Meclis 'yedek milletvekilliği' araştırdı

TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, 34 Avrupa ülkesinde uygulanan "yedek milletvekilliği" sistemini, yedek üyelerin nasıl belirlendiği, görevden ayrılan asil üyenin tekrar görevine dönüp dönmediği konularını ve uygulamanın avantajlarını araştırdı.

34 ülkeden aralarında Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Danimarka, Fransa, Hollanda, İspanya, İsveç, Yunanistan'ın da bulunduğu 21 ülkede yedek milletvekilliği sisteminin tespit edildiği araştırma, istifa, ölüm, Avrupa Parlamentosu'na seçilmek, görevini sürdüremeyecek derecede ağır hastalık hali, doğum-annelik izni, milletvekilliğinin düşmesi, bakan olarak atanma, uluslararası bir kuruluşta görev alma gibi nedenlerle ara seçim yapılması, üyeliklerin boş kalması ya da yedek üyelik seçeneklerinin uygulandığı belirtildi.

İncelenen ülkelerin tümünde yedek milletvekillerinin seçimle belirlendiği, birden fazla üyenin seçildiği geniş bölgeli seçim sistemlerinde iki yöntemin bulunduğu uygulamalar, örnekleriyle şöyle açıklandı:

"Birincisi, asil milletvekilinin seçildiği partinin o seçim bölgesindeki listesinde seçilemeyen ilk sırada bulunan adaydan başlayarak sırayla yedekler atanır. Bu durum şöyle bir örnekle açıklanabilir: 5 milletvekili çıkaran bir seçim bölgesinde bir partinin 3 milletvekili çıkardığını varsayalım; bu durumda 4. sıradaki aday birinci yedek olacak ve o seçim bölgesinden seçilen bir milletvekilinin bir sebeple Meclis üyeliğinin boşalması durumunda onun yerine geçecektir. Bu durum, tüm yedeklerin atanmasına kadar devam eder. Tüm yedek üyeler biterse, o üyelik boş kalacaktır. Bu yöntemin en önemli kusuru, bir parti bir seçim bölgesindeki bütün milletvekilliklerini alırsa ortaya çıkar. Bu durumda, yedek milletvekili ihtimali de ortadan kalkmaktadır. Bu sorun yüzünden özellikle tercihli oy sistemini benimseyen ülkeler farklı bir yöntem uygulamaktadır. Bu yönteme göre, partiler seçime girerken, o seçim bölgesindeki milletvekili sayısından bir miktar daha fazla aday belirlerler. Seçilen üyeliklerde boşalma olması durumunda bu fazla adaylar sırasıyla boşalan üyeliklerin yerine geçer. Bu yöntemi bir örnekle şöyle açıklamak mümkündür: Bir seçim bölgesinde toplamda 5 üyelik bulunduğunu varsayalım. Partiler, bu seçim bölgesi için beşten fazla aday gösterirler. Tercihli oya göre en çok oy alan adaydan başlayarak seçilen üyeler belirlenir. Seçilen üyeliklerde boşalma olması halinde o partinin listesinde bulunan sıradaki en fazla tercihli oyu almış adaydan başlanarak sırasıyla atama yapılır."

Dar bölge sistemlerinde her seçim bölgesinden sadece bir milletvekili seçildiği için liste usulü yedek belirlemenin mümkün olmadığının ifade edildiği, bu yüzden dar bölgeli seçim sistemlerinde her bir adayın bir de yedeği bulunduğu kaydedildi. Yedeğin bir sebeple görevinden ayrılması halinde o üyeliğin de boş kalmadığı vurgulandı.

Çalışmada, yedek üyeler, oylamalarda, yasama ve denetim faaliyetlerinde yerine geçtikleri asil üyenin direktifleri doğrultusunda değil, kendi kararlarını kendileri verdikleri ifade edildi.

İncelenen ülkelerin tümünde yedek milletvekilleri, asil milletvekili gibi hak ve statüye sahip. Yedek milletvekillerinin görev süreleri konusunda iki farklı uygulamadan söz edilen çalışmada, şunlar kaydedildi:

"Bazı ülkelerde, görevden bakanlık, hastalık gibi sebeplerle ayrılan milletvekili, ayrılma sebebi ortadan kalksa bile görevine dönememekte ve yasama döneminin geri kalanını yedek milletvekili olarak tamamlamakta iken, bir diğer grup ülkede ise görevden ayrılıp yerine yedek milletvekili geçen üye, ayrılma sebebi ortadan kalktıktan sonra milletvekilliğine dönebilmekte ve bu durumda yedek milletvekilinin de görev süresi sona ermektedir."

Araştırmada, yedek milletvekilliği sisteminin avantajları ise şu şekilde sıralandı:

"Herhangi bir sebeple boşalan Meclis üyeliği hemen telafi edilir ve Meclis çalışmalarının aksamaması sağlanır. Özellikle hassas meclis içi parti kompozisyonuna sahip ülkelerde, bakanlıklara milletvekili atanması durumunda Meclis içi parti üyeliği dağılımının bozulması riskini ortadan kaldırır. Üyeliğin boşalması durumunda, bir seçim bölgesinin/bir grup seçmenin temsil edilmemesi sorununu ortadan kaldırır. Ülkeyi, boşalan üyelikler nedeniyle ortaya çıkabilecek sürekli ara seçim yükünden kurtarır."