Batı Balkanlar'da kış aylarının korkulu rüyası: "Hava kirliliği"

Ankara

Hava kalitesi teknoloji şirketi IQAir'in paylaştığı verilerde Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Kosova ve Sırbistan'daki birçok kent "dünyada hava kirliliğinin en yüksek olduğu kentler" arasında ilk sıralarda yer alıyor.

Uzmanlara göre, ülkelerdeki eski model otomobil, kamyonet ve ticari araçların egzoz gazlarının yanı sıra ısınmada kullanılan düşük kalorili yakıtlardan kaynaklanan hava kirliliği sağlığı da olumsuz etkiliyor.

Bosna Hersek'te binlerce kişi hava kirliliği nedeniyle ölüyor

Bosna Hersek, kış aylarında dünyada havası en kirli ülkeler arasında yer alıyor. Özellikle başkent Saraybosna başta olmak üzere, Tuzla ve Zenica gibi büyük kentlerde oluşan hava kirliliği insanların yaşam kalitesini doğrudan etkiliyor.

Uzmanlar, Bosna Hersek'teki hava kirliliğinin doğal gaz kullanımının yaygınlaştırılması, katı yakıt kullanımının azaltılması ve yasal düzenlemelerle denetimin artırılmasıyla önlenebileceğini ifade ediyor.

Dünya Bankası verilerine göre, Bosna Hersek'te her yıl ortalama 3 bin 300 kişi hava kirliliğine bağlı sebeplerle erken yaşta hayatını kaybediyor. Binlerce kişi ise solunum ve kalp damar hastalığı şikayetiyle hastanelere gidiyor. Hava kirliliği, özellikle çocukları ve yaşlıları etkiliyor.

Saraybosna'daki Eko Akcija Derneğinden Anes Podic, AA muhabirine, Bosna Hersek'te kış aylarında günlerin kısa, güneş ışığının az olduğunu, bu koşullarda özellikle vadilere yerleşmiş şehirlerde hava kirliliğinin daha da arttığını söyledi.

Bosna Hersek'teki hava kirliliğinin uzun bir geçmişe sahip olduğunu dile getiren Podic, "Bizim sorunumuz çevre, halk ve doğayı koruyacak etkili bir mekanizmaya sahip olmamamız. Geçmişte bu sorunların nasıl çözüldüğüne dair olağanüstü örnekler var. Ancak şu anda, siyasi beyanların ötesine geçen bir ilerleme yok." dedi.

Podic, Bosna Hersek'te yaklaşık 700 bin haneden 200 bininin ısınmak için kömür kullandığını, yaş odun kullanımının da yaygın olduğunu belirterek "Evlerde kullanılan sobaların düşük kalitesi de büyük bir problem. Bosna Hersek'te bu alanda hiçbir standart yok. Üreticileri daha verimli, düşük emisyonlu modeller üretmeye zorlayacak standartlar mevcut değil." ifadelerini kullandı.

Doktor Aida Vilic Svraka ise hava kirliliğinin hem kısa hem de uzun vadeli sağlık sorunlarına yol açtığını kaydetti.

Kirliliğin en büyük sağlık sorunu riskini oluşturduğunu aktaran Svraka, "İnce partiküller en büyük sağlık riskini oluşturuyor. Bu partiküller, solunum yollarına derinlemesine nüfuz ederek solunum hastalıklarının yanı sıra akciğer kanseri riskini artırıyor." değerlendirmesinde bulundu.

Kuzey Makedonya'da hava kirliliğini ölçen yenilikçi uygulamalar

Kuzey Makedonya'nın başkenti Üsküp de Avrupa ve dünyanın en kirli kentleri arasında sıklıkla üst sıralarda yer alıyor.

Hava kirliliği konusunda farkındalık yaratmak için çalışan Makedon eko-aktivist, girişimci ve yazılım mühendisi Gorjan Jovanovski, durumun endişe verici olduğunu ve yetkililerin derhal harekete geçmesi gerektiğini söyledi.

10 yıldır hava kirliliği konusuyla ilgilendiğini aktaran Jovanovski, "Savaşta değiliz, savaş halinde değiliz ancak yılda 5 bin kişi kirli hava nedeniyle hayatını kaybediyor." dedi.

Bunun sis olmadığını, sisle karışmış duman olduğunu söyleyen Jovanovski, "Bu, akciğer yollarımıza giren ve insan sağlığında, özellikle de en fazla risk altında olanlarda anormal sorunlar yaratan bir şey." diye konuştu.

Jovanovski, Üsküp'teki kirliliğin, kentin vadide yer alan doğal coğrafyasının da etkisiyle daha da arttığını, bu yüzden kirliliğin bölgede sıkışıp kalması ve havadan kolayca temizlenememesine neden olduğunu ifade etti.

Kontrolsüz sanayide hanelerin ve devlet kurumlarının ısıtma sistemlerinin tamamen değiştirilmesine kadar birçok alanda değişikliklere ihtiyaç olduğunu söyleyen Jovanovski, kirliliği azaltılması için toplu taşıma ve atık yönetimi gibi meselelerin de iyileştirilmesi gerektiğine işaret etti.

Jovanovski, kirliliği azaltabilecek somut önlemlerin var olduğuna ancak devletin uygun adımları atmadığına dikkati çekti.

Bu konuda yıllar önce geliştirdiği mobil uygulaması hakkında bilgi veren Jovanovski, uygulamanın devlet ölçüm istasyonlarından, gönüllülerden ve uydulardan veri toplayarak gerçek zamanlı kirlilik izleme olanağı sağladığını anlattı.

Jovanovski, "Uygulama biz sıradan vatandaşlar olarak dışarıda soluduğumuz havanın gerçekte ne kadar kirli olduğu konusunda bilgi sahibi olmamız, kirliliğin yoğun olduğu dönemlerde kendimizi korumamız, dışarı çıkmamamız, pencereler kapalı oturmamamız, maske takmamız amacıyla yapıldı." diye konuştu.

Forbes, BBC, NASA, New York Times, Washington Post gibi kuruluşların yanı sıra Japonya'daki dergilerde de uluslararası tanınırlık kazanan uygulama sayesinde Jovanovski 2020 yılında 30 yaş altı gençler kategorisinde en Avrupa Genç Yenilikçi ödülünü kazandı.

"Kosova'daki hava kalitesi iyi durumda değil"

Kosova'da tüketilen elektriğin yaklaşık yüzde 90'ını üreten ve 1960 ila 1980'li yıllarda inşa edilen başkent Priştine yakınındaki Kosova A ve Kosova B termoelektrik santralleri, ülkedeki hava kirliliğinin ana faktörleri arasında gösteriliyor.

UNICEF yayımladığı raporla, Kosova'daki hava kalitesinin Avrupa'nın en kötüleri arasında yer aldığını ve bunun Dünya Sağlık Örgütü tarafından çocuklar için belirlenen güvenlik sınırının 25 kat üstünde olduğunu duyurmuştu.

Kosova Hidrometeoroloji Enstitüsünde hava kalitesi uzmanı olarak görev yapan Mentor Shala ise ülkesinin yıllık bazda hava kirliliği sorununun olmadığını ancak özellikle kış aylarında hava kalitesinin iyi olmadığını söyledi.

Havanın soğumaya başladığı ve halkın daha fazla ısınma ihtiyacının başladığı ekim ayından itibaren hava kalitesinin de düşmeye başladığını belirten Shala, "Yıllar boyunca sürekli izleme deneyimlerimize dayanarak hava kalitesinde bir iyileşme gözlemledik. Ancak Avrupa Birliği'nin (AB) talep ettiği standartlarla karşılaştırıldığında, (Kosova'daki) hava kalitesi hala iyi durumda değil." dedi.

Kosova genelinde hava kirliliğini ölçen 13 istasyonun bulunduğunu söyleyen Shala, bu istasyonlardan anlık aktarılan verileri vatandaşların bilgisayar, telefon veya başkent Priştine'nin meydanlarına yerleştirdikleri ekranlardan takip edebildiklerini aktardı.

Shala, Priştine'de hava kirliliğine neden olan faktörleri sıralarken "Kirliliğin kaynakları Kosova A ve Kosova B termik santralleri, ulaşım ve uzun süre yeterince dikkate alınmayan ancak hava kirliliğine önemli ölçüde katkıda bulunan küçük ölçekli yanmalardır." diye konuştu.

Shala, kurum ve vatandaşların almaya başladığı önlemlerle beraber ülkesindeki hava kalitesinde gelecek yıllarda iyileşme beklediklerini sözlerine ekledi.

Sırbistan'da hava kirliliği "tehlikeli" seviyede

Bir diğer bölge ülkesi Sırbistan'da da kış aylarının gelmesiyle hava kirliliğinin "tehlikeli" seviyeye ulaştığı aktarıldı.

Ülkedeki birçok kentte yoğun sis bulutunu andıran hava kirliliğinin insan sağlığını da olumsuz etkilediği yönünde uyarılar yapıldı.

Uzmanlar, Sırbistan'da önceki yıllara oranla bu yıl hava kirliliği seviyesinin düştüğünü belirterek, hava kalitesini iyileştirmenin AB üyelik süreci kapsamında da önemli rol oynadığı kaydedildi.

Kaynak: AA