Türkiye'deki tarihsel adlar
Türkiye'deki tarihsel adlar
TÜRKİYE’DEKİ TARİHSEL ADLAR
Öz
Makalenin amacı, Bilge Umar’ın 1993 yılında yayınlamış olduğu Türkiye’deki Tarihsel Adlar adlı kitapta geçen bazı yer adlarına katkı vermek ve bu konudaki bazı yanlışlara dikkat çekmektir. Bunun için de sadece bildiğimiz ve çalışma alanımız dâhilinde bulunan yer adları üzerinde durulacaktır.
Açar Kelimeler: Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, Sevan Nişanyan, Türkiye Yer Adları Sözlüğü
Giriş
Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar kitabını, Göller Bölgesi’ndeki coğrafî değişim bilinmeden 17 yıl önce ve mevcut coğrafyaya göre yazmış; umumiyetle bütün tarihî coğrafya yorumlarını mevcut coğrafyaya göre yapan batılı yazarları ve bilhassa Remsi’yi [W.M. Ramsay] kaynak almıştır. Onun için birçok yer adının konumu yanlıştır. Sevan Nişanyan’ın 2020’de yayınlamış olduğu Türkiye Yer Adları Sözlüğü de mevcut coğrafyaya göre yazılmıştır. Bu iki çalışma, Anayol [Kıral Yolu] ve Bizans Askerî Yolu bilinmeden yapılmıştır. Asia [Anatolion] eyaleti Uluborlu ovası dâhil Kemer Boğazı ile Seydişehir Çarşamba çayı arasındır. Küçük Firikya Asia; Thrakesia Küçük Firikya; Lykia ise Thrakesia teması içindedir. Ayrıca, Lydia ve Karia, ilk zamanlar Kemer Boğazı bölgesinde idiler. Remsi, bütün çalışmalarını bu hususlar bilinmeden yapmış; sonunda “Neticeyi bir kelime ile izah edebiliriz: ya benim eserim sırf bir hatadan ibarettir, yahut da Anadolu haritasının büyük bir kısmı tamamiyle değişmelidir” demiştir. Burada ele alınan isimler ve yer adları, tarihî olaylar esas alınarak yerleştirilmiştir. Bizim çalışmalar, Göller Bölgesi’ndeki coğrafî değişim ve tarihî yollar nazara alınarak yapıldığı için tamamen yenidir; sahasında ilktir; farklıdır ve de doğrudur.
Tarihsel Adların Konumları
Apa: Umar, Aba/Apa/Pa, Luvi dilinde su anlamına der. Akça-apa ve Koñur-apa’daki apa ise Türkçe ana/ata olmalı.
Abaeitis: Abbaeitis: Bunun, Manlius Vulso’nun seferinde zikredilen Abbassos ile aynı olduğunu düşünüyorum.
Abbassos: MÖ 189 Manlius Vulso’nun seferine göre, Şarkîkaraağaç Fele pınarı ile Kıreli arasına yerleşir.
Ablasta, Ablistan: Kemer Boğazı ile Eski Eğirdir Gölü arasındaki 11 km’lik bölge olmalıdır.
Abrettene: Abretteni: Asia eyaletinde bulunan isimlerin, Kemer Boğazı batısında Aporidos-kome’nin [Geçit vermez köyü] ve Beyşehir Abrostola’nın bulundukları bölge olmak üzere iki Abrettene olduğunu düşünüyorum.
Abrostola: MÖ 189 Manlius Vulso’nun seferine göre Beyşehir yakınına yerleşmektedir.
Abydos: Çanakkale ve Kemer Boğazı’nın şarkı olmak üzere iki Abydos var.
Ada Tepe: Umar’ın Karadaki-Ada [Khersonnesos] dediği bu yer, Kemer Boğazı şark kıyısındaki Ada Tepe olmalı.
Adramytteion: Damatrui: Edremit: Yalvaç-Aşağı Tırtar köyünün yerindeki eski yerleşimdir.
Adrianoupolis: Hadrianopolis: Trajanopolis: Hadrianoutherai: Akhyraous: Akharaka: Kotoiraikia: Kötürnek köyü.
Aga/Aka: Umar, Luvi dilinde “uc, baş” der. Türkçe Aka, Ağa, Eke büyük demek. Köreke dağı, büyük mezar dağı.
Agalassos, Sagalassos: MÖ 13 yy ikinci yarısında deniz kavimleri arasında görülen Şekeleş-[ler] Ağlasun’dur.
Agamemnon: Küçük Firikya meliki Pelops’un oğludur ve Agamemnon kaplıcaları, Kemer Boğazı’nın şark yakınıdır.
Agrai: Atabey’in eski adı Ağras veya Ağros için Isparta halkı Āras der. 1113’de Alethina denilen yer, burasıdır.
Ahhiyawa: Eski Eğirdir Gölü’nün [Deniz: Pontus] garbındaki memleket. Arzawa ile arasındaki Deniz, Eğirdir Gölü.
Aigai: Asya eyaletindeki Aigai, iki göl arasındaki ırmağın Eğirdir Gölü’ne [Ege: Aigai Denizi] döküldüğü yerdedir.
Ainos: Aigai ile aynı yer veya çok yakınıdır.
Aisepos: Asapos: Lykos, Marsyas, Angelokomites ve Bigadiç nehri, Yenice Sivrisi’nin batı ve Çirişli Dağının güney eteklerinden kaynar ve kısa bir yol aldıktan sonra iki göl arasındaki ırmağa karışır. Biraz altta da Orgas karışır.
Akharaka: Gelendost-Kötürnek köyü.
Akhyraous, Hadrianoutherai: Kötürnek köyü.
Akrasos: Kaikos vadisinde denildiğine göre, Yalvaç-Kundanlı [Kumdanlı] veya Hoyran ovasında olmalıdır.
Akridur, Akroterion: Uc, burun anlamındaki Eğirdir’in adlarından biri.
Akritas: İbn Hordazbih’te Nasre’l-Akrîtî köyleri yazılır; Yalvaç Hüyüklü, Kurusarı, Akçaşar [Akça-hisar] ve Celeptaş köyleri. Yunanlıların Digenis Akritas [iki soylu] dedikleri kişi, kanımca Battal Gazi’nin bizzat kendisidir.
Akrokos: Anna’da 1113-1114 civarında zikredilen bu yer, “Uc’un ucu” anlamında Eğirdir’dir.
Alaman: Isparta-Gönen İğdecik köyü sınırında eski köy [bk. Böcüzade: Isparta Tarihi]. 1530’da el-Aman [?].
Alektoria: Sykeon yakınında denildiğine göre, Kemer Boğazı yakınında demektir.
Ales, Alles, Hales: Umar’ın izahına ilâve: Burdur-İlyas köyü için yöre halkı, Alles ve Ellas der. İlyas için çok yerde Hıdırellez misali Ellez denir. Menteşşah oğlu Hamid Beyin oğlu İlyas [Ali değil], tek [L] ile Ales [Hales] yazılmıştır.
Alethina: İmparator Alexios’un 1113 yılında Mysia Olympos’tan indiği yer olup, Atabey veya yanına yerleşir.
Alexandreia Troas: Alexandreia Karax, Kötürnek köyü olduğuna göre, Alexandreia da buraya yakın olmalıdır.
Alyattes: Alyattos: Diyojen’in kumandanı Kapadokyalı Alyates, Beyşehir-Yunuslar yanındaki Alyattos’lu olmalıdır
Alys: Halys: Kızılırmak’tan gayri, iki göl arasındaki ırmak ve Çarşamba çayı olmak üzere iki Halys daha var.
Amorion: Amurin: Araplar’ın Ammûriye dedikleri bu kent Uluborlu’dur. Amorium, Mordium’un değişik hâli olmalıdır.
Amorios: Amourios: Amorion’un [Uluborlu] sahibi; Amorion’lu anlamına Menteş-şah oğlu Hamid Beyin nispesi.
Amyntas: Asia eyaleti ve çevresinin sahibi. Kadoeni Makedones [Kötürnek-Güdül çevresi] Amyntas’a aitti.
Anaboura: Şarkîkaraağaç, Salur köyü hududundaki Enevre denilen eski köy. Afyon civarında bir Anaboura yok.
Anadolu: Bu adın menşei Uluborlu ovası dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasındaki Anatolikon eyaletidir.
Anaia: Anes: Pahimeris’te zikredilen bu isim, iki göl arasındaki ırmağın ağzı ve şark yakınında olmalıdır.
Anastasiopolis: Lagania: Mercianopolis: Kemer Boğazı’nın [ırmak] 11 mil şarkındaki Köke köyü Gavur Öreni.
Anatolikon tema: Uluborlu dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasıdır. Tema merkezi Amorion [Uluborlu] iken, 838 Halife Mu’tasım’ın Amorion’u fethiyle merkez, Mercü’ş-Şahm {Akça-[kale] çayırlığı}, yâni Şarkîkaraağaç oldu.
Angelokome: Angelokomites: Yenice köyü, Maziye [Marsia] köyü yanındaki köy ve oradaki Marsyas ırmağıdır.
Ankara: Ankyra: Engürü: Başkent, Suğla Gölü kıyısı Karaviran ve Şarkîkaraağaç yanları gibi üç Ankara olmalıdır.
Antalya: Asia eyaleti ve Pergamon [Gaziri adasındaki Bergama] meclisinde bulunan Attaleia, Barla olmalıdır.
Antigonia: Alexandreia Troas: İlk Antigonia Senirkent-Uluğbey [Nikaia] olup, Troas’daki Alexandreia, muhtemelen Alexandreia Khrax denilen Kötürnek köyü veya Gelendost-Çaltı köyü veya civarındadır.
Antigous: Tyrannoi: Anayol kıyısında bulunan bu kale, Gülek Boğazı girişi ve Niğde-Ulukışla civarındadır.
Antiokheia: Antiokheia on the Maeander: Menderes üzerindeki Antakya: Yalvaç Hisarı.
Aorata: 1113 yılı Anna’da zikredilen bu yer, Şarkîkaraağaç-Ŏras [Başdeğirmen] köyü. Hititler zamanında Aura.
Apameia: iki göl arasındaki ırmak kıyısındaki Myria ve Myrina [İzmir] halkı Magnetler, Antiokheia’da [Yalvaç] iskân edildi; boşalan yerde de Apameia inşa edildi. Onun için Apameia ile İzmir aynı yer. Myrleia [Mudanya] hususu?
Apasa: Efes: Arzawa: İlk kent, Gelendost-Ayapa Hüyük yanıdır. Afyon-Sincanlı Başkimse, Selçuk, Gelendost-Efes olmak üzere üç Ayasluk var. Başkimse, Baş-kilise demek olup, Timurlenk’in 1402 Kütahya-İzmir yolu üzerindedir.
Apollonia: Mysia ve Pisidia’da denilen bu kent Uluborlu, Rhyndakos [Lampes, Khelidonia] ise Popa çayıdır.
Aporidos-kome: Geçit vermez köyü [Nişanyan] ve bol su, gür su gibi anlamları var. Kemer Boğazı batısındadır.
Appia: Umar; Tozan, 2016: 117 yanılır. Mysia’daki Appia ile Arzawa ülkesi Appawii, Kemer Boğazı bölgesindedir.
Apros: Aspra: Theodosiopolis: Akça Kilise: Hoyran Gölü Gaziri adasındaki Bergama’nın diğer adları olmalıdır.
Arcadiopolis: Arkadiopolis: Thyateira: Semiramis: Kemer Boğazı ile Yenicesivrisi arasındadır.
Area: Alan anlamınadır. [Anna, 1996: 481]’de Aera yazılır. Senirkent-Garip Asar Tepe ile A. Tırtar gibi iki yerdedir.
Argos: Kemer Boğazı bölgesindedir.
Arinnanda: Arinna: Şarkîkaraağaç ile Gelendost arasındaki bu isim, Anamas Dağlarının kuzey etekleri olmalıdır.
Arkenos: Tymandos [Senirkent-Yassıören] kenti civarında yaşayan bir halk adı.
Armala: Harmala: Asia eyaletindeki bu kent, Senirkent ovası ayağı veya Hoyran Gölü yakınında olmalıdır.
Armenia: Dazimon’un bulunduğu Küçük Armenia, Taberî’de Ermeniye Nahiyesi yazılan Mut-Kahtama çevresidir.
Arzawa: Apasa: Efes: Küçük Arzava: Merkezi Gelendost-Ayapa Hüyük yanındaki Efes’tir. Küçük Firikya’yı kaplar.
Asia: Assuwa, Assa: Uluborlu, Senirkent ovaları dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasındaki bölgedir.
Askania: Burdur ve İznik Gölü hariç, Hoyran Gölü için de İznik [Uluğbey] yakınındaki Askania denilmiştir.
Asklepios: Mysia’da Hadriani kentinde doğan Aristides, tanrı Asklepios’un kutsal mekânında [Bergama] uyudu.
Assos: Mysia’da Kaikos vâdisi veya Yalvaç-Hoyran [Kundanlı] ovası. Asia eyaletinin kuzey-batı köşesi.
Astarpa: Şarkîkaraağaç Çarıksaraylar kasabasından gelerek eski Kıreli, şimdi Beyşehir Gölü’ne dökülen Deliçay.
Atenia: Atmenia: Atenoa: Tenia: Eğirdir Gölü kuzey doğusundadır. Belki de, Küçük Atina da denilen Yalvaç’tır.
Atteleia: Attalos yurdu: Asia eyaletindeki Attaleia Barla olmalıdır.
Atys: Attys: Athos: Çirişli Dağı’dır.
Aulokra: Aurokra: Aulokrene: Hoyran Gölü, Aurokrenis ise 10 mil uzunluğundaki Hoyran ovasıdır.
Aura: Aorata: Şarkîkaraağaç Ŏras [Başdeğirmen] köyüdür.
Ayapa Pınarı: Ayapa: Gelendost-Ayapa Hüyük yanı ve Konya yolu kıyısındaki şimdilerde kurumuş olan pınar.
Ayas: Şarkîkaraağaç Belceğiz ile Gedikli köyleri arasındaki bir ören yeri.
Ayasluk: Afyon Sincanlı Başkimse köyü, İzmir-Selçuk ve Gelendost Ayapa Hüyük yanı gibi üç Ayasluk var.
Bagrum: Peutinger Tablo’da zikredilen bu isim, Suğla Gölü yanındaki Seydişehir Bağra [Kumluca] olmalıdır.
Barata: Farata: Konya-Çumra hududundaki Barata, Apa ile Güneysınır arasındaki eski Farta köyüdür.
Bareta: Bardeetta: Baretta: General Bardas Skleros ile ilgili bu yer, Kemer Boğazı’nın şarkı ve Anayol kıyısındadır.
Baris: Sasabaris: Bir adı da Barenos olan Yalvaç çayının, iki göl arasındaki nehre döküldüğü yerdedir. Bir Baris de, Keçiborlu Kılıç köyündeki Farı [Baris] örenidir; Santabaris ise Afyonkarahisar’a yerleşmektedir.
Barla: Parlais, Neutrouja, Eski Tralles, Attaleia, Sart, Antiocheia, Seleukeia, Tripolis, Derebol, Andronikopolis ve Palailogopolis vs. gibi birçok adı var.
Basileion: Juliopolis: Boulgarophygon: Senirkent-Genceli köyü yanı, Basilyon Gölü ise Hoyran Gölü’dür.
Basilika: Anna 1113 yılındaki bu isim, Senirkent-Yassıören Ayazmana öreni yerindeki eski yerleşimdir.
Bathys Rhyax: Eski Hoyran ve Eski Eğirdir Gölleri arasında, kuzeyden güneye doğru akan derin ırmaktır.
Battea: Remsi, 1960: 460’daki bu köy, muhtemelen Kemer Boğazı şarkında Baretta olmalıdır.
Bedre: Petra: Eğirdir-Beydere köyü olmalıdır.
Belo-kome: Pahimeris’teki bu yer, Kemer Boğazı bölgesindedir. Söğüt gibi bilâhare Bilecik’e taşınmış olmalıdır.
Berbeniakon: Akropolites’te Lentiana ve Poimanenon ile birlikte zikredilen bu isim Kemer Boğazı bölgesindedir.
Beudos: Eski Beudos [Beudos Vetus]: MÖ 189 Vulso’nun seferine göre Kemer Boğazı’nın beş-on mil şarkındadır.
Biga: Bigadiç: Yenice köyü Mazı Bağlarındaki pınar ve oradaki nehrin adı Bigadiç, oradaki eski kent ise Biga’dır.
Bindaios: Bindos: Isparta Merkez ilçeye bağlı Büyük/Küçük Findos, şimdi Büyük/Küçük Gökçeli. Aporidoskome yanındaki Eudoxiopolis burası olmayıp, Aporidoskome ve Eudoxiopolis Kemer Boğazı’nda ve Firikya’dadır.
Bithynia: Bursa, İznik ve Kocaeli bölgesi olup, bazı tarihi metinlerde Kemer Boğazı çevresi için de kullanılmıştır.
Bolvadin: Polybotos: Afyon Bolvadin, Osman Turan’da Molifdun yazılır. Eskiden Bolavadin söylenirdi.
Bor, Borlu: Bourg, Burg, Burç: Eğrivar, Zigetvar gibi, kale anlamına “bar” adı, zamanla “bor” olmuştur.
Boukellarion: Suğla Gölü yanındaki Ankara ile ilgili olan bu ad Fırığlı, Fuğlu ve Huğlu olarak hâlâ yaşamaktadır.
Boya, Boyalı, Boyalık: Bu konuda Umar’a katılıyorum. Otlak ve çayır anlamına “boa” veya “pauwa” ile ilgilidir.
Brianea: Kemer Boğazı’ndaki Sykeon’un 8 mil batısı ve Garip ile Güreme arasındaki Asar Tepe olmalıdır.
Briga: Petobrogen, Petobriga, Peton, Kudüs yolu, Lagania’nın [6/12 değil], 9 mil şarkındaki Kötürnek köyüdür.
Boulgarophygon: Senirkent-Genceli [Gençali] civarına yerleşmektedir.
Claudiopolis: Eğirdir’in adlarından biri Claudio-Laodikya veya Claudiopolis idi.
Çeşnigir: Barla-camii banisi Çeşnigir Sinan Paşa [1376]. Yeñice-köyü köprüsü için Çeşnigir köprü denmiş olmalı.
Çivril: Beyşehir, Bolu, Denizli, Malatya, Nevşehir, Samsun [2], Şarkîkaraağaç ve Tokat olmak üzere dokuz yerde var. Çağatay Türkçesinde “suyu bol” veya “sulak yer” demektir.
Dadastana: Peltai: 364 İmparator Jovian burada öldü. Şuhut-Anayurt [Alayunt] köyü. Umar, tarihî yolları bilmiyor.
Dalayman: Konya-Derebucak-Çamlık köyü. Tarihte Talamani ve Talayman olarak geçiyor.
Damatrys: Çamlıca Damatrys yanlıştır; bu yer [Edremit], Yalvaç-Aşağı Tırtar köyünün bulunduğu yerdedir.
Dana: Niğde Kemer Hisar, ancak Tuvana veya Tyana adları Karaman merkeze yerleşmektedir.
Danaos [halkı]: Peloponnessos’daki Argos ovası [Kemer Boğazı civarındaki] ön-Helen halkının bir boyu olabilir.
Dardanelles: Çanakkale’yi bilmem, ama MÖ 85, VI. Mithridates’in seferindeki Dardanos, Kemer Boğazı’ndadır.
Davras: Umar’a katılmıyorum. Davras, Tauros adının Tavros, Tavras ve Davraz şeklinde dönüşmüş hâlidir.
Daximon: Dazimon: Bir Dazimon da, Mut- Kahtama yanındadır ve 838 yılı Dazimon harbi burada yapılmıştır.
Derebol, Tripolis: Umar ve Remsi yanılıyorlar. Bu yer, Barla veya Barla önünde ırmak kıyısındaki şehir olmalıdır.
Didyma: Yenice Sivrisi [Yenicesivrisi] için Pahimeris’te iki tepe kalesi anlamında Didymai [Bet-Toman] denilmiştir.
Dinar: MÖ 189 Manlius’un seferinde Dinia, Dinies geçer. Halk Diñler ve Giñler der. Geyikler adı yanlış okumadır.
Dindymon: Hoyran Gölü’nün şarkını kaplayan, sahile çok dik inen ve Doğu-Batı hududu olan Çirişli dağıdır.
Diokaisareia: Prakana: Brakena: Bragana: Bugün için İbradı. 1530 tarihli defterde İvradi yazılmıştır.
Dokeia: Dakleya: Dakilyas: Yalvaç-Kozluçay [Gele-germi: Sıcak-kale]. 1071 Alyates burada yenildi ve kör edildi.
Dristra: Bu yer Silistre değil, iki kalesi Peçenek Tatış’ın hısımları elindeki Senirkent-Uluğbey [İlegüp: Lampe] köyü.
Ebraike: Cuhud: Yahudi anlamında olup, bu yer Şuhut.
Ebros [Evro: Avrupa; Euros: Oyro: Oyropa]: Kemer Boğazı’ndan geçen ve iki göl arasındaki ırmak.
Eccobriga: Briga, Petobriga, Petobrigen ve İpotobrigen: Kudüs yolu üzerindeki Gelendost-Kötürnek köyü.
Edremit: Umar’a ek olarak bir Edremit de Yalvaç-Aşağı Tırtar. Selçuklu-Bizans mücadelesinde çok zikredilir.
Eğirdir: Suyun burgaç yaparak yeraltına gitmesi, ip eğirmek, A. Felek, F. Devran. Eğridir, Akrotorion, yâni Uc.
Ermenek: Germanicopolis derlerse de, Tarihî Taberî’de Mut’un kuzeyi için Ermeniyye nahiyesi zikredililir.
Esbiye [Değirmeni]: Şarkîkaraağaç Fele [Yassıbel] ile Kıyakdede arasındaki bölgenin adı. Türkçe “atlık” demek.
Etre: Isparta-Gönen ile Atabey arasında kalan eski bir köy [bk. Böcüzade: Isparta Tarihi].
Eudokias, Eudoxiopolis: Theodosiopolis: Kemer Boğazı’nın batı sahiline yerleşmesi gereken bir kent. Findos?
Eukarpia: Sandıklı’da değil, Ceratae ile birlik Afyon-Şuhut arasındaki Belkaracaören veya yakınına yerleşirler.
Eukhaita: Senirkent Uluğbey köyüne yerleşir.
Eumeneia: Çivril-Işıklı değil, adı üzerinde Şuhut Oynan veya Oyniğan köyüdür. Bizans Askerî yolu üzerindedir.
Felekâbad: Felekbar [Felek şehri, kalesi] ve Felekiyye Eğirdir. Devran-dede ise, Dündar Beyin türbesinin adı.
Fırat: Arapça, hızlı akan tatlı su [ırmak] demek. Uluborlu Popa çayına el-İdrîsî [1100-66], Kıbakıb adında Fırat der. İki göl arasında ırmağa da Fırat denilmiş ve Ertuğrul’un atası Kaya [Oğuz] Alp, bu ırmakta boğulmuş olmalıdır.
Flaviopolis: Antiokheia, Küçük Antakya, Philadelphia, Alaşehir, Alaşar ve Küçük Atina, Yalvaç’ın eski adlarıdır.
Foke: Fuke, Foukeh, Phokai gibi adları olan kent, iki göl arasındaki nehrin, eski Eğirdir Gölü’ne döküldüğü yerdedir.
Gaison: Mykale dağı ve Priene kenti, Kemer Boğazı bölgesindedir. Buna göre Gaison da orada olmalıdır.
Gaita: Umar’ın iki yere koyduğu Gaita kentlerinin ikisi de aynı olup, Akşehir Akait [Üçhüyük] köyüdür.
Galatia: Galatia ve Galatia Salutaris, zaman zaman Seydişehir ve Beyşehir civarından Uluborlu’ya kadar uzar.
Galesia: Galesion: Büyük ihtimal Barla dağıdır. Gelincik-ana adı, bu isimle ilgili olabilir.
Gallos: Antios ve Orgas çayları Kötürnek’te [Pessinus] birleştikten sonra Gallos adıyla Kadosia [Kadoi: Güdül] köyü öreni önünden geçerek, iki göl arasındaki Sangarios’a [Kaystros, Halys, Menderes, el-Battal] dökülen nehirdir.
Ganzaenos: Yalvaç-Kumdanlı [Kundanlı]. Kundan Bey [Anna, Kontogmen], Kundan lâkabını bundan almış olmalı.
Gelendost: Firikya’da Leontos, Goe-Leontos [büyüleyici aslanlar], zamanla Gelendos, 1930’da üçlü kararnâme ile Gelendost olmuştur. Burada iki aslan heykeli vardı. Ahmed ibn Kayıglıg, 907’de el-Leys’e [Aslanlar] geldi. Kalanda ve Gelende, Gelendost ile ilgili değil; Umar yanılıyor. Kroisos kırallığındaki Leontokephalai kenti Gelendost olabilir.
Gerdeme: Çirişli dağında yaşayan Tırtar [Tatar?] ve Karaçakal Yörükleri, yabani su teresi için “gerdeme” diyorlar.
Gereme: Şuhut-Arızlı köyü, 847 İbn Hordazbih’de Gereme, el-İdrîsî’de Kidros, Anna’da Kedrea, Cedrea zikredilir.
Germe: Kemer Boğazı şarkında Karme [Agamemnon kaplıcaları] vardı. Yalvaç-Kozluçay [Gele-germi] de öyledir.
Gevale, Gevele: Konya yakınında bir kent ve dağ. MÖ 189, Manlius Vulso’nun seferinde Kaballum zikredilir.
Glaukos: Hoyran ve Eğirdir Gölleri arasındaki vâdi ve ırmağın, İlyada’da zikredilen Glaukos’tan aldığı adıdır.
Gordau-kome: Juliopolis ve Basileon, Senirkent-Genceli köyüne yerleşir. Hoyran Gölü, 847’de Basileon zikredilir.
Gödene: Konya-Hatip’in bir mahallesi ve Akseki ilçesine tâbi, yeni adı Menteşbey olan köy. Gödene [Kotenna].
Granikos: Yalvaç-Antios, Orgas, Mauropotamos, Barenos, Gallos, Sinaos/Synaos ve Akharaka’nın ırmağı.
Graos-Gala: Büyük kale. Şarkîkaraağaç-Zengibar [Zengiler, Muratbağı] kalesi. Seng-i bar, taş kale demektir.
Gürnüt: Şarkîkaraağaç-Nudra [Göksöğüt] köyü arazisinde bir ören. 1530’da Kürtün köyü [yanlış okuma olmalı].
Hadrianeia: Hadrianoi: Hadrianopolis: Hadrianoutherai: Akhyraous: Gelendost-Kötürnek köyü.
Hamideli: Amourios [Uluborlu Beyi Hamid] oğlu Amourios İlyas’ın [Ales: Hales] kurduğu beylik topraklarıdır. Umar, Larissa ve Kanna gibi çift ünsüzler tekmiş gibi okunur der. Türkçe Ellez [Alles: İlyas] adı, Pahimeris’te Ales yazılır.
Helenopolis: Biri İzmit Körfezi Hersek Burnu yanında, biri de Kemer Boğazı olmak üzere iki yerde var.
Hellespontus: Hellespontus Firikyası: Firikya Hellespontia: Küçük Firikya içindeki Kemer Boğazı bölgesidir.
Herakleia: Anayol üzerinde Konya Ereğli ve Kemer Boğazı şarkı Pelagonia olmak üzere iki Herakleia var.
Hermos: Hermus: Kemer Boğazı’ndaki vâdinin adıdır. Miryokefalon harbi bu vâdinin yamacında yapılmıştır.
Hiera-Germe: Kutsal ılıca anlamına olan bu su, Kemer Boğazı şarkındaki Agamemnon kaplıcaları olmalıdır.
Hierakoryphitis: Kutsal zirveli demektir ve Eğirdir’e yerleşmektedir.
Hierokharax: Firikya’da bulunan bu kent, muhtemelen bir adı da Kharax olan Kötürnek köyüdür.
Hieros: Hieropotamum: Kutsal ırmak, kutsal geçitteki ırmak anlamındaki bu nehir, Kemer Boğazı’ndaki ırmaktır.
Hippourios [Deresi]: Hippophoras: Rhyndakos, Lampes, Khelidonia, Kıbakıb, Söğüt [Sagouda: Salice], Kırlangıç çayı, hepsi de Uluborlu Popa [Papa] çayıdır. Bu çayın ana kolu, Uluborlu-İleyidağı [Khelidonia] köyünden çıkar.
Holmoi: Olmi: Omai: Çivril-Homa [Khoma: Gümüşsu] olmalıdır. Homa, Dağlık Firikya’nın başı veya sonundadır.
Homa: Çivril-Khoma ile Senirkent-Garip ve Menderes’in kaynakları yakınındaki Khoma [Sublaion] karıştırılmıştır.
Honaz: Khonai: Denizli yanı, Gelendost ile Eğirdir arası ve Konya-Hüyük Göçeri köyü olmak üzere üç Honas var.
Hoyran: Yalvaç-Kundanlı ovası ve gölü. Rhotren, Aulocran/Aurocran gölün adı. Aurocranis, 10 millik Hoyran ovası.
Hyda: Hyde: el-Hedy: Karapınar değil; Apa yanı Farta köyü [Barata], Hyde, Derbe, Karaman Anayolu üzerindedir.
Hyelion: Heyel: Barla Eye Burnu denilen yer olmalıdır.
Hypsela: Kypsela: Anayol üzeri ve Gelendost-Köke İp Kuyusu denilen yerdeki kent. İpsos harbi burada yapıldı.
Isparta: Sparta: Isparda: Anadolu adıdır. İran’ın Sparda dedikleri kent/bölge için, Yunan Lydia demiştir.
İda Dağı: Sultan Dağlarının Akşehir, Çay, Yalvaç arası, Kiminas ise Yalvaç-Gemen köyü üstündeki kısmıdır.
İndos: İki göl arasındaki ırmak ve Dalaman çayı gibi iki yerdedir. İdrîsî, Ammûriye’nin [Uluborlu] 24 mil şarkı, Kemer Boğazı’ndaki muhkem kale için Medinetü’l-Endosyâne [Miryokefalon], Remsi ise köprü için Tanta-endia der. Zira iki göl arasındaki nehrin İndos/Endos ve Tantalos gibi adları var. Umar, İndeipedion için Mysia Stratonikeia kentinin bulunduğu ovanın adı der ki, bu kent [Stratonicea], hem Hoyran ovası [Kaikos], hem de Firikya Hellespontus’tadır.
İnebolu: Umar’ın, ine’yi nea [yeni] ile açıklaması zorlamadır. İne [Eyne, Ezine]: Cuma, İnebolu: Cuma şehri olabilir.
İne: F. Azine/Ezine, A. Cuma demek. Türkler, Azine için ine, Kürtler ise in der. İnebey ve İnegazi gibi adlarımız var.
İnegöl: Göl adlı kent, Cuma günü fethedildiği için İnegöl olmuş. Türkler’de İne’nin yerini bilâhare Cuma adı almıştır.
İpsala: Umar’ın dediği gibi Kypsela adıyla ilgiliyse, birisi de Gelendost-Köke’de olmak üzere iki Kypsela vardır.
İpsos: Gelendost-Köke İp Kuyusu yanı. Hypsela, Kypsela ve Hapalla [Arzava], hepsi aynı ve Anayol üzerindedir.
İuliopolis: Gordau, Gordiou, Basileon, Boulgarophygon, Kinnaborion ve Juliopolis, Senirkent-Genceli köyüdür.
İustinianopolis: Senirkent-Garip köyü ve Miryokefalon yanındaki Sublaion, Khoma ve Justinianopolis aynı yerdir.
İzmir: Kemer Boğazı’nın 6-7 km güneyi İzmir [Apameia: Myria, Myrina] ve malûm İzmir olmak üzere iki İzmir var.
İznebolu: Neapolis [Nişanyan], Aşağı İznebolu [Kıyakdede, Kırkdede] ve Yukarı İznebolu [Fele, Yassıbel] olmuştur.
Kabala, Kaballum: Konya-Gevele veya Gevale, Manlius Vulso’nun MÖ 189’da uğradığı bir yerdir.
Kadmos Dağı: Büyük ihtimal Barla Dağı [Mysia Olympos]. Galesion Dağı da Barla Dağı olmalıdır.
Kadoi, Kadosia: Gelendost-Bağlı ile Kötürnek köyleri arasındaki Güdül adlı Roma örenidir. Güdül Korusu var.
Kaikos: Umar, bunda da yanılır. Kaikos, Hoyran ovası ve Hoyran Gölü’ne dökülen Elek Suyu veya Değirmen Çayı.
Kalamos: Mysia’daki Kalanda; Şuhut-Çabankaya [Augustopolis, Kali Çayı] ve Akhisar yanı gibi, üç Kalamos var.
Kampsadou, Kampsada, Sampsaunta, Lamsakos: Hepsi aynı yer ve Kemer Boğazı batısı, Anayol kıyısındadır.
Kanna: Mysia’daki [Kemer Boğazı] Tokmacık olmalıdır; zira Kinara [Cinara, Çinare] için Remsi, Kinna der [s.272].
Kappadokia: Malûm bölge, Galatia’da da olduğu gibi zaman zaman Uluborlu’ya [Amorion] kadar uzatılmıştır.
Kapros: Lykos [Marsyas, Bigadiç] gibi, iki göl arasındaki ırmağa [Menderes, Halys, Sangarios] katılan Orgas olmalı.
Karaka/Kıraka: Muhtemelen Kharax adından bozulan Karakka [Carabba: İbnü’-Esîr], Kötürnek köyüdür.
Karalia: Karalis: Kôralis’ten gelme Kıreli Gölü’dür; Beyşehir [Trogitis] Gölü ile birleşti ve Beyşehir Gölü adını aldı.
Kartoz: Aşağı ve Yukarı Kartoz [Yaylabel] köyleri: Aksu ile Sütçüler ilçeleri arasındaki dağ ve oradaki iki köy.
Karia: Yalvaç çayı güneyi ve Eski Eğirdir Gölü arası ile Büyük Menderes’in güneyi olmak üzere iki Karia var.
Karkisa: Bunu, “Arzava Memleketleri” adlı makalede Hoyran ovasında gösterdim. Belki Çirişli Dağındadır [Troas].
Karme: Yalvaç Gele-germi [Kozluçay] köyü. Anna’daki Germanos lâkaplı Türk Çaka; Borilos ise Erbasan olmalıdır.
Katakekaumene: Umar, iki yerde var der ki, biri Kemer Boğazı, Apameia [İzmir], Laodikya [Eğirdir] bölgesidir.
Katiena: Katiane: Tekmorion kitabelerinde zikredilen bir köy, yerini bilemedim.
Kedrea: Cedrea: Sedre: Şuhut-Arızlı [Gereme] olup, el-İdrîsî’de Kidros zikredilir. Tarihçi Cedrenus buralı olmalıdır.
Kelainai: Kelene: Ünlü Firik kenti Kelene Dinar’da değil, Kemer Boğazı’ndadır. Oğul Kyros’un sarayı Boğaz’ın şarkı ve eteğinde Menderes’in kaynadığı 985 rakımlı Asarbaşı’nda; her yanı dik bayır Kelene Hisarı ise Yenice Sivrisi’dir.
Kelbia: Kelbianon: Kilbianon: Barla önünde Lebounion harbinin yapıldığı ovadır. Bu ovada Apasa [Efes] vardır.
Kenkhereai: Kemer Boğazı’ndaki Miryokefalon kalesinin diğer adıdır.
Keramides: Yenice Sivrisi veya Marsyas [Bigadiç] kıyısında bir kaledir.
Keramon Agora: Anayol [Kıral Yolu] ile ilgisi yok. Afyon-Kütahya arasında bir yer.
Kerasia, Keraseis: Mysia’da ve Tekmorion kitabelerinde bulunan bu kent muhtemelen Senirkent ovasındadır.
Kharax, Alexandreia Kharax: Gelendost-Kötürnek köyü.
Kharioupolis: Anna’ya göre Hoyran ovasında böyle bir kent var.
Khelidonia: Uluborlu-İleydağı. Vulso, Dinia [Dinar], Khelidonia ve Lagoen [İlegüp] üzeri Aporidos-kome’ye geldi.
Khersonnesos: Kemer Boğazı’nın şark sahilindeki Ada Tepe olmalıdır.
Kırkmartyrs Gölü: Akşehir Gölü değil, Hoyran Gölü’dür. Umar bu konuda yanıldı.
Kibotos: Kemer Boğazı’ndaki Apameia Kibotos ve İzmit Körfezi’ndeki Taşköprü olmak üzere iki Kibotos var.
Kibyra: Gölhisar ve Eğirdir güney yanı [Cire?]; iki Kibyra var. Tema Cibyrrhaiote, Eğirdir [Laodikya] Denizi ile ilgili.
Kidros [kalesi]: Şuhut-Arızlı. Alexios’un 1116 son seferinde kale komutanı Boğa idi. Kedrea için İdrîsî Kidros der.
Kilikia: Kilikya valisi Cicero, MÖ 51-50, 85 gün Eğirdir’de [Laodikya] kaldı. Homeros, Truva Kilikya’ya komşu der.
Kiminas: Yalvaç-Gemen. Kiminas Dağı, Sultan Dağlarının, Men tapınağı bulunan, Gemen üzerindeki kısmıdır.
Kinna: Muhtemelen Yalvaç-Tokmacık köyü yanına yerleşmektedir.
Kinnabora: Kinnaborion: Muhtemelen Senirkent-Genceli köyü.
Kireli değil, Kıreli olacak. Strabon- Kôralis’ten bozma ve Trogitis [Beyşehir] Gölü’nün kuzeyindeki Kıreli Gölü.
Klazomenai: Gelendost Yenice-köyü hududu ve Marsyas suyu kıyısında bir yer.
Kleisoura: 1568 tarih, Afşar kz. Yenice Derbendi [Clisura Zybrize/Sybrize]. Kemer Boğazı ile Yenicesivrisi arasıdır.
Koloe: Koiloi: Anna’ya göre Eski Eğirdir Gölü kıyısında bir kenttir.
Kolophon: Kemer Boğazı bölgesindedir.
Kos [adası]: Eğirdir Gölü’ndeki Can [John], Gülistan ve Rodos Adası olmalı. Önceleri köşkü vardı [bk. Böcüzade].
Kotoiraikia: Anna’da Poimanenon ve Lentiana ile birlik zikredilir ki, adı üzerinde Gelendost-Kötürnek köyüdür.
Kotur [kalesi]: İki Kotur, bir Kötür, bir de Kötürnek adı var. Kotur, Kötür kale, Kötürnâk[nek] “kaleli” demek mi?
Kouboukleia: Uluborlu-İleydağı köyü. Khelidonia adının A. Karşılığı: Kıbakıb adından bozma olmalıdır.
Kouphos: Umar, yanlışlıkla iki göl [Hoyran-Eğirdir] arasındaki Glaukos vadisi için Kûfi der.
Kreteia: Umar, Gerede der. Ceratae, Şuhut’un 10 mil Afyon tarafı Halımoru veya Mihail [bk. Kudüs uğrakları].
Kremna: Bucak-Girmeyi [Çamlık] köyü. 1530 Keremli. Sozimus Kremna’yı, Ptolemy de Sagalassos’u [Şekeleş-ler: Deniz kavmi] Lykia’da [Eğirdir] gösterir. Deniz [Eski Eğirdir Gölü] teması olan Cibyrrhaiote ise, Eğirdir çevresidir.
Krya-pege: Soğuk-pınar. Kayseri Pınarbaşı. 20-30 Haziran 1071 günleri Romen Diyojen burada konakladı.
Kybela: Kybelon: Dindymon Çirişli Dağı; Pessinus Kötürnek, Kybelon Sultan Dağları veya Kiminas kısmıdır.
Kyllana: Kyllene: Dindymon, Athos ve Sigriane, hepsi de Çirişli Dağı. Kyllene kenti dağın güney eteğindedir.
Kyma: Kyme: Asia eyaletindeki bu kent, Kemer Boğazı bölgesinde olmalıdır.
Kypsela: Gelendost-Köke köyü İp Kuyusu olmalıdır. Zira, Thrakia ve Tema Thrakesia, Kemer Boğazı çevresidir.
Kyzikos: Gelendost-Afşar köyü Kızık Mevkii Aktaş öreni. Sahabe Fudale b. Ubeyd, 669 kışını burada geçirdi.
Lagania: Anayol üzeri; Kemer Boğazı’nın [ırmak] 11 mil şarkı Köke- Gavur öreni. Anastasiopolis, Mercianopolis.
Lagbe: Kybira ile ilgili olan bu yer, Eğirdir-Boğazova’nın şark yanında olmalı. Remsi, Asia-Pisidia diyor.
Lagoen: MÖ 189 Vulso’nun yolu üzerindeki Senirkent-Uluğbey [İlegüp] köyü olmalıdır.
Lalandos: Konya-Hüyük İlimen köyü, Lalandum Flumen ise İlimen çayıdır.
Lamos: Halife el-Mu’tasım’ın 838 yılı Ammûriye seferinde sınır [limit] belirtir. Nehrin adı, Sin idi [bk. İbnü’l-Esîr].
Lampe: Senirkent-İlegüp köyü. Lampis, Uluborlu-Senirkent ovası, Lampes [Rhyndakos, Khelidonia] Popa çayı.
Lamsakos: Kampsada, Sampsaunta: Kemer Boğazı batısı, Anayol ve iki göl arasındaki ırmak kıyısındadır.
Laodikya: Lâdik, Denizli, Akrokos, Hierakoryphitis, Fekekiyye, Felekâbâd, Kubâdâbad ve Lykia, hepsi Eğirdir.
Larissa: Gelendost-Afşar köyü veya yanındaki bir yerleşimdir.
Lentiana: Gelendost yakınındadır. Belki Bağlı. Kötürnek ve Kemer Boğazı batısındaki Poimanenon ile anılır.
Leontopolis: Firikya’daki Leontos-kome Gelendost’tur. Diğer adları, Leontopolis ve Leontokephalai olabilir.
Lesser: Lacerion: Daha küçük anlamında olup, Küçük Firikya’nın Gelendost çevresidir.
Limnai: İki göl arasındaki nehrin sağında ve Eski Eğirdir Gölü’ne döküldüğü yerdeki şehrin halkı demektir.
Lopadion: Anna’ya göre Kemer Boğazı’nın batı sahilindedir. Boğaz’daki köprü bazen bu kentle anılmıştır.
Lukka: Lugga: Eski Eğirdir Gölü’nün kuzey ve kuzey-doğu sahilinde yaşayan halkın [Lykia: Kurtlar] yeri.
Lydia: Eski Lydia, Kemer Boğazı ile Yalvaç çayı arasında veya Yalvaç çayının kuzeyinde kalan küçük bölgedir.
Lykaonia: Şarkîkaraağaç Fele Boğazı ile Beyşehir veya şimdiki Beyşehir Gölü’nün kuzey-doğu bölgesidir.
Lykia: İlk Lykia, Eğirdir çevresidir. Eğirdir için Yunan Lykia’sı, Göl’ün kuzey-doğusu için Lykia [A. El-Avasi] denilir.
Lykos: İki göl arasındaki ırmağa dökülen Marsyas suyu. Monolykos ise Eğirdir Gölü’nün ayağı olmalıdır.
Madytos: Anna’ya göre Eski Eğirdir Gölü kıyısında bir kent.
Magnesia: İlk Magnesia, iki göl arasındaki ırmağın kıyısı ve Apameia yanında bir kent.
Maiandros: İki göl arasındaki ırmağın adlarından biri. Yalvaç [Antiocheia] ile birlik anılan [Orta] Menderes Nehri.
Makedonia: Bir Makedonia da Yalvaç ile Anamas Dağları arasındaki bölgedir. Bk. Kadoeni Makedones.
Malagina: Senirkent-Yassıören [Rumların Melangeia’sı] ve İnegöl yanı olmak üzere iki Malagina vardır.
Mandra, Mandri Fontes: MÖ 189 M. Vulso’nun seferinde Anaboura’dan [Şarkîkaraağaç Enevre] sonra zikredilen Mandri Fontes, Şarkîkaraağaç Fele Pınarıdır. İbn Hordazbih ve el-İdrîsî’de Nehrü’l-Ahsa [yeraltı nehri] kaydedilir.
Marsia: Gelendost-Yenice köyü, Maziye karyesi [Mazı Yazısı, Mazı Bağları] adında yaşıyor. Marsyas suyunun adı, Marsia ile ilgilidir. Zira Marsyas’ın kaynakları yanındadır. Gölün çekilmesiyle 2022’de Marsia kalıntıları ortaya çıktı.
Mauropotamos: Anna’ya göre Yalvaç çayı Barenos, Orgas ve Gallos’un bir diğer adıdır.
Melanoudion: Kemer Boğazı şarkında ve Marsyas ırmağı kıyısında bir yer.
Melas: Hoyran Gölü’ne dökülen Senirkent-Kayaağzı Mahallesi yanındaki bir çaydır.
Melissopetrion: Beyşehir Bağırsak-dere Boğazı- Balkayası. Meldinis, Meltinis ise Malatyalı [Battâl Gâzî] demek.
Menteş/Menteşe: Uc Gâzîsi Mehmet Beyin Türk adıdır. Aslı Biñtaş olan bu isim, b-m değişimiyle Menteş olmuştur. Menteş-şah ise, Menteşşā, Menteşā ve Menteşe gibi değişmiştir. Menteşe adı, Hamid ve Aydın Beyler tarafından aile adı olarak kullanılmıştır. 1262 yılında şehit edilen Şah[Şeh] Menteş’in Türbesi Şarkîkaraağaç’tadır.
Mersin: Umar’da yok. Mersin, Halife el-Mu’tasım’ın Ammûriye seferinde ordugâh yaptığı Mercü’s-Sin [Sin çayırlığı] adından gelir. Arslanköy’den inen Efrenk çayının adı o zaman Sin idi. Mercü’s-Sin zamanla Mersin olmuştur.
Mesanakta hisarı: Anna’ya göre Senirkent-Genceli köyü civarı ve Popa çayı ağzındaki Dipotamon olmalıdır.
Mesogis dağı: Aydın değil, Küçük Firikya civarındadır. Hoyran Gölü kuzeyindeki Bozdurmuş dağları olabilir.
Meteoron, Meteorion: Yalvaç-Gelendost bölgesindedir; muhtemelen Kötürnek köyü ve yakını bir yerdir.
Metropolis: MÖ 189’da Vulso’daki Metropolis, Apameia idi. Bir ara Uluborlu da Metropolis [Cirimbolu] oldu.
Midaion, Midaeion: Tablo Peutinger’e göre Dorylaion’un 28 mil [42 km] uzağı olup, Seyitgazi’ye yerleşir.
Mikkonia: Tekmorion yazıtlarındaki bu isim, Yalvaç-Manarga [Dedeçam] olabilir. Zira Rabaz-ı Konya burasıdır.
Milawanda: Arzawa memleketi olup, Uluborlu şehir çayının, Popa çayına döküldüğü yerdeki Miletopolis olmalıdır.
Miletopolis: Balıkesir civarında değil, Uluborlu şehir çayının [Bitzina], Popa çayına [Khelidonia] döküldüğü yerdedir.
Minassos: 1159 kışında Manuel’in geldiği Sarapata Mylonos [Isparta Minasın] olmalıdır.
Minizo, Mnizos, Migazo: Kudüs uğrağı; Şarkîkaraağaç Fele Pınarına yerleşir. Tekmorion’daki Mouza olabilir.
Mistia, Mistheia: Beyşehir. 847 İbn Hordazbih’te Miskinin. Kıyakdede-Fele arasındaki kentse Neapolis [İznebolu].
Mordiaion, Mordiaeum, Margium: Tekmorion yazıtındaki Mordion, Uluborlu. Amorion, buradan türemiş olmalıdır.
Mykala, Mykale: Remsi [Ramsay] da zikredilmeyen bu dağ, Çivril civarında değil, Kemer Boğazı bölgesindedir.
Myrika: Kemer Boğazı’nın şark tarafında olup, bir adı da S. Agapetos idi. Petos ile Agapetos benzerliğine dikkat.
Myria, Myrina: Kemer Boğazı’nın 6-7 km güneyi; bazen Apameia, bazen de İzmir olarak anılmıştır.
Myriokephalon: Binlerce baş, yâni binlerce subaşı, kırkgöz. Menderes’in kaynaklarının bulunduğu Kemer Boğazı.
Mysia: Anadolu’nun değil, Anatolikon/Asia eyaletinin kuzey-batısı, yâni Uluborlu-Yalvaç arasıdır.
Mytilana, Mytilene: Önceleri Eğirdir Gölü’ndeki Yeşilada [Nis], daha sonraları Midilli.
Nakoleia: Eskişehir-Seyitgazi yanı ve Akşehir-Yağısiyan [Gölçayır: Nakuliye çayırı/kalesi] olmak üzere iki yerdedir.
Nea Aule: Kemer Boğazı şarkı, Marsyas kıyısında [Yenişar harımı, Yenişar-abı]; Aule ise Akçapa öreni olmalıdır.
Neapolis: Şarkîkaraağaç Fele ile Kıyakdede köyleri arasındaki kent [İznebolu: Aş. İznebolu, Yuk. İznebolu].
Neokastron, Tema Neokastron: Kemer Boğazı ile Şuhut-Çobankaya [Kalamos: Kalami] çayı arasındaki bölgedir.
Nikaia: Senirkent-Uluğbey. Tek gözlü Antigones’in kurduğu Antigonia’yı, MÖ 301’de Lysimakhos Nikaia yaptı.
Nikopolis: Yunanistan’da denilir ki, bu da Senirkent-Uluğbey [İlegöp, İlegüp].
Nymphaion: İzmir-Nif [Kemalpaşa] değil, bu da Senirkent-Uluğbey.
Nysa, Nyssa: Kötürnek köyünün şarkındadır; belki Şarkîkaraağaç, Şarkîkaraağaç-Nudra veya Yalvaç-Çetince.
Oğras: Uğras: Ŏras: Şarkîkaraağaç-Başdeğirmen. Ağras değil. 1113 Anna’da Aorata, Hitit metinlerinde Aura.
Olbia: Neutrouja, Eski Tralles, Antiocheia, Seleukeia, Attaleia, Sart gibi birçok adı olan Barla’nın bir diğer adıdır.
Olympos: Mysia Olympos: Uluborlu-Barla arasındaki dağ veya Barla Dağı.
Opsikion Tema: Şuhut-Çobankaya köyü ve Kali çayının kuzeyidir.
Orgas: Yalvaç-Örkenez [Bağkonak] köyünün adı Organas ve Rhageas; oradan kaynayan çayın adı ise Orgas.
Orkaorkai: Kaborkion halkı, yâni Kemer Boğazı şarkında yaşayan bir halk.
Panasion: Banaz değil, Senirkent ovasıdır.
Pankaleia: Uluborlu [Amorion]-Senirkent ovası olup, şarkında Halys [iki göl arasındaki ırmak] var.
Pappa: Beyşehir-Yunuslar olup, diğer adı Tiberiopolis. 847 İbn Hozdazbih’te el-Cevz zikredilir
Parion: Anna’ya göre Kemer Boğazı bölgesinde ve Boğaz’ın çok yakınındadır.
Paris: Paris’in çobanlık yaptığı İda Dağı, Sultandağları olmalıdır.
Paroreia: Sultandağları dâhil, Çivril-Homa [Omai, Holmoi] arasındaki dağlık bölge ve bilhassa Küçük Firikya’dır.
Pasgousa: Beyşehir Gölü [Trogitis ve Kıreli gibi iki ayrı göl] değil, Eski Eğirdir Gölü’dür. [Bardas] Skleros’a ait göl.
Pegai: Müslümanlar Mezarlığı [İbn Bibi] ve Miryokefalon Şehitliği olarak anılan Yenice köyü, 972 rakımlı Koru Tepe güneybatı eteğindeki, Marsyas [Bigadiç] suyu kıyısındaki bir kenttir.
Pelagonia: Kemer Boğazı yanı, diğer adı Herakleia. 1259 Âsi Mihail burada İznik [Uluğbey] Devletine yenik düştü.
Peliganon: Umar, Synnada arazisinde der. Ama bu yer, Kemer Boğazı bölgesinin farklı bir adı olabilir.
Pelopeia: Kemer Boğazı yakını ve şarkında; diğer adları Arkadiopolis, Thyateira ve Semiramis olan kent.
Peloponnesos: Kemer Boğazı’nın şarkı ve Boğaz ile Marsyas arasında kalan üçgen bölge olmalıdır.
Peltai: Peltai ve Dadastana, Şuhut Anayurt [Alayunt] köyüdür.
Pergamon: Hoyran Gölü, Gaziri Adası [önceden Hoyran ovası: Kaikos vâdisi] üzerindeki kenttir.
Periklystra: Senirkent-Kayaağzı Pınarları olup, Melas, dolayısıyla Orta Menderes’in kaynaklarıdır.
Pessinous: Esas Pessinus, Gelendost-Kötürnek köyü. İkinci Pessinus, Ballıhisar değil, Emirdağ Hisarköy olmalıdır.
Petobriga, İpotobrogen, Peton: Lagania’nın [Köke Gavur öreninin 6-12] 9 mil şarkındaki Kudüs uğrağı Kötürnek’tir.
Petra: Eğirdir Bedre köyü. Aigai ise Petra’nın dört mil kuzeyi ve Barla önü, iki göl arasındaki nehrin ağzındadır.
Philadelphia: 1211 Alaşehir [Filadelfiya] harbi, Yalvaç [Antiokheia] ile anılan iki göl arasındaki Menderes’te yapıldı.
Phlabia, Flavia: Kemer Boğazı’nın batı yakasındadır.
Phokaia: İlk Phokaia [Fuke, Fukeh] ve Aigai [Ege] iki göl arasındaki nehrin Eğirdir Gölü’ne döküldüğü yerdedir.
Phrygia Epiktetos: Küçük Firikya: Kutsal Firikya [Salutaris]: Sultan, Anamas, Barla dağları arası. Phrygia Paroreia de burasıdır. Burası Asya [Anadolu] eyaletinin bir parçasıdır. Thrakesia da buradadır. Kemer Boğazı, 1501’de Firigos Boğazı geçer. 1530’da Boğaz’da Firigos mezrası var. Barla altındaki bir mevkiin adı hâlâ Firigoslar’dır.
Pion: Efes kuzeyi müstakil tepe. Yağ saklanan yer: Yağcı Sivrisi [Sivri’l-Semmâni: Cybrilcymani: Yenicesivrisi].
Pissia: Senirkent-Bisse [Başköy] olmalıdır.
Pitassa: Pitaşşa: Firuzal Kınal’a göre, Şarkîkaraağaç’ın şarkı olup, muhtemelen Beyşehir-Seydişehir bölgesidir.
Plasta: Prof. Zerrin Günal, “Elbistan, Abulustayn veya Ablistayn, Farsça Ablistan, Ermenice’de Ablasta, Bizans’ta Plasta; aslında Bizans’ın Aplekton/Aplekta dediği ordu toplanma yeri. Kepoi: “Bahçeler”, Menderes’in ağzında; Krateros’un 825-826 seferi Kibyrrhaiotai [Deniz teması] temasından başlatıldı. 866’da Sezar Bardas, Menderes’in ağzındaki Kepoi’yi kullandı. 911’de Phygela kullanıldı. 960 son saldırıda Nikeforus Phokas yine Phygela’yı kullandı” der. Ablesta, Porfirogenitus’un III. Durak, Kaborkion dediği Kemer Boğazı [Bathys Rhyax] yanı; Bahçeler ise, iki göl arasındaki ırmağın ağzı, yâni Deniz’e [eski Eğirdir Gölü] döküldüğü yerdedir; Phokaia de oradadır. Aydın Bey için, kâh Fuke Emiri, kâh Eblistan denir. Fuke- Phokaia, Eblistan, 10 millik ırmak çevresidir. Bu yer, sulak yer ve sahil bölgesidir. İşin ilginç yanı Ebilistan/Abilistan, F. “Sığır Çobanı Yeri” [Dr. H. İbrahim Sarıoğlu]; ‘Kaborkion ise Sakarya kaynakları yanında ve anlamının “Sığır Çobanı Yeri” olmasıdır’ (Umar, 1993: 357). Buradaki Sangarios, daha birçok adı bulunan iki göl arasındaki ırmaktır. Strabon, farkında olmadan iki Sangarios’tan bahseder.
Poimanenon: Alexios’un 1113-1116 seferlerine göre, kesin olarak Senirkent-Kayaağzı Pınarları yakınındadır.
Polybotos: Eskiler Bolavadin der. Umar’ın, Trakya’da dediği Polybotos dahi Afyon-Bolvadin’dir (Anna, !996: 234).
Pontogefyra: Adapazarı değil, Kemer Boğazı’ndaki Yeñice-köyü köprüsüdür. Pentegephyra yazımı yanlıştır.
Pontos: Umar, Hellen dilinde “Deniz” der. Tarihte Eğirdir Gölü için de, çok yerde “Deniz: Pontus” adı kullanılmıştır.
Popa çayı: Umar, Awa-Pa [kutlu/güzel çay] demekle yanılır. Bu çayın doğru adı Papa çayıdır [Papa Boğazı].
Pozantı: Gülek [Kilikia] Boğazı’ndaki bu yeri, İslâm coğrafyacıları Bazendon kaydederler.
Prakana: Diğer adları Diokaisareia, Brakena, Bragana ve İvradi olan bu kent, ünlü İbradı’dır [Aydınkent].
Prousa: Malûm Bursa’dan başka bir Prousa da, Uluborlu-Bahar mevkiinde vardır (Anna, 1996: 458).
Pteria: Kıral Yolu, Karaman ve Pteria’dan geçer. MÖ 585’deki Güneş tutulması 38. Paralel üstünden görülmez.
Puranda: Arzava [Apasa] ülkesinden olan kent, Gelendost-Ayapa Hüyük’ün [Apasa] kuzeyinde olmalıdır.
Pygela: Phygela: Biga: Gelendost-Yenice köyü, Mazı [Maziye: Marsia] bağlarında Bigadiç denilen yer olmalıdır.
Radamnos: Eğirdir-Isparta yolu kıyısında Radımos Değirmeni denilen yerin civarında olmalıdır.
Reko-kome: Şarkîkaraağaç- Arak köyü arazisindeki Arak-Hüyük olmalıdır.
Rhaidastos: Türklerin doğu sınırındaki bu dağ, Fr. Rhomaide [A. Remadi: Kül rengi: Boz], Çirişli Dağı, Bozdağ.
Rhyndakos: İki yerde var. Biri Lampes, Khelidonia, Kıbakıb, Kırlangıç, İstros, Söğüt denilen Uluborlu Popa çayıdır.
Rocrani: Rhocrani, Rhotrini, Aulocrani, Aurocrani, hepsi de Hoyran Gölü’dür.
Rhocrani Fontes: Hoyran Gölü ve dolayısı ile Menderes’in kaynakları olan Senirkent-Kayaağzı pınarlarıdır.
Rhocrenis: 10 mil boyundaki Hoyran ovasıdır.
Rousion: Umar, Keşan der ki, yanlıştır. Arşivde Uruzlar geçer; Şuhut-Yarışlı/Bazlar olmalıdır [Anna, 1996: 234].
Safsaf: Külek Boğazı’nda Çiftehanlar denilen yer. Safsaf, A. [Arapça] Salkımsöğüt demektir.
Sagouda: Umar yanılıyor. Türklerin 1075’de fethettikleri Senirkent-İznik [İlegüp] yanındaki Söğüt [Latince Salice]. Söğüt için Halkokondiles, Yunanistan’da; Pontus’tan [eski Eğirdir Gölü] 250 stadia uzakta der (2014: 19).
Salaberina: Salambiria: Pahimeris, 2009: 62’de Selymbria, Silivri değil, Senirkent-Garip Asar T. [Brianea] olmalıdır.
Salbakos: Uluborlu Dağı veya Uluborlu-Barla arasındaki Barla Dağı [Gölcük dağı, Gelincik-ana, Mysia Olympos].
Sallapa: Şarkîkaraağaç’ın ve Arzava memleketlerinin şarkında; Beyşehir veya Karaman bölgelerinde olmalıdır.
Sampsadau: Aziz Trifon’un köyü Kampsada ve 1204 İstanbul’un Latin işgalindeki Sampsaunta, Lampsakos’tur.
Sangarios: İki göl arasındaki Türk-Rum hududu ırmak ve malûm Sakarya nehri olmak üzere iki Sangarios var.
Sangia: Sangarios’un kaynakları yakınındaki Sangia köyü, Kötürnek’e 150 stadia olan Yenice Sarnıç Alanı.
Santabaris: Şuhut’un [Hısnu’l-Yahûd] 18 mil kuzeyindeki Afyon. İbn Hordazbih ve el-İdrîsî’de Sendeburi geçer.
Sardeis: Manisa-Sardes’ten gayri bir Sard [Sart] da Barla’da vardır.
Seha ırmağı: İki göl arasındaki onlarca adı bulunan ırmak [Saha olabilir ve Çaka, lâkabını bundan almış olabilir].
Selef: Atabey, Bayat köyündeki Seleukei Sidera, Osmanlı’da Selef Tımarı olarak kaydedilmiştir.
Selendi, Selenti, Selenkendi, Silindi: Çok yerde var. Biri de Şarkîkaraağaç Silindi. Bir ara Timurlenk olmuş.
Seleukeia: Silifke, Manavgat-Selukule, Barla ve Atabey-Bayat Seleukeia-Sidera olmak üzere çok yerde var.
Semalous: Seydişehir veya Seydişehir ile Kayseri [Diokaisareia: İbradı] arasında bir yer.
Siberis Nehri: Çok eskiden Popa çayı, Hoyran Gölü’ne girmeden iki göl arasındaki ırmağa karışmış olabilir.
Siblia, Siblion, Soublaion: Khoma: Justinianopolis: Kemer Boğazı batısı, Garip [Garp: Batı] köyü yanındadır.
Side: Eski Antalya, II. Haçlı seferinde Satalie zikredilir.
Sidera: Cedrea, Kedrea: Şuhut-Arızlı köyü. Buradaki sıcak kaynak dolayısıyla Gereme ve Germe de denilmiştir.
Sigriane: Sigrene: Kemer Boğazı ve Hoyran Gölü’nün şarkı: Suriye, Dindymos, Athos gibi adları olan Çirişli Dağı.
Simoeis: Yalvaç ve Örkenez’den gelip, Kötürnek’te birleşerek iki göl arasındaki ırmağa [Skamandros] dökülen su.
Sirma: Sirma yazımı yanlış; 1190’da F. Barbarossa’nın uğradığı Konya’nın kuzeyinde Sızma [Zizima] denilen yer.
Skamandria: İki göl arasındaki Skamandros ırmağının kıyısındaki bir kenttir.
Skepsis: Kemer Boğazı bölgesinde [Hellespontus: Firikya Hellespontia] bir kent.
Skleros: Skleros’a ait göl. Birçok adı olan eski Eğirdir Gölü’nün, Bizans Generali Bardas Skleros’tan aldığı adıdır.
Sosandra[lılar] Manastırı: Senirkent-Uluğbey köyündedir.
Sparda, Sparta: Bugün için Türkiye’nin Isparta vilâyet merkezidir. Sparda, bir Anadolu adıdır.
Stektorion: Senirkent-Uluğbey’in eski bir adı; belki “güçlü” manasına bir sıfatı. Pentapolis ile aynı yerdir.
Stratonikeia: Hadrianopolis [Gelendost-Kötürnek] ile birlik anılan bu kent, Hoyran ovasında veya Kötürnek yanıdır.
Suğla: Umar, Anadolu’daki her adı Luvi diline bağlamaya çalışıyor. Suğla, Türkçe suların yeraltına çekilmesidir.
Suruç: 838’de el-Mu’tasım’ın Ammûriye seferindeki Serûc, Suruc değil, İsaurica’dan bozma Bozkır-Zengibar’dır.
Suriye Geçidi: Kemer Boğazı-Yenice Derbendi [Taurokomos: Tzibritzi Klisura]. Kemer Boğazı’nın batısı için Batı, Avrupa [Euros, Ebros] ve Yunanistan, şarkı için Doğu, Asia ve Suriye denilir. Sigriane, Suriye adıyla ilgili olmalıdır.
Sykea, Sykeon: Kemer Boğazı’nda Yeñice-köyü köprüsünün batı ayağı yakınında ve Anayol üzerindedir.
Sinaos: Kemer Boğazı bölgesinde bir kent.
Syrie: Suriye: Kemer Boğazı’nın şarkı [Asya ve Anadolu eyaleti]; batısı içinse Yunanistan ve Avrupa denilmiştir.
Tantaendia: Kemer Boğazı’ndaki Yenice-köyü köprüsü. Aynı ırmağın Tantalos ve İndos adlarının karışımı olabilir.
Tantalos: İki göl arasındaki ırmak ve oradaki bir yerleşim. MÖ 1200 Küçük Firikya melikinin adı Pelops bin Tantalos.
Tantalos’un Gölü: MÖ 1200, Tantalos oğlu Pelops, oğlunu Eğirdir’de kurban ettiğine göre bu göl, Eğirdir Gölü’dür.
Tarsia: Tarsios adlı akarsu Mysia’da olduğuna göre Tarsia, Adapazarı değil, Kemer Boğazı civarında olmalıdır.
Tauros: Umar, Hellence Boğa der. Nişanyan ise Toros [Tauros] Süryanca Dağ anlamına der ki, ikisi de doğrudur.
Tearos: İki göl arasındaki ırmak. Ertuğrul, Ege Denizinde [eski Eğirdir Gölü], bu ırmağın ağzındaki Ainos’a geldi ve ırmakla Avrupa’daki [Senirkent ovası] Peloponnes, Euboia ve Attika şehirlerine ulaştı [Khalkokondiles, 2014: 17].
Theodosiopolis: Hoyran ovası ayağındadır. Eudoxia ile aynı olan Theodosiopolis ise Kemer Boğazı batısındadır.
Thrakesia, Thrakesion tema: Eski Eğirdir Gölü’nün kuzeyi veya Eski Eğirdir Gölü ile Bozdurmuş Dağları arasıdır.
Thyateira: Kemer Boğazı şarkında ve Marsyas ırmağı yakınında bir kent [Arkadiopolis, Pelopeia, Semiramis].
Thyraia, Thyrea: Umar Tire der, ama Kemer Boğazı ile Gelendost-Ayapa Hüyük arasında da bir Thyrae var.
Tiberiopolis: Diğer adı Pappa olan Beyşehir-Yunuslar köyüdür.
Tonguzlu: Malûm Denizli değil, Göl’den [Deniz’den] dolayı bir adı da Denizli olan Eğirdir’dir.
Traianopolis: Trajanopolis: Hadrianopolis ve sair birçok adı kaydedilen Kötürnek köyüdür.
Tralles: Tralleis: Eski Tralles Barla, Yeni Tralles Aydın’dır.
Triaditza: Diğer adı Sardika olan bu kent, Bulgaristan Sofya değil, Uluborlu önü ve Popa çayı yanındadır.
Tripolis: Derebol: Barla ve yakınındaki Ainos [Limenopolis, Phokai] ve Baris kentleri üçlüsü olmalıdır.
Troas: Gelendost-Afşar Kızık mevkii [Kzykos] ile Hoyran ovası [Kaikos] arasında kalan Çirişli Dağı bölgesidir.
Trogitis [Gölü]: Suğla değil, çevresinde Galatia halkının Trogini boyunun yaşadığı Eski Beyşehir Gölü’dür.
Troia: Kemer Boğazı şarkındadır. Büyük ihtimal Köke-Çaltı-Tokmacık-Kötürnek köyleri civarındadır.
Tsamandos: Tzamandos: büyük ihtimal Senirkent-Yassıören olmalı [Tymandos, Tablonda, Malagina, Melangeia].
Tuwana: Tyana: Dana [Kemerhisar] olmayıp; Larende, Karra [Kanna?] gibi adları da olan Karaman il merkezidir.
Tymandos: Senirkent-Yassıören köyü.
Tyropoion: Anayol kıyısında ve Ulukışla yakınında bir kale olup, bir diğer adı Antigonia idi.
Tyscon: MÖ 333 İskender, MÖ 189 Manlius Vulso’nun yolu üzerindeki bu yer, Beyşehir-Selki olmalıdır.
Tzibritzi: Tzybritze, Sybrize, Zybrize Clisura, Cybrilcymani, Sivri’l-Semmâni [Yağcı Sivrisi], hepsi de Yenicesivrisi.
Tzidrama: Sykeon Azizi Thodori’nin hayatında zikredilen bu yer, Kemer Boğazı bölgesinde olmalıdır.
Tzouroulon: Çorlu değil, el-Sind [el-Südd], Çoru ve Hacıyakup gibi adları kaydedilen Şuhut-Demirbel köyüdür.
Valentinianopolis: Auliou: Asia eyaletinde ve Kemer Boğazı civarındadır. Belki Aule [Çaltı-Sütkuyusu] kentidir.
Verinopolis: Miryokefalon’un [Kemer Boğazı] şarkında olup, Miryokefalon ve Stavros ile bir grup olurlar.
Walma: Şarkîkaraağaç Deliçay [Astarpa Nehri] kuzeyi ve Ma Mezarı denilen höyük veya yakını bir yerdir.
Wilusa [Alaksandu]: Beluşa: Kemer Boğazı şarkı ve Çaltı köyü veya civarındadır.
Yarangüme: Yaran-gömü: Hâlen Kıreli Gölü [Beyşehir Gölü kuzey parçası] doğu kıyısında ve göl altındadır.
Zengi: Isparta-Sütçüler ilçesinde Zengi Yaylası adında bir yayla vardır.
Zengibar: Graus Gala, 1530’da Zengiler, bilâhare Zengibar [Seng-i bar: Taş kale] olan Şarkîkaraağaç-Muratbağı.
Zindan [Mağarası]: Isparta Aksu ilçesindeki mağara.
Zompe: Zompos: Kemer Boğazı’ndaki Yeñice-köyü köprüsü. Zompos ve Kibotos, kambur [kemer] anlamınadır.
Sonuç
Üstte açıkladığım Asia eyaleti, Firikya’nın; Küçük Firikya, Asia eyaletinin; Firikya Hellespontia [Hellespontus], Küçük Firikya’nın; Lydia, Firikya Hellespontus’un bir parçasıdır. Asia eyaleti için 669 yılında Anatolikon [en Natulus], yâni Anadolu denilmeye başlanmıştır. Bu yüzden Merrakeşi [İbn Battuta?] Hamid-oğulları için Anadolu hükümeti der. Bütün Yarımadaya Anadolu adının verilmesi Osmanlı’nın Rumeli’yi fethinden sonradır. Bizans zaman zaman bölge sınırlarıyla oynadı: Şarkîkaraağaç Fele Pınarının şarkını Lykaonia ve Galatia yaptı. Uluborlu’nun dâhil olduğu Firikya Salutaris’i Galatia Salutaris; hatta bazen Kappadokia yaptı. Kemer Boğazı’ndaki ırmak, zaman içinde Truva ile Akhalar, Doğu ile Batı, Asya ile Avrupa, Suriye ile Yunanistan, Selçuklu ile Bizans arasında hudut oldu. Bu gibi hususlar bilinmediği zaman olayları ve tarihî metinleri doğru yorumlayamaz, Remsi’nin kitabını anlayamayız. Truva harpleri sonunda Kemer Boğazı bölgesinde bulunan birçok ismin Batı Anadolu’ya taşındığı gibi, Kemer Boğazı bölgesinde bulunan Söğüt ve Bilecik [Belokome] vs. gibi isimler de Bursa bölgesine taşınmıştır. Daha önce yaptığım yanlışları, daha sonraki makalelerimde düzeltmeye çalıştım. Burada bulunmayan yer adları için, academia.edu ve dikGazete’de yayınladığım “Tarihî Coğrafyada Yeni Keşifler [New Discoveries in Historical Geography]” (*) adlı makalem ile diğer makalelerime bakılabilir. Yazımı tam bitirmek üzereyken medyaya alttaki üzücü haber düştü:
“Afyonkarahisar’ın Emirdağ ilçesindeki Amorium Antik Kenti’ndeki kazılarda Türk-İslâm dönemine tarihlenen hamam gün yüzüne çıkarıldı. Davulga beldesi Hisar Mahallesinde yer alan Amorium Antik Kenti’ndeki kazılar 2013’ten itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Anadolu Üniversitesi [AÜ] iş birliğiyle, Prof. Dr. Zeliha Demirel Gökalp başkanlığında yürütülüyor. Arif Yavuz/AA. 11.12.2024”.
Emirdağ-Hisarköy’ün Amorion olmadığını 11 yıldır uyarıma rağmen, Bakanlığın izniyle hâlâ kazı yapılmaktadır. 1987’de yüzey araştırmasıyla başlayan kazılar, 1988’den itibaren yabancılar, 2013’den beri de Anadolu Üniversitesi tarafından 37 yıldır sürmektedir. Nihal Atsız, tam 84 yıl önce, “Bugünkü Türk tarihi bir vukuat yığınıdır. Bu dağınıklıktan başka verilen malûmatın da baştanbaşa yanlış olduğu düşünülürse, Türk tarihinin ne acıklı bir hâlde olduğu kolaylıkla anlaşılır” derki, Türk tarihçiliği imdi daha vahim olarak devam etmektedir. Bu konuda ayrı bir yazı yazacağım için makalemi burada noktalıyorum.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
(*) Tarihî Coğrafyada Yeni Keşifler [New Discoveries in Historical Geography
https://www.dikgazete.com/yazi/n-a-6611.html
TÜRKİYE’DEKİ TARİHSEL ADLAR
Öz
Makalenin amacı, Bilge Umar’ın 1993 yılında yayınlamış olduğu Türkiye’deki Tarihsel Adlar adlı kitapta geçen bazı yer adlarına katkı vermek ve bu konudaki bazı yanlışlara dikkat çekmektir. Bunun için de sadece bildiğimiz ve çalışma alanımız dâhilinde bulunan yer adları üzerinde durulacaktır.
Açar Kelimeler: Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, Sevan Nişanyan, Türkiye Yer Adları Sözlüğü
Giriş
Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar kitabını, Göller Bölgesi’ndeki coğrafî değişim bilinmeden 17 yıl önce ve mevcut coğrafyaya göre yazmış; umumiyetle bütün tarihî coğrafya yorumlarını mevcut coğrafyaya göre yapan batılı yazarları ve bilhassa Remsi’yi [W.M. Ramsay] kaynak almıştır. Onun için birçok yer adının konumu yanlıştır. Sevan Nişanyan’ın 2020’de yayınlamış olduğu Türkiye Yer Adları Sözlüğü de mevcut coğrafyaya göre yazılmıştır. Bu iki çalışma, Anayol [Kıral Yolu] ve Bizans Askerî Yolu bilinmeden yapılmıştır. Asia [Anatolion] eyaleti Uluborlu ovası dâhil Kemer Boğazı ile Seydişehir Çarşamba çayı arasındır. Küçük Firikya Asia; Thrakesia Küçük Firikya; Lykia ise Thrakesia teması içindedir. Ayrıca, Lydia ve Karia, ilk zamanlar Kemer Boğazı bölgesinde idiler. Remsi, bütün çalışmalarını bu hususlar bilinmeden yapmış; sonunda “Neticeyi bir kelime ile izah edebiliriz: ya benim eserim sırf bir hatadan ibarettir, yahut da Anadolu haritasının büyük bir kısmı tamamiyle değişmelidir” demiştir. Burada ele alınan isimler ve yer adları, tarihî olaylar esas alınarak yerleştirilmiştir. Bizim çalışmalar, Göller Bölgesi’ndeki coğrafî değişim ve tarihî yollar nazara alınarak yapıldığı için tamamen yenidir; sahasında ilktir; farklıdır ve de doğrudur.
Tarihsel Adların Konumları
Apa: Umar, Aba/Apa/Pa, Luvi dilinde su anlamına der. Akça-apa ve Koñur-apa’daki apa ise Türkçe ana/ata olmalı.
Abaeitis: Abbaeitis: Bunun, Manlius Vulso’nun seferinde zikredilen Abbassos ile aynı olduğunu düşünüyorum.
Abbassos: MÖ 189 Manlius Vulso’nun seferine göre, Şarkîkaraağaç Fele pınarı ile Kıreli arasına yerleşir.
Ablasta, Ablistan: Kemer Boğazı ile Eski Eğirdir Gölü arasındaki 11 km’lik bölge olmalıdır.
Abrettene: Abretteni: Asia eyaletinde bulunan isimlerin, Kemer Boğazı batısında Aporidos-kome’nin [Geçit vermez köyü] ve Beyşehir Abrostola’nın bulundukları bölge olmak üzere iki Abrettene olduğunu düşünüyorum.
Abrostola: MÖ 189 Manlius Vulso’nun seferine göre Beyşehir yakınına yerleşmektedir.
Abydos: Çanakkale ve Kemer Boğazı’nın şarkı olmak üzere iki Abydos var.
Ada Tepe: Umar’ın Karadaki-Ada [Khersonnesos] dediği bu yer, Kemer Boğazı şark kıyısındaki Ada Tepe olmalı.
Adramytteion: Damatrui: Edremit: Yalvaç-Aşağı Tırtar köyünün yerindeki eski yerleşimdir.
Adrianoupolis: Hadrianopolis: Trajanopolis: Hadrianoutherai: Akhyraous: Akharaka: Kotoiraikia: Kötürnek köyü.
Aga/Aka: Umar, Luvi dilinde “uc, baş” der. Türkçe Aka, Ağa, Eke büyük demek. Köreke dağı, büyük mezar dağı.
Agalassos, Sagalassos: MÖ 13 yy ikinci yarısında deniz kavimleri arasında görülen Şekeleş-[ler] Ağlasun’dur.
Agamemnon: Küçük Firikya meliki Pelops’un oğludur ve Agamemnon kaplıcaları, Kemer Boğazı’nın şark yakınıdır.
Agrai: Atabey’in eski adı Ağras veya Ağros için Isparta halkı Āras der. 1113’de Alethina denilen yer, burasıdır.
Ahhiyawa: Eski Eğirdir Gölü’nün [Deniz: Pontus] garbındaki memleket. Arzawa ile arasındaki Deniz, Eğirdir Gölü.
Aigai: Asya eyaletindeki Aigai, iki göl arasındaki ırmağın Eğirdir Gölü’ne [Ege: Aigai Denizi] döküldüğü yerdedir.
Ainos: Aigai ile aynı yer veya çok yakınıdır.
Aisepos: Asapos: Lykos, Marsyas, Angelokomites ve Bigadiç nehri, Yenice Sivrisi’nin batı ve Çirişli Dağının güney eteklerinden kaynar ve kısa bir yol aldıktan sonra iki göl arasındaki ırmağa karışır. Biraz altta da Orgas karışır.
Akharaka: Gelendost-Kötürnek köyü.
Akhyraous, Hadrianoutherai: Kötürnek köyü.
Akrasos: Kaikos vadisinde denildiğine göre, Yalvaç-Kundanlı [Kumdanlı] veya Hoyran ovasında olmalıdır.
Akridur, Akroterion: Uc, burun anlamındaki Eğirdir’in adlarından biri.
Akritas: İbn Hordazbih’te Nasre’l-Akrîtî köyleri yazılır; Yalvaç Hüyüklü, Kurusarı, Akçaşar [Akça-hisar] ve Celeptaş köyleri. Yunanlıların Digenis Akritas [iki soylu] dedikleri kişi, kanımca Battal Gazi’nin bizzat kendisidir.
Akrokos: Anna’da 1113-1114 civarında zikredilen bu yer, “Uc’un ucu” anlamında Eğirdir’dir.
Alaman: Isparta-Gönen İğdecik köyü sınırında eski köy [bk. Böcüzade: Isparta Tarihi]. 1530’da el-Aman [?].
Alektoria: Sykeon yakınında denildiğine göre, Kemer Boğazı yakınında demektir.
Ales, Alles, Hales: Umar’ın izahına ilâve: Burdur-İlyas köyü için yöre halkı, Alles ve Ellas der. İlyas için çok yerde Hıdırellez misali Ellez denir. Menteşşah oğlu Hamid Beyin oğlu İlyas [Ali değil], tek [L] ile Ales [Hales] yazılmıştır.
Alethina: İmparator Alexios’un 1113 yılında Mysia Olympos’tan indiği yer olup, Atabey veya yanına yerleşir.
Alexandreia Troas: Alexandreia Karax, Kötürnek köyü olduğuna göre, Alexandreia da buraya yakın olmalıdır.
Alyattes: Alyattos: Diyojen’in kumandanı Kapadokyalı Alyates, Beyşehir-Yunuslar yanındaki Alyattos’lu olmalıdır
Alys: Halys: Kızılırmak’tan gayri, iki göl arasındaki ırmak ve Çarşamba çayı olmak üzere iki Halys daha var.
Amorion: Amurin: Araplar’ın Ammûriye dedikleri bu kent Uluborlu’dur. Amorium, Mordium’un değişik hâli olmalıdır.
Amorios: Amourios: Amorion’un [Uluborlu] sahibi; Amorion’lu anlamına Menteş-şah oğlu Hamid Beyin nispesi.
Amyntas: Asia eyaleti ve çevresinin sahibi. Kadoeni Makedones [Kötürnek-Güdül çevresi] Amyntas’a aitti.
Anaboura: Şarkîkaraağaç, Salur köyü hududundaki Enevre denilen eski köy. Afyon civarında bir Anaboura yok.
Anadolu: Bu adın menşei Uluborlu ovası dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasındaki Anatolikon eyaletidir.
Anaia: Anes: Pahimeris’te zikredilen bu isim, iki göl arasındaki ırmağın ağzı ve şark yakınında olmalıdır.
Anastasiopolis: Lagania: Mercianopolis: Kemer Boğazı’nın [ırmak] 11 mil şarkındaki Köke köyü Gavur Öreni.
Anatolikon tema: Uluborlu dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasıdır. Tema merkezi Amorion [Uluborlu] iken, 838 Halife Mu’tasım’ın Amorion’u fethiyle merkez, Mercü’ş-Şahm {Akça-[kale] çayırlığı}, yâni Şarkîkaraağaç oldu.
Angelokome: Angelokomites: Yenice köyü, Maziye [Marsia] köyü yanındaki köy ve oradaki Marsyas ırmağıdır.
Ankara: Ankyra: Engürü: Başkent, Suğla Gölü kıyısı Karaviran ve Şarkîkaraağaç yanları gibi üç Ankara olmalıdır.
Antalya: Asia eyaleti ve Pergamon [Gaziri adasındaki Bergama] meclisinde bulunan Attaleia, Barla olmalıdır.
Antigonia: Alexandreia Troas: İlk Antigonia Senirkent-Uluğbey [Nikaia] olup, Troas’daki Alexandreia, muhtemelen Alexandreia Khrax denilen Kötürnek köyü veya Gelendost-Çaltı köyü veya civarındadır.
Antigous: Tyrannoi: Anayol kıyısında bulunan bu kale, Gülek Boğazı girişi ve Niğde-Ulukışla civarındadır.
Antiokheia: Antiokheia on the Maeander: Menderes üzerindeki Antakya: Yalvaç Hisarı.
Aorata: 1113 yılı Anna’da zikredilen bu yer, Şarkîkaraağaç-Ŏras [Başdeğirmen] köyü. Hititler zamanında Aura.
Apameia: iki göl arasındaki ırmak kıyısındaki Myria ve Myrina [İzmir] halkı Magnetler, Antiokheia’da [Yalvaç] iskân edildi; boşalan yerde de Apameia inşa edildi. Onun için Apameia ile İzmir aynı yer. Myrleia [Mudanya] hususu?
Apasa: Efes: Arzawa: İlk kent, Gelendost-Ayapa Hüyük yanıdır. Afyon-Sincanlı Başkimse, Selçuk, Gelendost-Efes olmak üzere üç Ayasluk var. Başkimse, Baş-kilise demek olup, Timurlenk’in 1402 Kütahya-İzmir yolu üzerindedir.
Apollonia: Mysia ve Pisidia’da denilen bu kent Uluborlu, Rhyndakos [Lampes, Khelidonia] ise Popa çayıdır.
Aporidos-kome: Geçit vermez köyü [Nişanyan] ve bol su, gür su gibi anlamları var. Kemer Boğazı batısındadır.
Appia: Umar; Tozan, 2016: 117 yanılır. Mysia’daki Appia ile Arzawa ülkesi Appawii, Kemer Boğazı bölgesindedir.
Apros: Aspra: Theodosiopolis: Akça Kilise: Hoyran Gölü Gaziri adasındaki Bergama’nın diğer adları olmalıdır.
Arcadiopolis: Arkadiopolis: Thyateira: Semiramis: Kemer Boğazı ile Yenicesivrisi arasındadır.
Area: Alan anlamınadır. [Anna, 1996: 481]’de Aera yazılır. Senirkent-Garip Asar Tepe ile A. Tırtar gibi iki yerdedir.
Argos: Kemer Boğazı bölgesindedir.
Arinnanda: Arinna: Şarkîkaraağaç ile Gelendost arasındaki bu isim, Anamas Dağlarının kuzey etekleri olmalıdır.
Arkenos: Tymandos [Senirkent-Yassıören] kenti civarında yaşayan bir halk adı.
Armala: Harmala: Asia eyaletindeki bu kent, Senirkent ovası ayağı veya Hoyran Gölü yakınında olmalıdır.
Armenia: Dazimon’un bulunduğu Küçük Armenia, Taberî’de Ermeniye Nahiyesi yazılan Mut-Kahtama çevresidir.
Arzawa: Apasa: Efes: Küçük Arzava: Merkezi Gelendost-Ayapa Hüyük yanındaki Efes’tir. Küçük Firikya’yı kaplar.
Asia: Assuwa, Assa: Uluborlu, Senirkent ovaları dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasındaki bölgedir.
Askania: Burdur ve İznik Gölü hariç, Hoyran Gölü için de İznik [Uluğbey] yakınındaki Askania denilmiştir.
Asklepios: Mysia’da Hadriani kentinde doğan Aristides, tanrı Asklepios’un kutsal mekânında [Bergama] uyudu.
Assos: Mysia’da Kaikos vâdisi veya Yalvaç-Hoyran [Kundanlı] ovası. Asia eyaletinin kuzey-batı köşesi.
Astarpa: Şarkîkaraağaç Çarıksaraylar kasabasından gelerek eski Kıreli, şimdi Beyşehir Gölü’ne dökülen Deliçay.
Atenia: Atmenia: Atenoa: Tenia: Eğirdir Gölü kuzey doğusundadır. Belki de, Küçük Atina da denilen Yalvaç’tır.
Atteleia: Attalos yurdu: Asia eyaletindeki Attaleia Barla olmalıdır.
Atys: Attys: Athos: Çirişli Dağı’dır.
Aulokra: Aurokra: Aulokrene: Hoyran Gölü, Aurokrenis ise 10 mil uzunluğundaki Hoyran ovasıdır.
Aura: Aorata: Şarkîkaraağaç Ŏras [Başdeğirmen] köyüdür.
Ayapa Pınarı: Ayapa: Gelendost-Ayapa Hüyük yanı ve Konya yolu kıyısındaki şimdilerde kurumuş olan pınar.
Ayas: Şarkîkaraağaç Belceğiz ile Gedikli köyleri arasındaki bir ören yeri.
Ayasluk: Afyon Sincanlı Başkimse köyü, İzmir-Selçuk ve Gelendost Ayapa Hüyük yanı gibi üç Ayasluk var.
Bagrum: Peutinger Tablo’da zikredilen bu isim, Suğla Gölü yanındaki Seydişehir Bağra [Kumluca] olmalıdır.
Barata: Farata: Konya-Çumra hududundaki Barata, Apa ile Güneysınır arasındaki eski Farta köyüdür.
Bareta: Bardeetta: Baretta: General Bardas Skleros ile ilgili bu yer, Kemer Boğazı’nın şarkı ve Anayol kıyısındadır.
Baris: Sasabaris: Bir adı da Barenos olan Yalvaç çayının, iki göl arasındaki nehre döküldüğü yerdedir. Bir Baris de, Keçiborlu Kılıç köyündeki Farı [Baris] örenidir; Santabaris ise Afyonkarahisar’a yerleşmektedir.
Barla: Parlais, Neutrouja, Eski Tralles, Attaleia, Sart, Antiocheia, Seleukeia, Tripolis, Derebol, Andronikopolis ve Palailogopolis vs. gibi birçok adı var.
Basileion: Juliopolis: Boulgarophygon: Senirkent-Genceli köyü yanı, Basilyon Gölü ise Hoyran Gölü’dür.
Basilika: Anna 1113 yılındaki bu isim, Senirkent-Yassıören Ayazmana öreni yerindeki eski yerleşimdir.
Bathys Rhyax: Eski Hoyran ve Eski Eğirdir Gölleri arasında, kuzeyden güneye doğru akan derin ırmaktır.
Battea: Remsi, 1960: 460’daki bu köy, muhtemelen Kemer Boğazı şarkında Baretta olmalıdır.
Bedre: Petra: Eğirdir-Beydere köyü olmalıdır.
Belo-kome: Pahimeris’teki bu yer, Kemer Boğazı bölgesindedir. Söğüt gibi bilâhare Bilecik’e taşınmış olmalıdır.
Berbeniakon: Akropolites’te Lentiana ve Poimanenon ile birlikte zikredilen bu isim Kemer Boğazı bölgesindedir.
Beudos: Eski Beudos [Beudos Vetus]: MÖ 189 Vulso’nun seferine göre Kemer Boğazı’nın beş-on mil şarkındadır.
Biga: Bigadiç: Yenice köyü Mazı Bağlarındaki pınar ve oradaki nehrin adı Bigadiç, oradaki eski kent ise Biga’dır.
Bindaios: Bindos: Isparta Merkez ilçeye bağlı Büyük/Küçük Findos, şimdi Büyük/Küçük Gökçeli. Aporidoskome yanındaki Eudoxiopolis burası olmayıp, Aporidoskome ve Eudoxiopolis Kemer Boğazı’nda ve Firikya’dadır.
Bithynia: Bursa, İznik ve Kocaeli bölgesi olup, bazı tarihi metinlerde Kemer Boğazı çevresi için de kullanılmıştır.
Bolvadin: Polybotos: Afyon Bolvadin, Osman Turan’da Molifdun yazılır. Eskiden Bolavadin söylenirdi.
Bor, Borlu: Bourg, Burg, Burç: Eğrivar, Zigetvar gibi, kale anlamına “bar” adı, zamanla “bor” olmuştur.
Boukellarion: Suğla Gölü yanındaki Ankara ile ilgili olan bu ad Fırığlı, Fuğlu ve Huğlu olarak hâlâ yaşamaktadır.
Boya, Boyalı, Boyalık: Bu konuda Umar’a katılıyorum. Otlak ve çayır anlamına “boa” veya “pauwa” ile ilgilidir.
Brianea: Kemer Boğazı’ndaki Sykeon’un 8 mil batısı ve Garip ile Güreme arasındaki Asar Tepe olmalıdır.
Briga: Petobrogen, Petobriga, Peton, Kudüs yolu, Lagania’nın [6/12 değil], 9 mil şarkındaki Kötürnek köyüdür.
Boulgarophygon: Senirkent-Genceli [Gençali] civarına yerleşmektedir.
Claudiopolis: Eğirdir’in adlarından biri Claudio-Laodikya veya Claudiopolis idi.
Çeşnigir: Barla-camii banisi Çeşnigir Sinan Paşa [1376]. Yeñice-köyü köprüsü için Çeşnigir köprü denmiş olmalı.
Çivril: Beyşehir, Bolu, Denizli, Malatya, Nevşehir, Samsun [2], Şarkîkaraağaç ve Tokat olmak üzere dokuz yerde var. Çağatay Türkçesinde “suyu bol” veya “sulak yer” demektir.
Dadastana: Peltai: 364 İmparator Jovian burada öldü. Şuhut-Anayurt [Alayunt] köyü. Umar, tarihî yolları bilmiyor.
Dalayman: Konya-Derebucak-Çamlık köyü. Tarihte Talamani ve Talayman olarak geçiyor.
Damatrys: Çamlıca Damatrys yanlıştır; bu yer [Edremit], Yalvaç-Aşağı Tırtar köyünün bulunduğu yerdedir.
Dana: Niğde Kemer Hisar, ancak Tuvana veya Tyana adları Karaman merkeze yerleşmektedir.
Danaos [halkı]: Peloponnessos’daki Argos ovası [Kemer Boğazı civarındaki] ön-Helen halkının bir boyu olabilir.
Dardanelles: Çanakkale’yi bilmem, ama MÖ 85, VI. Mithridates’in seferindeki Dardanos, Kemer Boğazı’ndadır.
Davras: Umar’a katılmıyorum. Davras, Tauros adının Tavros, Tavras ve Davraz şeklinde dönüşmüş hâlidir.
Daximon: Dazimon: Bir Dazimon da, Mut- Kahtama yanındadır ve 838 yılı Dazimon harbi burada yapılmıştır.
Derebol, Tripolis: Umar ve Remsi yanılıyorlar. Bu yer, Barla veya Barla önünde ırmak kıyısındaki şehir olmalıdır.
Didyma: Yenice Sivrisi [Yenicesivrisi] için Pahimeris’te iki tepe kalesi anlamında Didymai [Bet-Toman] denilmiştir.
Dinar: MÖ 189 Manlius’un seferinde Dinia, Dinies geçer. Halk Diñler ve Giñler der. Geyikler adı yanlış okumadır.
Dindymon: Hoyran Gölü’nün şarkını kaplayan, sahile çok dik inen ve Doğu-Batı hududu olan Çirişli dağıdır.
Diokaisareia: Prakana: Brakena: Bragana: Bugün için İbradı. 1530 tarihli defterde İvradi yazılmıştır.
Dokeia: Dakleya: Dakilyas: Yalvaç-Kozluçay [Gele-germi: Sıcak-kale]. 1071 Alyates burada yenildi ve kör edildi.
Dristra: Bu yer Silistre değil, iki kalesi Peçenek Tatış’ın hısımları elindeki Senirkent-Uluğbey [İlegüp: Lampe] köyü.
Ebraike: Cuhud: Yahudi anlamında olup, bu yer Şuhut.
Ebros [Evro: Avrupa; Euros: Oyro: Oyropa]: Kemer Boğazı’ndan geçen ve iki göl arasındaki ırmak.
Eccobriga: Briga, Petobriga, Petobrigen ve İpotobrigen: Kudüs yolu üzerindeki Gelendost-Kötürnek köyü.
Edremit: Umar’a ek olarak bir Edremit de Yalvaç-Aşağı Tırtar. Selçuklu-Bizans mücadelesinde çok zikredilir.
Eğirdir: Suyun burgaç yaparak yeraltına gitmesi, ip eğirmek, A. Felek, F. Devran. Eğridir, Akrotorion, yâni Uc.
Ermenek: Germanicopolis derlerse de, Tarihî Taberî’de Mut’un kuzeyi için Ermeniyye nahiyesi zikredililir.
Esbiye [Değirmeni]: Şarkîkaraağaç Fele [Yassıbel] ile Kıyakdede arasındaki bölgenin adı. Türkçe “atlık” demek.
Etre: Isparta-Gönen ile Atabey arasında kalan eski bir köy [bk. Böcüzade: Isparta Tarihi].
Eudokias, Eudoxiopolis: Theodosiopolis: Kemer Boğazı’nın batı sahiline yerleşmesi gereken bir kent. Findos?
Eukarpia: Sandıklı’da değil, Ceratae ile birlik Afyon-Şuhut arasındaki Belkaracaören veya yakınına yerleşirler.
Eukhaita: Senirkent Uluğbey köyüne yerleşir.
Eumeneia: Çivril-Işıklı değil, adı üzerinde Şuhut Oynan veya Oyniğan köyüdür. Bizans Askerî yolu üzerindedir.
Felekâbad: Felekbar [Felek şehri, kalesi] ve Felekiyye Eğirdir. Devran-dede ise, Dündar Beyin türbesinin adı.
Fırat: Arapça, hızlı akan tatlı su [ırmak] demek. Uluborlu Popa çayına el-İdrîsî [1100-66], Kıbakıb adında Fırat der. İki göl arasında ırmağa da Fırat denilmiş ve Ertuğrul’un atası Kaya [Oğuz] Alp, bu ırmakta boğulmuş olmalıdır.
Flaviopolis: Antiokheia, Küçük Antakya, Philadelphia, Alaşehir, Alaşar ve Küçük Atina, Yalvaç’ın eski adlarıdır.
Foke: Fuke, Foukeh, Phokai gibi adları olan kent, iki göl arasındaki nehrin, eski Eğirdir Gölü’ne döküldüğü yerdedir.
Gaison: Mykale dağı ve Priene kenti, Kemer Boğazı bölgesindedir. Buna göre Gaison da orada olmalıdır.
Gaita: Umar’ın iki yere koyduğu Gaita kentlerinin ikisi de aynı olup, Akşehir Akait [Üçhüyük] köyüdür.
Galatia: Galatia ve Galatia Salutaris, zaman zaman Seydişehir ve Beyşehir civarından Uluborlu’ya kadar uzar.
Galesia: Galesion: Büyük ihtimal Barla dağıdır. Gelincik-ana adı, bu isimle ilgili olabilir.
Gallos: Antios ve Orgas çayları Kötürnek’te [Pessinus] birleştikten sonra Gallos adıyla Kadosia [Kadoi: Güdül] köyü öreni önünden geçerek, iki göl arasındaki Sangarios’a [Kaystros, Halys, Menderes, el-Battal] dökülen nehirdir.
Ganzaenos: Yalvaç-Kumdanlı [Kundanlı]. Kundan Bey [Anna, Kontogmen], Kundan lâkabını bundan almış olmalı.
Gelendost: Firikya’da Leontos, Goe-Leontos [büyüleyici aslanlar], zamanla Gelendos, 1930’da üçlü kararnâme ile Gelendost olmuştur. Burada iki aslan heykeli vardı. Ahmed ibn Kayıglıg, 907’de el-Leys’e [Aslanlar] geldi. Kalanda ve Gelende, Gelendost ile ilgili değil; Umar yanılıyor. Kroisos kırallığındaki Leontokephalai kenti Gelendost olabilir.
Gerdeme: Çirişli dağında yaşayan Tırtar [Tatar?] ve Karaçakal Yörükleri, yabani su teresi için “gerdeme” diyorlar.
Gereme: Şuhut-Arızlı köyü, 847 İbn Hordazbih’de Gereme, el-İdrîsî’de Kidros, Anna’da Kedrea, Cedrea zikredilir.
Germe: Kemer Boğazı şarkında Karme [Agamemnon kaplıcaları] vardı. Yalvaç-Kozluçay [Gele-germi] de öyledir.
Gevale, Gevele: Konya yakınında bir kent ve dağ. MÖ 189, Manlius Vulso’nun seferinde Kaballum zikredilir.
Glaukos: Hoyran ve Eğirdir Gölleri arasındaki vâdi ve ırmağın, İlyada’da zikredilen Glaukos’tan aldığı adıdır.
Gordau-kome: Juliopolis ve Basileon, Senirkent-Genceli köyüne yerleşir. Hoyran Gölü, 847’de Basileon zikredilir.
Gödene: Konya-Hatip’in bir mahallesi ve Akseki ilçesine tâbi, yeni adı Menteşbey olan köy. Gödene [Kotenna].
Granikos: Yalvaç-Antios, Orgas, Mauropotamos, Barenos, Gallos, Sinaos/Synaos ve Akharaka’nın ırmağı.
Graos-Gala: Büyük kale. Şarkîkaraağaç-Zengibar [Zengiler, Muratbağı] kalesi. Seng-i bar, taş kale demektir.
Gürnüt: Şarkîkaraağaç-Nudra [Göksöğüt] köyü arazisinde bir ören. 1530’da Kürtün köyü [yanlış okuma olmalı].
Hadrianeia: Hadrianoi: Hadrianopolis: Hadrianoutherai: Akhyraous: Gelendost-Kötürnek köyü.
Hamideli: Amourios [Uluborlu Beyi Hamid] oğlu Amourios İlyas’ın [Ales: Hales] kurduğu beylik topraklarıdır. Umar, Larissa ve Kanna gibi çift ünsüzler tekmiş gibi okunur der. Türkçe Ellez [Alles: İlyas] adı, Pahimeris’te Ales yazılır.
Helenopolis: Biri İzmit Körfezi Hersek Burnu yanında, biri de Kemer Boğazı olmak üzere iki yerde var.
Hellespontus: Hellespontus Firikyası: Firikya Hellespontia: Küçük Firikya içindeki Kemer Boğazı bölgesidir.
Herakleia: Anayol üzerinde Konya Ereğli ve Kemer Boğazı şarkı Pelagonia olmak üzere iki Herakleia var.
Hermos: Hermus: Kemer Boğazı’ndaki vâdinin adıdır. Miryokefalon harbi bu vâdinin yamacında yapılmıştır.
Hiera-Germe: Kutsal ılıca anlamına olan bu su, Kemer Boğazı şarkındaki Agamemnon kaplıcaları olmalıdır.
Hierakoryphitis: Kutsal zirveli demektir ve Eğirdir’e yerleşmektedir.
Hierokharax: Firikya’da bulunan bu kent, muhtemelen bir adı da Kharax olan Kötürnek köyüdür.
Hieros: Hieropotamum: Kutsal ırmak, kutsal geçitteki ırmak anlamındaki bu nehir, Kemer Boğazı’ndaki ırmaktır.
Hippourios [Deresi]: Hippophoras: Rhyndakos, Lampes, Khelidonia, Kıbakıb, Söğüt [Sagouda: Salice], Kırlangıç çayı, hepsi de Uluborlu Popa [Papa] çayıdır. Bu çayın ana kolu, Uluborlu-İleyidağı [Khelidonia] köyünden çıkar.
Holmoi: Olmi: Omai: Çivril-Homa [Khoma: Gümüşsu] olmalıdır. Homa, Dağlık Firikya’nın başı veya sonundadır.
Homa: Çivril-Khoma ile Senirkent-Garip ve Menderes’in kaynakları yakınındaki Khoma [Sublaion] karıştırılmıştır.
Honaz: Khonai: Denizli yanı, Gelendost ile Eğirdir arası ve Konya-Hüyük Göçeri köyü olmak üzere üç Honas var.
Hoyran: Yalvaç-Kundanlı ovası ve gölü. Rhotren, Aulocran/Aurocran gölün adı. Aurocranis, 10 millik Hoyran ovası.
Hyda: Hyde: el-Hedy: Karapınar değil; Apa yanı Farta köyü [Barata], Hyde, Derbe, Karaman Anayolu üzerindedir.
Hyelion: Heyel: Barla Eye Burnu denilen yer olmalıdır.
Hypsela: Kypsela: Anayol üzeri ve Gelendost-Köke İp Kuyusu denilen yerdeki kent. İpsos harbi burada yapıldı.
Isparta: Sparta: Isparda: Anadolu adıdır. İran’ın Sparda dedikleri kent/bölge için, Yunan Lydia demiştir.
İda Dağı: Sultan Dağlarının Akşehir, Çay, Yalvaç arası, Kiminas ise Yalvaç-Gemen köyü üstündeki kısmıdır.
İndos: İki göl arasındaki ırmak ve Dalaman çayı gibi iki yerdedir. İdrîsî, Ammûriye’nin [Uluborlu] 24 mil şarkı, Kemer Boğazı’ndaki muhkem kale için Medinetü’l-Endosyâne [Miryokefalon], Remsi ise köprü için Tanta-endia der. Zira iki göl arasındaki nehrin İndos/Endos ve Tantalos gibi adları var. Umar, İndeipedion için Mysia Stratonikeia kentinin bulunduğu ovanın adı der ki, bu kent [Stratonicea], hem Hoyran ovası [Kaikos], hem de Firikya Hellespontus’tadır.
İnebolu: Umar’ın, ine’yi nea [yeni] ile açıklaması zorlamadır. İne [Eyne, Ezine]: Cuma, İnebolu: Cuma şehri olabilir.
İne: F. Azine/Ezine, A. Cuma demek. Türkler, Azine için ine, Kürtler ise in der. İnebey ve İnegazi gibi adlarımız var.
İnegöl: Göl adlı kent, Cuma günü fethedildiği için İnegöl olmuş. Türkler’de İne’nin yerini bilâhare Cuma adı almıştır.
İpsala: Umar’ın dediği gibi Kypsela adıyla ilgiliyse, birisi de Gelendost-Köke’de olmak üzere iki Kypsela vardır.
İpsos: Gelendost-Köke İp Kuyusu yanı. Hypsela, Kypsela ve Hapalla [Arzava], hepsi aynı ve Anayol üzerindedir.
İuliopolis: Gordau, Gordiou, Basileon, Boulgarophygon, Kinnaborion ve Juliopolis, Senirkent-Genceli köyüdür.
İustinianopolis: Senirkent-Garip köyü ve Miryokefalon yanındaki Sublaion, Khoma ve Justinianopolis aynı yerdir.
İzmir: Kemer Boğazı’nın 6-7 km güneyi İzmir [Apameia: Myria, Myrina] ve malûm İzmir olmak üzere iki İzmir var.
İznebolu: Neapolis [Nişanyan], Aşağı İznebolu [Kıyakdede, Kırkdede] ve Yukarı İznebolu [Fele, Yassıbel] olmuştur.
Kabala, Kaballum: Konya-Gevele veya Gevale, Manlius Vulso’nun MÖ 189’da uğradığı bir yerdir.
Kadmos Dağı: Büyük ihtimal Barla Dağı [Mysia Olympos]. Galesion Dağı da Barla Dağı olmalıdır.
Kadoi, Kadosia: Gelendost-Bağlı ile Kötürnek köyleri arasındaki Güdül adlı Roma örenidir. Güdül Korusu var.
Kaikos: Umar, bunda da yanılır. Kaikos, Hoyran ovası ve Hoyran Gölü’ne dökülen Elek Suyu veya Değirmen Çayı.
Kalamos: Mysia’daki Kalanda; Şuhut-Çabankaya [Augustopolis, Kali Çayı] ve Akhisar yanı gibi, üç Kalamos var.
Kampsadou, Kampsada, Sampsaunta, Lamsakos: Hepsi aynı yer ve Kemer Boğazı batısı, Anayol kıyısındadır.
Kanna: Mysia’daki [Kemer Boğazı] Tokmacık olmalıdır; zira Kinara [Cinara, Çinare] için Remsi, Kinna der [s.272].
Kappadokia: Malûm bölge, Galatia’da da olduğu gibi zaman zaman Uluborlu’ya [Amorion] kadar uzatılmıştır.
Kapros: Lykos [Marsyas, Bigadiç] gibi, iki göl arasındaki ırmağa [Menderes, Halys, Sangarios] katılan Orgas olmalı.
Karaka/Kıraka: Muhtemelen Kharax adından bozulan Karakka [Carabba: İbnü’-Esîr], Kötürnek köyüdür.
Karalia: Karalis: Kôralis’ten gelme Kıreli Gölü’dür; Beyşehir [Trogitis] Gölü ile birleşti ve Beyşehir Gölü adını aldı.
Kartoz: Aşağı ve Yukarı Kartoz [Yaylabel] köyleri: Aksu ile Sütçüler ilçeleri arasındaki dağ ve oradaki iki köy.
Karia: Yalvaç çayı güneyi ve Eski Eğirdir Gölü arası ile Büyük Menderes’in güneyi olmak üzere iki Karia var.
Karkisa: Bunu, “Arzava Memleketleri” adlı makalede Hoyran ovasında gösterdim. Belki Çirişli Dağındadır [Troas].
Karme: Yalvaç Gele-germi [Kozluçay] köyü. Anna’daki Germanos lâkaplı Türk Çaka; Borilos ise Erbasan olmalıdır.
Katakekaumene: Umar, iki yerde var der ki, biri Kemer Boğazı, Apameia [İzmir], Laodikya [Eğirdir] bölgesidir.
Katiena: Katiane: Tekmorion kitabelerinde zikredilen bir köy, yerini bilemedim.
Kedrea: Cedrea: Sedre: Şuhut-Arızlı [Gereme] olup, el-İdrîsî’de Kidros zikredilir. Tarihçi Cedrenus buralı olmalıdır.
Kelainai: Kelene: Ünlü Firik kenti Kelene Dinar’da değil, Kemer Boğazı’ndadır. Oğul Kyros’un sarayı Boğaz’ın şarkı ve eteğinde Menderes’in kaynadığı 985 rakımlı Asarbaşı’nda; her yanı dik bayır Kelene Hisarı ise Yenice Sivrisi’dir.
Kelbia: Kelbianon: Kilbianon: Barla önünde Lebounion harbinin yapıldığı ovadır. Bu ovada Apasa [Efes] vardır.
Kenkhereai: Kemer Boğazı’ndaki Miryokefalon kalesinin diğer adıdır.
Keramides: Yenice Sivrisi veya Marsyas [Bigadiç] kıyısında bir kaledir.
Keramon Agora: Anayol [Kıral Yolu] ile ilgisi yok. Afyon-Kütahya arasında bir yer.
Kerasia, Keraseis: Mysia’da ve Tekmorion kitabelerinde bulunan bu kent muhtemelen Senirkent ovasındadır.
Kharax, Alexandreia Kharax: Gelendost-Kötürnek köyü.
Kharioupolis: Anna’ya göre Hoyran ovasında böyle bir kent var.
Khelidonia: Uluborlu-İleydağı. Vulso, Dinia [Dinar], Khelidonia ve Lagoen [İlegüp] üzeri Aporidos-kome’ye geldi.
Khersonnesos: Kemer Boğazı’nın şark sahilindeki Ada Tepe olmalıdır.
Kırkmartyrs Gölü: Akşehir Gölü değil, Hoyran Gölü’dür. Umar bu konuda yanıldı.
Kibotos: Kemer Boğazı’ndaki Apameia Kibotos ve İzmit Körfezi’ndeki Taşköprü olmak üzere iki Kibotos var.
Kibyra: Gölhisar ve Eğirdir güney yanı [Cire?]; iki Kibyra var. Tema Cibyrrhaiote, Eğirdir [Laodikya] Denizi ile ilgili.
Kidros [kalesi]: Şuhut-Arızlı. Alexios’un 1116 son seferinde kale komutanı Boğa idi. Kedrea için İdrîsî Kidros der.
Kilikia: Kilikya valisi Cicero, MÖ 51-50, 85 gün Eğirdir’de [Laodikya] kaldı. Homeros, Truva Kilikya’ya komşu der.
Kiminas: Yalvaç-Gemen. Kiminas Dağı, Sultan Dağlarının, Men tapınağı bulunan, Gemen üzerindeki kısmıdır.
Kinna: Muhtemelen Yalvaç-Tokmacık köyü yanına yerleşmektedir.
Kinnabora: Kinnaborion: Muhtemelen Senirkent-Genceli köyü.
Kireli değil, Kıreli olacak. Strabon- Kôralis’ten bozma ve Trogitis [Beyşehir] Gölü’nün kuzeyindeki Kıreli Gölü.
Klazomenai: Gelendost Yenice-köyü hududu ve Marsyas suyu kıyısında bir yer.
Kleisoura: 1568 tarih, Afşar kz. Yenice Derbendi [Clisura Zybrize/Sybrize]. Kemer Boğazı ile Yenicesivrisi arasıdır.
Koloe: Koiloi: Anna’ya göre Eski Eğirdir Gölü kıyısında bir kenttir.
Kolophon: Kemer Boğazı bölgesindedir.
Kos [adası]: Eğirdir Gölü’ndeki Can [John], Gülistan ve Rodos Adası olmalı. Önceleri köşkü vardı [bk. Böcüzade].
Kotoiraikia: Anna’da Poimanenon ve Lentiana ile birlik zikredilir ki, adı üzerinde Gelendost-Kötürnek köyüdür.
Kotur [kalesi]: İki Kotur, bir Kötür, bir de Kötürnek adı var. Kotur, Kötür kale, Kötürnâk[nek] “kaleli” demek mi?
Kouboukleia: Uluborlu-İleydağı köyü. Khelidonia adının A. Karşılığı: Kıbakıb adından bozma olmalıdır.
Kouphos: Umar, yanlışlıkla iki göl [Hoyran-Eğirdir] arasındaki Glaukos vadisi için Kûfi der.
Kreteia: Umar, Gerede der. Ceratae, Şuhut’un 10 mil Afyon tarafı Halımoru veya Mihail [bk. Kudüs uğrakları].
Kremna: Bucak-Girmeyi [Çamlık] köyü. 1530 Keremli. Sozimus Kremna’yı, Ptolemy de Sagalassos’u [Şekeleş-ler: Deniz kavmi] Lykia’da [Eğirdir] gösterir. Deniz [Eski Eğirdir Gölü] teması olan Cibyrrhaiote ise, Eğirdir çevresidir.
Krya-pege: Soğuk-pınar. Kayseri Pınarbaşı. 20-30 Haziran 1071 günleri Romen Diyojen burada konakladı.
Kybela: Kybelon: Dindymon Çirişli Dağı; Pessinus Kötürnek, Kybelon Sultan Dağları veya Kiminas kısmıdır.
Kyllana: Kyllene: Dindymon, Athos ve Sigriane, hepsi de Çirişli Dağı. Kyllene kenti dağın güney eteğindedir.
Kyma: Kyme: Asia eyaletindeki bu kent, Kemer Boğazı bölgesinde olmalıdır.
Kypsela: Gelendost-Köke köyü İp Kuyusu olmalıdır. Zira, Thrakia ve Tema Thrakesia, Kemer Boğazı çevresidir.
Kyzikos: Gelendost-Afşar köyü Kızık Mevkii Aktaş öreni. Sahabe Fudale b. Ubeyd, 669 kışını burada geçirdi.
Lagania: Anayol üzeri; Kemer Boğazı’nın [ırmak] 11 mil şarkı Köke- Gavur öreni. Anastasiopolis, Mercianopolis.
Lagbe: Kybira ile ilgili olan bu yer, Eğirdir-Boğazova’nın şark yanında olmalı. Remsi, Asia-Pisidia diyor.
Lagoen: MÖ 189 Vulso’nun yolu üzerindeki Senirkent-Uluğbey [İlegüp] köyü olmalıdır.
Lalandos: Konya-Hüyük İlimen köyü, Lalandum Flumen ise İlimen çayıdır.
Lamos: Halife el-Mu’tasım’ın 838 yılı Ammûriye seferinde sınır [limit] belirtir. Nehrin adı, Sin idi [bk. İbnü’l-Esîr].
Lampe: Senirkent-İlegüp köyü. Lampis, Uluborlu-Senirkent ovası, Lampes [Rhyndakos, Khelidonia] Popa çayı.
Lamsakos: Kampsada, Sampsaunta: Kemer Boğazı batısı, Anayol ve iki göl arasındaki ırmak kıyısındadır.
Laodikya: Lâdik, Denizli, Akrokos, Hierakoryphitis, Fekekiyye, Felekâbâd, Kubâdâbad ve Lykia, hepsi Eğirdir.
Larissa: Gelendost-Afşar köyü veya yanındaki bir yerleşimdir.
Lentiana: Gelendost yakınındadır. Belki Bağlı. Kötürnek ve Kemer Boğazı batısındaki Poimanenon ile anılır.
Leontopolis: Firikya’daki Leontos-kome Gelendost’tur. Diğer adları, Leontopolis ve Leontokephalai olabilir.
Lesser: Lacerion: Daha küçük anlamında olup, Küçük Firikya’nın Gelendost çevresidir.
Limnai: İki göl arasındaki nehrin sağında ve Eski Eğirdir Gölü’ne döküldüğü yerdeki şehrin halkı demektir.
Lopadion: Anna’ya göre Kemer Boğazı’nın batı sahilindedir. Boğaz’daki köprü bazen bu kentle anılmıştır.
Lukka: Lugga: Eski Eğirdir Gölü’nün kuzey ve kuzey-doğu sahilinde yaşayan halkın [Lykia: Kurtlar] yeri.
Lydia: Eski Lydia, Kemer Boğazı ile Yalvaç çayı arasında veya Yalvaç çayının kuzeyinde kalan küçük bölgedir.
Lykaonia: Şarkîkaraağaç Fele Boğazı ile Beyşehir veya şimdiki Beyşehir Gölü’nün kuzey-doğu bölgesidir.
Lykia: İlk Lykia, Eğirdir çevresidir. Eğirdir için Yunan Lykia’sı, Göl’ün kuzey-doğusu için Lykia [A. El-Avasi] denilir.
Lykos: İki göl arasındaki ırmağa dökülen Marsyas suyu. Monolykos ise Eğirdir Gölü’nün ayağı olmalıdır.
Madytos: Anna’ya göre Eski Eğirdir Gölü kıyısında bir kent.
Magnesia: İlk Magnesia, iki göl arasındaki ırmağın kıyısı ve Apameia yanında bir kent.
Maiandros: İki göl arasındaki ırmağın adlarından biri. Yalvaç [Antiocheia] ile birlik anılan [Orta] Menderes Nehri.
Makedonia: Bir Makedonia da Yalvaç ile Anamas Dağları arasındaki bölgedir. Bk. Kadoeni Makedones.
Malagina: Senirkent-Yassıören [Rumların Melangeia’sı] ve İnegöl yanı olmak üzere iki Malagina vardır.
Mandra, Mandri Fontes: MÖ 189 M. Vulso’nun seferinde Anaboura’dan [Şarkîkaraağaç Enevre] sonra zikredilen Mandri Fontes, Şarkîkaraağaç Fele Pınarıdır. İbn Hordazbih ve el-İdrîsî’de Nehrü’l-Ahsa [yeraltı nehri] kaydedilir.
Marsia: Gelendost-Yenice köyü, Maziye karyesi [Mazı Yazısı, Mazı Bağları] adında yaşıyor. Marsyas suyunun adı, Marsia ile ilgilidir. Zira Marsyas’ın kaynakları yanındadır. Gölün çekilmesiyle 2022’de Marsia kalıntıları ortaya çıktı.
Mauropotamos: Anna’ya göre Yalvaç çayı Barenos, Orgas ve Gallos’un bir diğer adıdır.
Melanoudion: Kemer Boğazı şarkında ve Marsyas ırmağı kıyısında bir yer.
Melas: Hoyran Gölü’ne dökülen Senirkent-Kayaağzı Mahallesi yanındaki bir çaydır.
Melissopetrion: Beyşehir Bağırsak-dere Boğazı- Balkayası. Meldinis, Meltinis ise Malatyalı [Battâl Gâzî] demek.
Menteş/Menteşe: Uc Gâzîsi Mehmet Beyin Türk adıdır. Aslı Biñtaş olan bu isim, b-m değişimiyle Menteş olmuştur. Menteş-şah ise, Menteşşā, Menteşā ve Menteşe gibi değişmiştir. Menteşe adı, Hamid ve Aydın Beyler tarafından aile adı olarak kullanılmıştır. 1262 yılında şehit edilen Şah[Şeh] Menteş’in Türbesi Şarkîkaraağaç’tadır.
Mersin: Umar’da yok. Mersin, Halife el-Mu’tasım’ın Ammûriye seferinde ordugâh yaptığı Mercü’s-Sin [Sin çayırlığı] adından gelir. Arslanköy’den inen Efrenk çayının adı o zaman Sin idi. Mercü’s-Sin zamanla Mersin olmuştur.
Mesanakta hisarı: Anna’ya göre Senirkent-Genceli köyü civarı ve Popa çayı ağzındaki Dipotamon olmalıdır.
Mesogis dağı: Aydın değil, Küçük Firikya civarındadır. Hoyran Gölü kuzeyindeki Bozdurmuş dağları olabilir.
Meteoron, Meteorion: Yalvaç-Gelendost bölgesindedir; muhtemelen Kötürnek köyü ve yakını bir yerdir.
Metropolis: MÖ 189’da Vulso’daki Metropolis, Apameia idi. Bir ara Uluborlu da Metropolis [Cirimbolu] oldu.
Midaion, Midaeion: Tablo Peutinger’e göre Dorylaion’un 28 mil [42 km] uzağı olup, Seyitgazi’ye yerleşir.
Mikkonia: Tekmorion yazıtlarındaki bu isim, Yalvaç-Manarga [Dedeçam] olabilir. Zira Rabaz-ı Konya burasıdır.
Milawanda: Arzawa memleketi olup, Uluborlu şehir çayının, Popa çayına döküldüğü yerdeki Miletopolis olmalıdır.
Miletopolis: Balıkesir civarında değil, Uluborlu şehir çayının [Bitzina], Popa çayına [Khelidonia] döküldüğü yerdedir.
Minassos: 1159 kışında Manuel’in geldiği Sarapata Mylonos [Isparta Minasın] olmalıdır.
Minizo, Mnizos, Migazo: Kudüs uğrağı; Şarkîkaraağaç Fele Pınarına yerleşir. Tekmorion’daki Mouza olabilir.
Mistia, Mistheia: Beyşehir. 847 İbn Hordazbih’te Miskinin. Kıyakdede-Fele arasındaki kentse Neapolis [İznebolu].
Mordiaion, Mordiaeum, Margium: Tekmorion yazıtındaki Mordion, Uluborlu. Amorion, buradan türemiş olmalıdır.
Mykala, Mykale: Remsi [Ramsay] da zikredilmeyen bu dağ, Çivril civarında değil, Kemer Boğazı bölgesindedir.
Myrika: Kemer Boğazı’nın şark tarafında olup, bir adı da S. Agapetos idi. Petos ile Agapetos benzerliğine dikkat.
Myria, Myrina: Kemer Boğazı’nın 6-7 km güneyi; bazen Apameia, bazen de İzmir olarak anılmıştır.
Myriokephalon: Binlerce baş, yâni binlerce subaşı, kırkgöz. Menderes’in kaynaklarının bulunduğu Kemer Boğazı.
Mysia: Anadolu’nun değil, Anatolikon/Asia eyaletinin kuzey-batısı, yâni Uluborlu-Yalvaç arasıdır.
Mytilana, Mytilene: Önceleri Eğirdir Gölü’ndeki Yeşilada [Nis], daha sonraları Midilli.
Nakoleia: Eskişehir-Seyitgazi yanı ve Akşehir-Yağısiyan [Gölçayır: Nakuliye çayırı/kalesi] olmak üzere iki yerdedir.
Nea Aule: Kemer Boğazı şarkı, Marsyas kıyısında [Yenişar harımı, Yenişar-abı]; Aule ise Akçapa öreni olmalıdır.
Neapolis: Şarkîkaraağaç Fele ile Kıyakdede köyleri arasındaki kent [İznebolu: Aş. İznebolu, Yuk. İznebolu].
Neokastron, Tema Neokastron: Kemer Boğazı ile Şuhut-Çobankaya [Kalamos: Kalami] çayı arasındaki bölgedir.
Nikaia: Senirkent-Uluğbey. Tek gözlü Antigones’in kurduğu Antigonia’yı, MÖ 301’de Lysimakhos Nikaia yaptı.
Nikopolis: Yunanistan’da denilir ki, bu da Senirkent-Uluğbey [İlegöp, İlegüp].
Nymphaion: İzmir-Nif [Kemalpaşa] değil, bu da Senirkent-Uluğbey.
Nysa, Nyssa: Kötürnek köyünün şarkındadır; belki Şarkîkaraağaç, Şarkîkaraağaç-Nudra veya Yalvaç-Çetince.
Oğras: Uğras: Ŏras: Şarkîkaraağaç-Başdeğirmen. Ağras değil. 1113 Anna’da Aorata, Hitit metinlerinde Aura.
Olbia: Neutrouja, Eski Tralles, Antiocheia, Seleukeia, Attaleia, Sart gibi birçok adı olan Barla’nın bir diğer adıdır.
Olympos: Mysia Olympos: Uluborlu-Barla arasındaki dağ veya Barla Dağı.
Opsikion Tema: Şuhut-Çobankaya köyü ve Kali çayının kuzeyidir.
Orgas: Yalvaç-Örkenez [Bağkonak] köyünün adı Organas ve Rhageas; oradan kaynayan çayın adı ise Orgas.
Orkaorkai: Kaborkion halkı, yâni Kemer Boğazı şarkında yaşayan bir halk.
Panasion: Banaz değil, Senirkent ovasıdır.
Pankaleia: Uluborlu [Amorion]-Senirkent ovası olup, şarkında Halys [iki göl arasındaki ırmak] var.
Pappa: Beyşehir-Yunuslar olup, diğer adı Tiberiopolis. 847 İbn Hozdazbih’te el-Cevz zikredilir
Parion: Anna’ya göre Kemer Boğazı bölgesinde ve Boğaz’ın çok yakınındadır.
Paris: Paris’in çobanlık yaptığı İda Dağı, Sultandağları olmalıdır.
Paroreia: Sultandağları dâhil, Çivril-Homa [Omai, Holmoi] arasındaki dağlık bölge ve bilhassa Küçük Firikya’dır.
Pasgousa: Beyşehir Gölü [Trogitis ve Kıreli gibi iki ayrı göl] değil, Eski Eğirdir Gölü’dür. [Bardas] Skleros’a ait göl.
Pegai: Müslümanlar Mezarlığı [İbn Bibi] ve Miryokefalon Şehitliği olarak anılan Yenice köyü, 972 rakımlı Koru Tepe güneybatı eteğindeki, Marsyas [Bigadiç] suyu kıyısındaki bir kenttir.
Pelagonia: Kemer Boğazı yanı, diğer adı Herakleia. 1259 Âsi Mihail burada İznik [Uluğbey] Devletine yenik düştü.
Peliganon: Umar, Synnada arazisinde der. Ama bu yer, Kemer Boğazı bölgesinin farklı bir adı olabilir.
Pelopeia: Kemer Boğazı yakını ve şarkında; diğer adları Arkadiopolis, Thyateira ve Semiramis olan kent.
Peloponnesos: Kemer Boğazı’nın şarkı ve Boğaz ile Marsyas arasında kalan üçgen bölge olmalıdır.
Peltai: Peltai ve Dadastana, Şuhut Anayurt [Alayunt] köyüdür.
Pergamon: Hoyran Gölü, Gaziri Adası [önceden Hoyran ovası: Kaikos vâdisi] üzerindeki kenttir.
Periklystra: Senirkent-Kayaağzı Pınarları olup, Melas, dolayısıyla Orta Menderes’in kaynaklarıdır.
Pessinous: Esas Pessinus, Gelendost-Kötürnek köyü. İkinci Pessinus, Ballıhisar değil, Emirdağ Hisarköy olmalıdır.
Petobriga, İpotobrogen, Peton: Lagania’nın [Köke Gavur öreninin 6-12] 9 mil şarkındaki Kudüs uğrağı Kötürnek’tir.
Petra: Eğirdir Bedre köyü. Aigai ise Petra’nın dört mil kuzeyi ve Barla önü, iki göl arasındaki nehrin ağzındadır.
Philadelphia: 1211 Alaşehir [Filadelfiya] harbi, Yalvaç [Antiokheia] ile anılan iki göl arasındaki Menderes’te yapıldı.
Phlabia, Flavia: Kemer Boğazı’nın batı yakasındadır.
Phokaia: İlk Phokaia [Fuke, Fukeh] ve Aigai [Ege] iki göl arasındaki nehrin Eğirdir Gölü’ne döküldüğü yerdedir.
Phrygia Epiktetos: Küçük Firikya: Kutsal Firikya [Salutaris]: Sultan, Anamas, Barla dağları arası. Phrygia Paroreia de burasıdır. Burası Asya [Anadolu] eyaletinin bir parçasıdır. Thrakesia da buradadır. Kemer Boğazı, 1501’de Firigos Boğazı geçer. 1530’da Boğaz’da Firigos mezrası var. Barla altındaki bir mevkiin adı hâlâ Firigoslar’dır.
Pion: Efes kuzeyi müstakil tepe. Yağ saklanan yer: Yağcı Sivrisi [Sivri’l-Semmâni: Cybrilcymani: Yenicesivrisi].
Pissia: Senirkent-Bisse [Başköy] olmalıdır.
Pitassa: Pitaşşa: Firuzal Kınal’a göre, Şarkîkaraağaç’ın şarkı olup, muhtemelen Beyşehir-Seydişehir bölgesidir.
Plasta: Prof. Zerrin Günal, “Elbistan, Abulustayn veya Ablistayn, Farsça Ablistan, Ermenice’de Ablasta, Bizans’ta Plasta; aslında Bizans’ın Aplekton/Aplekta dediği ordu toplanma yeri. Kepoi: “Bahçeler”, Menderes’in ağzında; Krateros’un 825-826 seferi Kibyrrhaiotai [Deniz teması] temasından başlatıldı. 866’da Sezar Bardas, Menderes’in ağzındaki Kepoi’yi kullandı. 911’de Phygela kullanıldı. 960 son saldırıda Nikeforus Phokas yine Phygela’yı kullandı” der. Ablesta, Porfirogenitus’un III. Durak, Kaborkion dediği Kemer Boğazı [Bathys Rhyax] yanı; Bahçeler ise, iki göl arasındaki ırmağın ağzı, yâni Deniz’e [eski Eğirdir Gölü] döküldüğü yerdedir; Phokaia de oradadır. Aydın Bey için, kâh Fuke Emiri, kâh Eblistan denir. Fuke- Phokaia, Eblistan, 10 millik ırmak çevresidir. Bu yer, sulak yer ve sahil bölgesidir. İşin ilginç yanı Ebilistan/Abilistan, F. “Sığır Çobanı Yeri” [Dr. H. İbrahim Sarıoğlu]; ‘Kaborkion ise Sakarya kaynakları yanında ve anlamının “Sığır Çobanı Yeri” olmasıdır’ (Umar, 1993: 357). Buradaki Sangarios, daha birçok adı bulunan iki göl arasındaki ırmaktır. Strabon, farkında olmadan iki Sangarios’tan bahseder.
Poimanenon: Alexios’un 1113-1116 seferlerine göre, kesin olarak Senirkent-Kayaağzı Pınarları yakınındadır.
Polybotos: Eskiler Bolavadin der. Umar’ın, Trakya’da dediği Polybotos dahi Afyon-Bolvadin’dir (Anna, !996: 234).
Pontogefyra: Adapazarı değil, Kemer Boğazı’ndaki Yeñice-köyü köprüsüdür. Pentegephyra yazımı yanlıştır.
Pontos: Umar, Hellen dilinde “Deniz” der. Tarihte Eğirdir Gölü için de, çok yerde “Deniz: Pontus” adı kullanılmıştır.
Popa çayı: Umar, Awa-Pa [kutlu/güzel çay] demekle yanılır. Bu çayın doğru adı Papa çayıdır [Papa Boğazı].
Pozantı: Gülek [Kilikia] Boğazı’ndaki bu yeri, İslâm coğrafyacıları Bazendon kaydederler.
Prakana: Diğer adları Diokaisareia, Brakena, Bragana ve İvradi olan bu kent, ünlü İbradı’dır [Aydınkent].
Prousa: Malûm Bursa’dan başka bir Prousa da, Uluborlu-Bahar mevkiinde vardır (Anna, 1996: 458).
Pteria: Kıral Yolu, Karaman ve Pteria’dan geçer. MÖ 585’deki Güneş tutulması 38. Paralel üstünden görülmez.
Puranda: Arzava [Apasa] ülkesinden olan kent, Gelendost-Ayapa Hüyük’ün [Apasa] kuzeyinde olmalıdır.
Pygela: Phygela: Biga: Gelendost-Yenice köyü, Mazı [Maziye: Marsia] bağlarında Bigadiç denilen yer olmalıdır.
Radamnos: Eğirdir-Isparta yolu kıyısında Radımos Değirmeni denilen yerin civarında olmalıdır.
Reko-kome: Şarkîkaraağaç- Arak köyü arazisindeki Arak-Hüyük olmalıdır.
Rhaidastos: Türklerin doğu sınırındaki bu dağ, Fr. Rhomaide [A. Remadi: Kül rengi: Boz], Çirişli Dağı, Bozdağ.
Rhyndakos: İki yerde var. Biri Lampes, Khelidonia, Kıbakıb, Kırlangıç, İstros, Söğüt denilen Uluborlu Popa çayıdır.
Rocrani: Rhocrani, Rhotrini, Aulocrani, Aurocrani, hepsi de Hoyran Gölü’dür.
Rhocrani Fontes: Hoyran Gölü ve dolayısı ile Menderes’in kaynakları olan Senirkent-Kayaağzı pınarlarıdır.
Rhocrenis: 10 mil boyundaki Hoyran ovasıdır.
Rousion: Umar, Keşan der ki, yanlıştır. Arşivde Uruzlar geçer; Şuhut-Yarışlı/Bazlar olmalıdır [Anna, 1996: 234].
Safsaf: Külek Boğazı’nda Çiftehanlar denilen yer. Safsaf, A. [Arapça] Salkımsöğüt demektir.
Sagouda: Umar yanılıyor. Türklerin 1075’de fethettikleri Senirkent-İznik [İlegüp] yanındaki Söğüt [Latince Salice]. Söğüt için Halkokondiles, Yunanistan’da; Pontus’tan [eski Eğirdir Gölü] 250 stadia uzakta der (2014: 19).
Salaberina: Salambiria: Pahimeris, 2009: 62’de Selymbria, Silivri değil, Senirkent-Garip Asar T. [Brianea] olmalıdır.
Salbakos: Uluborlu Dağı veya Uluborlu-Barla arasındaki Barla Dağı [Gölcük dağı, Gelincik-ana, Mysia Olympos].
Sallapa: Şarkîkaraağaç’ın ve Arzava memleketlerinin şarkında; Beyşehir veya Karaman bölgelerinde olmalıdır.
Sampsadau: Aziz Trifon’un köyü Kampsada ve 1204 İstanbul’un Latin işgalindeki Sampsaunta, Lampsakos’tur.
Sangarios: İki göl arasındaki Türk-Rum hududu ırmak ve malûm Sakarya nehri olmak üzere iki Sangarios var.
Sangia: Sangarios’un kaynakları yakınındaki Sangia köyü, Kötürnek’e 150 stadia olan Yenice Sarnıç Alanı.
Santabaris: Şuhut’un [Hısnu’l-Yahûd] 18 mil kuzeyindeki Afyon. İbn Hordazbih ve el-İdrîsî’de Sendeburi geçer.
Sardeis: Manisa-Sardes’ten gayri bir Sard [Sart] da Barla’da vardır.
Seha ırmağı: İki göl arasındaki onlarca adı bulunan ırmak [Saha olabilir ve Çaka, lâkabını bundan almış olabilir].
Selef: Atabey, Bayat köyündeki Seleukei Sidera, Osmanlı’da Selef Tımarı olarak kaydedilmiştir.
Selendi, Selenti, Selenkendi, Silindi: Çok yerde var. Biri de Şarkîkaraağaç Silindi. Bir ara Timurlenk olmuş.
Seleukeia: Silifke, Manavgat-Selukule, Barla ve Atabey-Bayat Seleukeia-Sidera olmak üzere çok yerde var.
Semalous: Seydişehir veya Seydişehir ile Kayseri [Diokaisareia: İbradı] arasında bir yer.
Siberis Nehri: Çok eskiden Popa çayı, Hoyran Gölü’ne girmeden iki göl arasındaki ırmağa karışmış olabilir.
Siblia, Siblion, Soublaion: Khoma: Justinianopolis: Kemer Boğazı batısı, Garip [Garp: Batı] köyü yanındadır.
Side: Eski Antalya, II. Haçlı seferinde Satalie zikredilir.
Sidera: Cedrea, Kedrea: Şuhut-Arızlı köyü. Buradaki sıcak kaynak dolayısıyla Gereme ve Germe de denilmiştir.
Sigriane: Sigrene: Kemer Boğazı ve Hoyran Gölü’nün şarkı: Suriye, Dindymos, Athos gibi adları olan Çirişli Dağı.
Simoeis: Yalvaç ve Örkenez’den gelip, Kötürnek’te birleşerek iki göl arasındaki ırmağa [Skamandros] dökülen su.
Sirma: Sirma yazımı yanlış; 1190’da F. Barbarossa’nın uğradığı Konya’nın kuzeyinde Sızma [Zizima] denilen yer.
Skamandria: İki göl arasındaki Skamandros ırmağının kıyısındaki bir kenttir.
Skepsis: Kemer Boğazı bölgesinde [Hellespontus: Firikya Hellespontia] bir kent.
Skleros: Skleros’a ait göl. Birçok adı olan eski Eğirdir Gölü’nün, Bizans Generali Bardas Skleros’tan aldığı adıdır.
Sosandra[lılar] Manastırı: Senirkent-Uluğbey köyündedir.
Sparda, Sparta: Bugün için Türkiye’nin Isparta vilâyet merkezidir. Sparda, bir Anadolu adıdır.
Stektorion: Senirkent-Uluğbey’in eski bir adı; belki “güçlü” manasına bir sıfatı. Pentapolis ile aynı yerdir.
Stratonikeia: Hadrianopolis [Gelendost-Kötürnek] ile birlik anılan bu kent, Hoyran ovasında veya Kötürnek yanıdır.
Suğla: Umar, Anadolu’daki her adı Luvi diline bağlamaya çalışıyor. Suğla, Türkçe suların yeraltına çekilmesidir.
Suruç: 838’de el-Mu’tasım’ın Ammûriye seferindeki Serûc, Suruc değil, İsaurica’dan bozma Bozkır-Zengibar’dır.
Suriye Geçidi: Kemer Boğazı-Yenice Derbendi [Taurokomos: Tzibritzi Klisura]. Kemer Boğazı’nın batısı için Batı, Avrupa [Euros, Ebros] ve Yunanistan, şarkı için Doğu, Asia ve Suriye denilir. Sigriane, Suriye adıyla ilgili olmalıdır.
Sykea, Sykeon: Kemer Boğazı’nda Yeñice-köyü köprüsünün batı ayağı yakınında ve Anayol üzerindedir.
Sinaos: Kemer Boğazı bölgesinde bir kent.
Syrie: Suriye: Kemer Boğazı’nın şarkı [Asya ve Anadolu eyaleti]; batısı içinse Yunanistan ve Avrupa denilmiştir.
Tantaendia: Kemer Boğazı’ndaki Yenice-köyü köprüsü. Aynı ırmağın Tantalos ve İndos adlarının karışımı olabilir.
Tantalos: İki göl arasındaki ırmak ve oradaki bir yerleşim. MÖ 1200 Küçük Firikya melikinin adı Pelops bin Tantalos.
Tantalos’un Gölü: MÖ 1200, Tantalos oğlu Pelops, oğlunu Eğirdir’de kurban ettiğine göre bu göl, Eğirdir Gölü’dür.
Tarsia: Tarsios adlı akarsu Mysia’da olduğuna göre Tarsia, Adapazarı değil, Kemer Boğazı civarında olmalıdır.
Tauros: Umar, Hellence Boğa der. Nişanyan ise Toros [Tauros] Süryanca Dağ anlamına der ki, ikisi de doğrudur.
Tearos: İki göl arasındaki ırmak. Ertuğrul, Ege Denizinde [eski Eğirdir Gölü], bu ırmağın ağzındaki Ainos’a geldi ve ırmakla Avrupa’daki [Senirkent ovası] Peloponnes, Euboia ve Attika şehirlerine ulaştı [Khalkokondiles, 2014: 17].
Theodosiopolis: Hoyran ovası ayağındadır. Eudoxia ile aynı olan Theodosiopolis ise Kemer Boğazı batısındadır.
Thrakesia, Thrakesion tema: Eski Eğirdir Gölü’nün kuzeyi veya Eski Eğirdir Gölü ile Bozdurmuş Dağları arasıdır.
Thyateira: Kemer Boğazı şarkında ve Marsyas ırmağı yakınında bir kent [Arkadiopolis, Pelopeia, Semiramis].
Thyraia, Thyrea: Umar Tire der, ama Kemer Boğazı ile Gelendost-Ayapa Hüyük arasında da bir Thyrae var.
Tiberiopolis: Diğer adı Pappa olan Beyşehir-Yunuslar köyüdür.
Tonguzlu: Malûm Denizli değil, Göl’den [Deniz’den] dolayı bir adı da Denizli olan Eğirdir’dir.
Traianopolis: Trajanopolis: Hadrianopolis ve sair birçok adı kaydedilen Kötürnek köyüdür.
Tralles: Tralleis: Eski Tralles Barla, Yeni Tralles Aydın’dır.
Triaditza: Diğer adı Sardika olan bu kent, Bulgaristan Sofya değil, Uluborlu önü ve Popa çayı yanındadır.
Tripolis: Derebol: Barla ve yakınındaki Ainos [Limenopolis, Phokai] ve Baris kentleri üçlüsü olmalıdır.
Troas: Gelendost-Afşar Kızık mevkii [Kzykos] ile Hoyran ovası [Kaikos] arasında kalan Çirişli Dağı bölgesidir.
Trogitis [Gölü]: Suğla değil, çevresinde Galatia halkının Trogini boyunun yaşadığı Eski Beyşehir Gölü’dür.
Troia: Kemer Boğazı şarkındadır. Büyük ihtimal Köke-Çaltı-Tokmacık-Kötürnek köyleri civarındadır.
Tsamandos: Tzamandos: büyük ihtimal Senirkent-Yassıören olmalı [Tymandos, Tablonda, Malagina, Melangeia].
Tuwana: Tyana: Dana [Kemerhisar] olmayıp; Larende, Karra [Kanna?] gibi adları da olan Karaman il merkezidir.
Tymandos: Senirkent-Yassıören köyü.
Tyropoion: Anayol kıyısında ve Ulukışla yakınında bir kale olup, bir diğer adı Antigonia idi.
Tyscon: MÖ 333 İskender, MÖ 189 Manlius Vulso’nun yolu üzerindeki bu yer, Beyşehir-Selki olmalıdır.
Tzibritzi: Tzybritze, Sybrize, Zybrize Clisura, Cybrilcymani, Sivri’l-Semmâni [Yağcı Sivrisi], hepsi de Yenicesivrisi.
Tzidrama: Sykeon Azizi Thodori’nin hayatında zikredilen bu yer, Kemer Boğazı bölgesinde olmalıdır.
Tzouroulon: Çorlu değil, el-Sind [el-Südd], Çoru ve Hacıyakup gibi adları kaydedilen Şuhut-Demirbel köyüdür.
Valentinianopolis: Auliou: Asia eyaletinde ve Kemer Boğazı civarındadır. Belki Aule [Çaltı-Sütkuyusu] kentidir.
Verinopolis: Miryokefalon’un [Kemer Boğazı] şarkında olup, Miryokefalon ve Stavros ile bir grup olurlar.
Walma: Şarkîkaraağaç Deliçay [Astarpa Nehri] kuzeyi ve Ma Mezarı denilen höyük veya yakını bir yerdir.
Wilusa [Alaksandu]: Beluşa: Kemer Boğazı şarkı ve Çaltı köyü veya civarındadır.
Yarangüme: Yaran-gömü: Hâlen Kıreli Gölü [Beyşehir Gölü kuzey parçası] doğu kıyısında ve göl altındadır.
Zengi: Isparta-Sütçüler ilçesinde Zengi Yaylası adında bir yayla vardır.
Zengibar: Graus Gala, 1530’da Zengiler, bilâhare Zengibar [Seng-i bar: Taş kale] olan Şarkîkaraağaç-Muratbağı.
Zindan [Mağarası]: Isparta Aksu ilçesindeki mağara.
Zompe: Zompos: Kemer Boğazı’ndaki Yeñice-köyü köprüsü. Zompos ve Kibotos, kambur [kemer] anlamınadır.
Sonuç
Üstte açıkladığım Asia eyaleti, Firikya’nın; Küçük Firikya, Asia eyaletinin; Firikya Hellespontia [Hellespontus], Küçük Firikya’nın; Lydia, Firikya Hellespontus’un bir parçasıdır. Asia eyaleti için 669 yılında Anatolikon [en Natulus], yâni Anadolu denilmeye başlanmıştır. Bu yüzden Merrakeşi [İbn Battuta?] Hamid-oğulları için Anadolu hükümeti der. Bütün Yarımadaya Anadolu adının verilmesi Osmanlı’nın Rumeli’yi fethinden sonradır. Bizans zaman zaman bölge sınırlarıyla oynadı: Şarkîkaraağaç Fele Pınarının şarkını Lykaonia ve Galatia yaptı. Uluborlu’nun dâhil olduğu Firikya Salutaris’i Galatia Salutaris; hatta bazen Kappadokia yaptı. Kemer Boğazı’ndaki ırmak, zaman içinde Truva ile Akhalar, Doğu ile Batı, Asya ile Avrupa, Suriye ile Yunanistan, Selçuklu ile Bizans arasında hudut oldu. Bu gibi hususlar bilinmediği zaman olayları ve tarihî metinleri doğru yorumlayamaz, Remsi’nin kitabını anlayamayız. Truva harpleri sonunda Kemer Boğazı bölgesinde bulunan birçok ismin Batı Anadolu’ya taşındığı gibi, Kemer Boğazı bölgesinde bulunan Söğüt ve Bilecik [Belokome] vs. gibi isimler de Bursa bölgesine taşınmıştır. Daha önce yaptığım yanlışları, daha sonraki makalelerimde düzeltmeye çalıştım. Burada bulunmayan yer adları için, academia.edu ve dikGazete’de yayınladığım “Tarihî Coğrafyada Yeni Keşifler [New Discoveries in Historical Geography]” (*) adlı makalem ile diğer makalelerime bakılabilir. Yazımı tam bitirmek üzereyken medyaya alttaki üzücü haber düştü:
“Afyonkarahisar’ın Emirdağ ilçesindeki Amorium Antik Kenti’ndeki kazılarda Türk-İslâm dönemine tarihlenen hamam gün yüzüne çıkarıldı. Davulga beldesi Hisar Mahallesinde yer alan Amorium Antik Kenti’ndeki kazılar 2013’ten itibaren Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Anadolu Üniversitesi [AÜ] iş birliğiyle, Prof. Dr. Zeliha Demirel Gökalp başkanlığında yürütülüyor. Arif Yavuz/AA. 11.12.2024”.
Emirdağ-Hisarköy’ün Amorion olmadığını 11 yıldır uyarıma rağmen, Bakanlığın izniyle hâlâ kazı yapılmaktadır. 1987’de yüzey araştırmasıyla başlayan kazılar, 1988’den itibaren yabancılar, 2013’den beri de Anadolu Üniversitesi tarafından 37 yıldır sürmektedir. Nihal Atsız, tam 84 yıl önce, “Bugünkü Türk tarihi bir vukuat yığınıdır. Bu dağınıklıktan başka verilen malûmatın da baştanbaşa yanlış olduğu düşünülürse, Türk tarihinin ne acıklı bir hâlde olduğu kolaylıkla anlaşılır” derki, Türk tarihçiliği imdi daha vahim olarak devam etmektedir. Bu konuda ayrı bir yazı yazacağım için makalemi burada noktalıyorum.
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
(*) Tarihî Coğrafyada Yeni Keşifler [New Discoveries in Historical Geography
https://www.dikgazete.com/yazi/n-a-6611.html
Facebook Beğen
Twitter Takip Et
Instagram Takip Et
WhatsApp Mesaj Gönder
Threads Takip Et
Youtube Abone Ol
E-Posta Gönder