Sudan'da Cancavid katliamlarını yeni aşamaya taşıyan dış destekli aktör: HDK lideri Dagalu

Sudan

1974 doğumlu Muhammed Hamdan Dagalu (Hımidti), Sudan'ın batısındaki Darfur bölgesinde yaşayan Arap kökenli Rizeygat kabilesine mensup.

İlkokul eğitimini yarıda bırakıp herhangi bir askeri okulda eğitim görmeyen Dagalu, Sudan ve Çad'ın bazı bölgelerinde faaliyet gösteren Cancavid milislerine katıldı.

Yirmili yaşlarında kabilesinin kontrolündeki bölgelerde ticari konvoyları haydutlardan korumanın yanı sıra ağırlıklı olarak Libya, Mali ve Çad arasında deve ticaretiyle uğraştı.

Dönemin Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir, 2003'te Darfur'da patlak veren iç savaşta bölge yerlisi olduğu için Dagalu'nun mensup bulunduğu Cancavid milislerinden destek aldı.

Bazı rivayetlere göre Cancavid kelimesinin anlamı, "at üstündeki cin" olarak biliniyor.

Beşir'in Dagalu'nun kuzeni Cancavid lideri Musa Hilal ile arasının bozulması, onu milis gücün liderliğine taşıdı. Dagalu, Beşir'in dikkatini çekerek alaylı olmasına rağmen orgeneralliğe kadar terfi ettirildi.

Cancavid, sivillere yönelik cinayet, tecavüz ve işkenceyle suçlanıyor

Darfur'daki çatışmada sivillere yönelik cinayet, tecavüz ve işkence de dahil olmak üzere savaş suçları işlemekle suçlanan Cancavid milisleri, 2013'te yaklaşık 5 bin üye ile Dagalu liderliğinde İstihbarat Teşkilatına bağlı olarak resmi hüviyet kazandı.

Dagalu, Darfur ve Kurdufan bölgelerinde kontrol ettiği altın madenleri sayesinde ülkenin en zenginlerinden biri oldu.

Yemen ve Libya'daki olaylarda önemli rol oynayan Dagalu, Rusya ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile yakın ilişkiler kurdu.

Siyasi aktör

Yurt dışında çok sayıda devlet başkanı ve liderle bir araya gelen Dagalu, 2019'da daha siyasi bir rol üstlenmesinin ardından destek ve yardım projeleri ve yerel kabile liderlerini saflarına çekerek halka yakın portre çizmeye çalıştı.

Rusya lideri Vladimir Putin, 24 Şubat 2022'de Ukrayna'ya operasyon emrini verdiği gün Dagalu'yu Moskova’da kabul etti.

Ayrıca Dagalu, Avrupa Birliği'nden (AB), Afrika ülkelerinden düzensiz göç yollarını kontrol ettiği ve bunu önlediği için de destek alıyordu.

Paralel ordu

Dagalu'nun HDK'si, başlarda dönemin Cumhurbaşkanı Beşir ve ordunun desteği, sonrasında da mali ve siyasi gücünün artmasıyla düzenli orduya paralel ordu haline geldi.

Orduyla çatışmaların başladığı Nisan 2023'te Dagalu’nun emrindeki HDK'nin asker sayısının 100 bin civarında olduğu tahmin ediliyor.

Dagalu, eski Sudan Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in 2018'de başlayan rejim karşıtı ve demokrasi yanlısı gösterilerde desteğini istemesi üzerine güçlerini başkent Hartum'a sevk etti.

Beşir ile yolların ayrılması

Günün sonunda halktan yana tavır alan Dagalu, kendisini bu noktaya getiren Beşir'in devrilmesinde önemli rol oynadı.

Dagalu, Nisan 2019'da ülkeyi yönetmek için kurulan Geçici Askeri Konsey ve Ağustos 2019'da asker-sivil ortaklığında devlet başkanlığı yetkilerini ele alan Egemenlik Konseyinde ikinci adam pozisyonunu korudu.

HDK güçleri, 2019'da ordunun başkentteki genel karargahı önünde demokrasi yanlısı protestocuların dağıtıldığı olaylarda 100'den fazla kişiyi öldürmekle suçlanıyor.

Kendisine paralel gücün varlığını kabul etmeyen Sudan ordusu, 2022'de HDK'yi orduya entegre etmeye karar verdi.

Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, ordunun, 5 Aralık 2022'de sivil güçler ve silahlı hareketlerle imzalanan çerçeve anlaşmayı "milis güç olan HDK’nin orduya entegre edilmesi" şartıyla desteklediğini belirtti.

Entegrasyon konusundaki anlaşmazlık

Burhan komutasındaki ordu, HDK'nin entegrasyonunun 2 yılda yapılmasını öngörüyorken Dagalu ve HDK ise entegrasyonun 10 yılda yapılmasını istedi.

İki tarafın uzlaşmaya varamaması üzerine 13 Nisan 2023'te Hartum'dan yaklaşık 350 kilometre uzaklıktaki Merevi şehrindeki havalimanı ve askeri üssün yakınına çok büyük bir birlik sevk eden HDK, orduya ait savaş uçaklarının rolünü etkisiz hale getirmek istedi.

Ülkenin büyük ölçüde tahrip olmasına yol açan ve 15 Nisan 2023'ten bu yana süren çatışmalarda HDK, işgal ettiği başkent Hartum, ülkenin orta kesimlerindeki Cezire ve Sinnar eyaletlerinden yoğun ve yaklaşık 2 yıl süren çatışmaların ardından çıkarıldı.

Ülkenin batısındaki Darfur bölgesinde etkili olan HDK, 2023'ün sonbaharında bölgenin 5 eyaletinden 4'ünü aldı.

Etnik temizlik ve katliam

HDK'nin, Ekim 2023'te Batı Darfur eyaletinin Cuneyne şehrinde Masalit kabilesine yönelik "katliam" yaptığı ve eyaletin valisi dahil binlerce kişiyi öldürdüğü haberleri gündemden uzun zamandır düşmüyor.

Mayıs 2024'ten beri Darfur bölgesinin tamamının merkezi ve Kuzey Darfur eyaletinin başkenti Faşir şehrini kuşatan HDK, şehri almak için 267'den fazla saldırı düzenledi.

HDK'nin, 26 Ekim'de girmeyi başardığı Faşir'de çok sayıda silahsız kişiyi öldürüp işkence ettiği anlar, HDK mensuplarının paylaştığı videolara yansıdı.

Ölü sayısının binlerle ifade edildiği Faşir'den 3 günde 30 binden fazla kişi yerinden oldu.

UCM'den Beşir'e suçlama, Dagalu'ya görmezlik

Başta Ömer el-Beşir ve hükümetteki bazı isimler hakkında Darfur’da insanlık suçu işledikleri gerekçesiyle 2009'da Uluslararası Ceza Mahkemesinde (UCM) Cancavid milislerinin işlediği öne sürülen suçlardan dolayı soykırım suçlamalarıyla dava açıldı.

UCM, 6 Ekim 2025'te Darfur bölgesinde savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar işledikleri gerekçesiyle yargılanan Cancavid milislerinin üst düzey liderlerinden Ali Muhammed Ali Abd-Al-Rahman'ı suçlu bulduğunu bildirdi.

Bu karar, Darfur’da 2003’te başlayan çatışmalarda işlenen suçlarla ilgili ilk mahkumiyet anlamına geliyor. Ayrıca, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin UCM'ye soruşturulmak üzere sevk ettiği dosyada verilen ilk mahkumiyet olma özelliğini taşıyor. Cezanın ne olacağı ise daha sonra açıklanacak.

Devrik Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir ve dönemin diğer üst düzey Sudanlı yetkilileri, mahkeme tarafından “soykırım” ve “insanlığa karşı suçlarla” itham ediliyor ancak insan hakları örgütlerinin, son yıllarda komuta ettiği güçlerin ihlalleriyle ilişkilendirdiği Muhammed Hamdan Dagalu (Hımidti) hakkında şu ana kadar herhangi bir suçlama yöneltilmedi.

Kaynak: AA