve yetkileri nelerdir?

Libya'daki en üst düzey yürütme organı olan Konseyin merkezi başkent Trablus'ta bulunuyor. Konseyin mevcut Başkanlık görevini Muhammed el-Menfi yürütüyor.

Devlet başkanı hükmünde olan Konsey Başkanı dış ilişkilerde Libya devletini temsil edip savaşa ve barışa karar verebiliyor. Temsilciler Meclisi ile istişareli şekilde olağanüstü hal ilan edebiliyor.

Libya Siyasi Anlaşması (2015) çerçevesinde kurulan Konseyin Başkanının "Libya Orduları Başkomutanı" unvanı bulunuyor. Konsey yürürlükteki yasalara uygun olarak askeri kurumlar içinde atamalar yapabiliyor.

TM ve Dibeybe hükümeti arasındaki temel anlaşmazlık nedir?

Temsilciler Meclisi Başkanı Akile Salih, Dibeybe hükümetinden güven oyunu çektiğini ve ülkenin yürütme görevini Usame Hammad hükümetinin sürdürdüğünü savunuyor.

Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Dibeybe ise hükümetinin ülkede BM'nin de tanıdığı meşru hükümet olduğunu ve seçimler yapılana kadar görevini sürdüreceğini belirtiyor.

Dibeybe ayrıca, TM'nin görev süresinin sona erdiğini ve aldığı kararların geçersiz olduğunu ifade ediyor.

Devlet kurumları doğu ve batıda parçalı yapıda mı çalışıyor?

Libya Merkez Bankası, Ulusal Petrol kurumu, Muhasebe Divanı, Başsavcılık gibi kurumların merkezleri Trablus'ta bulunuyor ve görevlerini başkentten yürütüyor. Bu kurumlar doğu ve batıdaki hükümet tarafından ortak kabul ediliyor ve ülkenin tümünü kapsayacak faaliyetlerde bulunuyor.

Ancak doğuda ve batıda fiilen iki farklı hükümet bulunduğu için eğitim kurumları, güvenlik birimleri, liman ve havaalanları gibi kurumlar hangi bölgede bulunuyorsa oradaki hükümete tabi olarak görevlerini sürdürüyor.

Libya'nın doğusunda ve batısında iki farklı ordu mu var?

Libya'da, ülkenin doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter'e bağlı güçler ile batıda meşru Ulusal Birlik Hükümetine bağlı Muhammed Haddad'ın Genelkurmay Başkanı olduğu ordudan oluşan iki farklı askeri yapı bulunuyor.

Doğudaki silahlı güçler ile batısındaki ordu arasında Ekim 2020'de İsviçre'nin Cenevre kentinde imzalanan ateşkes anlaşması geçerliliğini sürdürüyor.

En son Ağustos 2024'te, ülkenin batısındaki askeri yetkililer ve doğusundaki silahlı güçlerin yöneticilerinden beşer üyenin oluşturduğu "Libya 5+5 Ortak Askeri Komitesi", 2020'de varılan ateşkese bağlı olduğunu duyurdu.

Kaynak: AA

.

dikGAZETE.com