Ankara
"Dünyada süregelen gerginlikler" başlıklı dosya haberinin ilk bölümünde, Rusya-Ukrayna Savaşı ve Kafkasya bölgesindeki çatışma ve anlaşmazlıklara ilişkin bilgiler derlendi.
Rusya-Ukrayna Savaşı, dünyada oluşturduğu etki göz önünde bulundurulduğunda ilk sıralarda yer alsa da, İsrail'in Gazze'ye saldırılarıyla Orta Doğu'da başlayan gerginliğin yanı sıra Asya'da bölgesel ve küresel etkiye sahip çekişmeler, Afrika'da devam eden savaşlar ve Güney Amerika'daki toprak anlaşmazlıkları, 2024'ün gündemini meşgul edecek gerginlikler arasındaki yerini koruyor.
ABD, Avrupa ülkeleri ve diğer birçok ulusun Ukrayna'ya desteğiyle, kısa sürede biteceğe benzemeyen savaş dışında, Azerbaycan-Ermenistan arasındaki gerilim, Gürcistan'ın Abhazya-Güney Osetya sorunu ve bunların dışında oluşabilecek potansiyel diğer anlaşmazlıklar, bölgenin huzurunu tehdit etmeyi sürdürüyor.
Rusya-Ukrayna Savaşı
Ukrayna'da 2014'teki Meydan olaylarının ardından Batı yanlısı yönetimin işbaşına gelmesiyle ülke politikalarında değişiklikler oldu.
Ülkede yönetimin değişmesiyle Rusya, Kırım'ı yasa dışı ilhak etti. Donbas'ta da Rusya yanlısı ayrılıkçıların sözde bağımsızlık ilanının ardından doğuda Kiev yönetimiyle ayrılıkçılar arasında silahlı çatışmalar yaşandı. Bunun üzerine Batı'yla entegrasyona ağırlık veren Kiev'le Moskova arasındaki gerginlik arttı. Kiev yönetiminin NATO üyeliği ve nükleer silahlara sahip olma arzusunu belirtmesinin ardından Rusya, Ukrayna'dan sözde bağımsızlıklarını ilan eden Donetsk Halk Cumhuriyeti ile Luhansk Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı.
2021'in son aylarında Ukrayna sınırına asker yığmaya başlayan Rusya, sözde cumhuriyetlerin askeri yardım talebi üzerine harekete geçti. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 24 Şubat 2022'de "Ukrayna'nın doğusundaki Donbas'a özel askeri operasyon" başlattıklarını duyurdu. Böylece Rusya-Ukrayna Savaşı başladı.
Rus askeri birlikleri, Ukrayna'da Donetsk ve Luhansk'tan batıya, aynı anda Rusya sınırından Harkiv, Sumi ve Çernigiv'e, Belarus üzerinden de Çernobil'e girdi. Kırım üzerinden Herson ve Melitopol'e asker çıkaran Rusya, Kiev'i hava ve karadan kuşatma altına aldı.
Öte yandan, savaşın ikinci ayında Rus askerleri, Kiev ve Çernigiv'den geri çekildi ancak Berdyansk ve Mariupol'e el atarak Ukrayna'nın Azak Denizi'yle bağlantısını kesti. Daha sonra çatışmaları Ukrayna'nın doğusunda yoğunlaştıran Ruslar, Donetsk ve Luhansk'ta bazı yerleri ele geçirdi.
Halihazırda savaş, Donbas bölgesi başta olmak üzere Harkiv, Zaporijya ve Herson yönlerinde sürüyor.
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliğine göre, 2023 sonu itibariyle Ukrayna'da en az 10 bin sivil öldü, 18 bin 500 kişi yaralandı. Her iki tarafın asker kayıplarına ilişkin resmi bilgi bulunmuyor.
Söz konusu savaşın, 2024'te de devam edebileceğini değerlendirmekteyiz.
Rusya-İsveç ve Rusya-Finlandiya gerginliği
Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısının ardından, İsveç ve Finlandiya'nın Kuzey Atlantik İttifakı'na (NATO) üyelik süreçleri gündeme geldi. İki İskandinav ülkesi, 18 Mayıs 2022'de NATO'ya üyelik başvurusu yaptı.
Türkiye'nin onayının ardından Finlandiya 4 Nisan 2023'te NATO üyesi oldu fakat İsveç'in NATO'ya üyelik süreci devam ediyor.
Öte yandan Finlandiya ve İsveç'in NATO üyeliklerini, "NATO'nun Rusya'yı tehdit edecek şekilde genişlemesi" olarak gören Rusya, tepkisinin, bu ülkelere yabancı askeri üsler ve silahların konuşlandırılmasına bağlı olacağını bildirdi. Rusya, Batı ve kuzey batı yönünde askeri potansiyelini güçlendireceğini, askeri güvenliğini sağlamak için ek adımlar atacağını duyurdu.
Abhazya ve Güney Osetya Sorunu
Gürcistan ordusu ile Rusya'nın desteklediği Abhazyalı ayrılıkçılar arasında, 1992-1993'te 13 ay boyunca savaş yaşandı.
Rusya ile Gürcistan arasında da 2008'de Güney Osetya Savaşı olarak bilinen çatışmalar çıktı. Abhazya ve Güney Osetya, Gürcistan'dan ayrıldıklarını açıklayarak tek taraflı bağımsızlık ilan etti.
Rusya'nın, 2008'de sözde bağımsızlıkları tanımasına karşılık Gürcistan, Rusya'yla diplomatik ilişkilerini kesti.
Öte yandan Gürcistan'ın, 2009'da, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde (AİHM) Rusya'ya karşı açtığı, Güney Osetya Savaşı'yla ilgili dava sonucunda AİHM, 21 Ocak 2021'de Rusya'yı, "Güney Osetya güçlerince Gürcü savaş esirlerine yönelik işkence ve benzeri suçlar işlendiğini, Rus güçlerinin de bunları engellemediğini belirterek" suçlu ilan etti.
Rusya, Güney Osetya'daki Gürcülerin güvenliklerini sağlamadığı, mülkiyetlerini korumadığı, eğitim ve hareket özgürlükleriyle ilgili uluslararası ilkeleri ihlal ettiği için suçlandı.
Abhazya'da kalıcı Rus deniz üssü kurulması
Gürcistan, Abhazya'nın Karadeniz kıyısında Rus donanması için kalıcı yeni bir üs kurması kararına tepkili.
Sözde Abhazya Devlet Başkanı Aslan Bjania, Ekim 2023'te Rusya ile Abhazya'da (Oçamçire bölgesinde) üs kurulmasına dair 30 Eylül'de anlaşma imzalandığını açıkladı.
Gürcistan ise Ekim 2023'te, "Gürcistan'ın işgal altındaki topraklarına ek bir Rus askeri üssü yerleştirilmesi ve Gürcistan'ın ayrılmaz bölgesi olan Abhazya'nın, Rusya'nın başlattığı entegrasyon süreçlerine dahil edilmesi açıklamalarından endişe duyuyoruz." açıklamasını yaptı.
Gürcistan, toprak bütünlüğü sorunlarının devam ettiğini vurgulayarak bu toprakları ülkesine geri katmaya kararlı görünüyor.
Azerbaycan-Ermenistan Karabağ Sorunu
Azerbaycan-Ermenistan arasındaki ihtilaf, 1990'lı yıllarda savaşa dönüşen Karabağ sorununa dayanıyor.
Karabağ'daki Ermeniler, 6 Ocak 1992'de, Ermenistan dahil hiçbir ülke veya kuruluşun tanımadığı sözde bağımsızlık kararı sonrasında 1993'e kadar Karabağ'ın büyük bölümünü ele geçirdi. Azerbaycan'ın yüzde 20'si işgal edildi, 1 milyona yakın Azerbaycanlı yurtlarından oldu. Çatışmalar, 8 Mayıs 1994'te Bişkek Protokolü ile sona erdi.
Azerbaycan, Nikol Paşinyan yönetiminin, Karabağ'daki işgali sürdürmesi üzerine, 27 Eylül 2020'de harekat başlattı. 2. Karabağ Savaşı, 44 gün sürdü ve 10 Kasım 2020'de Ermenistan'ın, üç taraflı bildiriye imza atmasıyla sona erdi.
Azerbaycan, 44 günde 5 şehir, 4 kasaba ve 286 köyü kurtardı.
Öte yandan, Karabağ'daki sözde Ermeni yönetiminin saldırıları nedeniyle Azerbaycan ordusu, 19 Eylül 2023'te anayasal düzeni tesis etmek amacıyla operasyon başlattı. Yasa dışı Ermeni güçler, 1 gün sonra silah bıraktı ve sözde rejim 28 Eylül 2023'te kendini feshettiğini duyurdu.
2021-2023 Azerbaycan-Ermenistan sınırındaki çatışmalar
Azerbaycan ve Ermenistan arasında, Mayıs 2021'den itibaren sınır çatışmaları yaşanıyor.
Temmuz 2021'de Kelbecer bölgesindeki çatışmada, Ermenistan'ın açtığı ateşle 2 Azerbaycan askeri yaralandı. Ermenistan ise 3 askerinin öldüğünü, 2 askerinin yaralandığını iddia etti.
Kasım 2021'de Geğarkunik-Kelbecer bölgesindeki çatışmalarda 7 Azerbaycan askeri şehit oldu, 10 asker yaralandı; Ermenistan ise 1 askerinin öldüğünü, 13 askerinin esir alındığını bildirdi.
Ermenistan, 12-15 Eylül 2022'de Azerbaycan'ın Basargeçer, Goris, Sotk ve Cermuk'taki Ermeni mevzilerine saldırdığını ve topraklarını işgal ettiğini iddia etti. Azerbaycan ise, Ermenistan'ın Daşkesen, Kelbecer ve Laçın bölgelerindeki provokasyonlar neticesinde Ermenistan'ın sınır bölgesindeki bazı stratejik tepeleri ele geçirdiğini duyurdu. Azerbaycan'dan 50 askerin şehit olduğu, Ermenistan'dan 49 askerin öldüğü açıklandı.
10 Mayıs 2023'te ise, Zod bölgesinde Ermenistan'dan açılan ateşle bir Azerbaycan askeri şehit oldu.
Azerbaycan ve Ermenistan arasında, sınır belirleme komisyonlarının toplantıları ikili formatta devam ediyor. Şu anda gerginlik azaldı ancak sınırlar belirlenip Azerbaycan-Ermenistan barış anlaşması imzalanmadığı sürece sınır boyunca yeni çatışmaların yaşanması ihtimali sürüyor.