istanbul
Köleliğin resmen yasaklanmasının üzerinden 200 yıldan fazla bir zaman geçmiş olsa da "modern kölelik" olgusu dünyada hala milyonlarca insanı etkileyen ciddi bir insan hakları sorunu olmaya devam ediyor.
Zorla çalıştırma, borç altında bırakılma, cinsel sömürü, zorla evlendirme, insan kaçakçılığı, çocuk işçiliği ve çocuk istismarı gibi formlarla şekil bulan modern kölelik, dünyanın kronik sorunlarından biri haline geldi.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından 2 Aralık'ta ilan edilen Uluslararası Köleliğin Kaldırılması Günü'ne ilişkin verileri derledik.
İnsanlık tarihi kadar eski olan kölelik, "bireyin temel hak ve hürriyetlerinden yoksun bırakılarak başkasının mülkü" durumuna getirilmesini ifade ediyor.
Modern kölelik, antik Mısır ve Roma dönemlerinden bugüne kadar birçok medeniyet tarafından farklı şekillerde kullanıldı.
15 ile 19. yüzyıl arasında en az 13 milyon Afrikalı, Avrupalı tüccarlar tarafından Amerika kıtasına taşındı.
İngiltere ve ABD başta olmak üzere birçok ülke 19. yüzyılın başlarından itibaren köle ticaretini yasakladı. Osmanlı'da da 1847'de yayımlanan bir fermanla köle ticareti resmi olarak kaldırıldı.
- "Modern kölelik" kavramı
Kölelik, dünyada yasal düzenlemelerle her ne kadar yasaklanmış olsa da halihazırda form değiştirerek modern kölelik tanımı ile varlığını sürdürmeye devam ediyor.
Hukuken bir karşılığı olmasa da "modern kölelik" bireylerin özgürlüklerinden mahrum bırakılarak şiddet, tehdit, hile ve şantaj gibi yollarla zorla çalıştırılması, zorla evlendirilmesi veya borç altına sokularak istismar edilmesini tanımlayan bir kavram.
BM'ye bağlı Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Küresel Kölelik Endeksi ve Walk Free Foundation verileri, zorla çalıştırma ve zorla evliliğin son yıllarda arttığını ve 2021'de 10 milyon kişinin daha modern köle durumuna düştüğünü gösteriyor.
2023 yılı itibarıyla dünya genelinde 50 milyondan fazla insan "modern kölelik" koşulları altında yaşamını sürdürüyor. Bu da dünya nüfusunun yüzde 0,6'sına tekabül ediyor. Dünya genelinde zorla çalıştırılan kişi sayısı 28 milyon, zorla evlendirilen sayısı ise 22 milyonu aşmış durumda. Zorla evlendirilenlerin üçte ikisi kadın ve 15 yaş altı.
Dünya genelinde 3,3 milyon çocuk zorla çalıştırılıyor. Zorla çalıştırılan her 8 kişiden biri çocuk.
Zorla evlendirmelerin yüzde 85’ten fazlası aile içi baskı sonucu gerçekleşiyor. Bu durumun yüzde 65'i Asya-Pasifik bölgesinde yaşanıyor.
Afrika kıtasında zorla çalıştırma, zorla evlendirme, borç altında bırakılma, cinsel sömürü, insan kaçakçılığı ve çocuk istismarı gibi pek çok şekilde "modern kölelik" yaşanıyor.
Dünyada 160 milyondan fazla çocuk işçi, modern köle
Modern köleliğin en savunmasız, kötü ve acımasız çağdaş formlarından birini oluşturan çocuk işçiliği, dünya genelinde hızla artmaya devam ediyor.
Çocukların silahlı çatışmalarda kullanılması, çocuk ticareti ve kaçakçılığı ve zorla çalıştırma gibi eylemleri çocuk işçiliğinin en kötü biçimleri olarak tanımlanıyor.
ILO ve BM Çocuklara Yardım Fonunun (UNICEF) raporlarına göre, dünya genelinde 5-17 yaş aralığında 160 milyondan fazla çocuk işçi bulunuyor.
Dünyada her 1000 kişinin yüzde 5,4'ü modern köleliğin kurbanı iken her 4 kurbanından birini çocuklar oluşturuyor. Bu çocukların yaklaşık 80 milyonu özellikle tarım, maden ve tekstil gibi tehlikeli ve ağır şartları olan işlerde çalıştırılıyor.
Dünya genelinde göçmen konumuna düşmüş yaklaşık 30 milyondan fazla çocuk insan ticareti ve cinsel kölelik tehlikesi ile karşı karşıya bulunuyor.
ILO'nun, "Kazançlar ve Yoksulluk: Zorla Çalıştırmanın Ekonomisi" başlıklı 2024 raporuna göre, 2014 yılından bu yana zorla çalıştırma yoluyla elde edilen yasa dışı kazançta yüzde 37'lik bir artış oldu.
Afrika kıtasında 9 milyon civarında "modern köle" olduğu tahmin ediliyor
Dünya genelinde yaygın olan modern kölelik hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde varlığını sürdürüyor. Ancak düşük gelirli ve savunmasız bölgeler de ciddi şekilde bu riskle karşı karşıya.
Sahra Altı Afrika, çocuk modern köleliğinin en yaygın olduğu bölge oldu. Nijer, Çad, Mali gibi ülkeler en fazla çocuk çalıştırma ve zorla evlendirilmelerin yaşandığı ülkeler.
Modern köleliğin en yaygın görüldüğü ülkelerin başında Hindistan geliyor. Bu ülkede 11 milyonun üzerinde insan zorla çalıştırılıyor.
Çin ise yaklaşık 5-6 milyon zorla çalıştırılan insan ile modern kölelikte ikinci sırada yer alıyor.
Afrika kıtasında 9 milyon civarında modern köle olduğu tahmin ediliyor. Orta Doğu'da ise bu oranın 5 milyonun üzerinde olduğu belirtiliyor.
İklim değişikliği modern köleliğin artmasında en önemli faktör olacak
BM'nin tahminlerine göre, 30 yıl içinde iklim değişikliği modern köleliğin artmasında önemli bir faktör olacak. İklim değişikliği nedeniyle meydana gelen kuraklık, sel, doğal afetler özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki insanları daha da savunmasız hale getirecek ve bu da modern kölelik riskini arttıracak.
Bu kapsamda, her yıl yerinden edilen 20-25 milyon insan modern köle olma riski ile karşı karşıya bulunuyor.
Dünya Bankası, 2050 yılına kadar iklim değişikliği nedeniyle Sahra altı Afrika, Güney Asya ve Latin Amerika da dahil olmak üzere 6 bölgede 216 milyondan fazla insanın göç etmek zorunda kalacağı, dolayısıyla bu insanların modern köle olma riski ile karşı karşıya kalabileceği uyarısı yaptı.