Sarajevo
6 Nisan 1992'de Sırpların Boşnaklara saldırmasıyla başlayan Bosna Savaşı, 30 yıl önce paraf edilen ve 14 Aralık 1995'te imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile sona erdi.
Ülkeye barışı getiren antlaşma, ABD'nin Dayton kentinde 21 Kasım 1995'te paraf edildi ve beraberinde getirdiği karmaşık siyasi yapı nedeniyle Bosna Hersek, 2 entite ve bir özerk bölgeye ayrıldı.
Dayton kapsamında, Bosna Hersek'te bugün de en çok tartışılan kurumlardan biri olan "Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR)" isimli kurum açıldı. OHR'nin; uluslararası toplum adına Bosna Hersek'te barış antlaşmasının uygulanmasını denetleme en önemli görevi oldu.
Geniş yetkilere sahip OHR'nin başındaki Yüksek Temsilci, Devlet Başkanlığı Konseyinin üyeleri dahil olmak üzere ülkede barışın uygulanmasına engel olan kişileri görevden alabiliyor, ihtiyaç durumunda yasa çıkartabiliyor.
Ülkede en çok tartışılan konu: "Dayton"
Bosna Hersek'te hemen hemen tüm siyasetçilerin konusu olan ve "sırtını dayadığı" Dayton Barış Antlaşması'nın paraflanmasının üzerinden 30 yıl geçtiği gerekçesiyle güncellenmesi gerektiği belirtiliyor. Ülkede birçok önemli kararın alınması da antlaşma nedeniyle sekteye uğrayabiliyor.
Ülkedeki 2 entiteden biri Sırp Cumhuriyeti (RS) görevden alınan başkanı Milorad Dodik de bütün ayrılıkçı söylemlerini Dayton ile bağdaştırırken; Boşnak siyasiler de Dayton ile kurulan anayasal düzenin yıkılmasının amaçlandığını savunuyor.
Her söyleminde RS'yi Bosna Hersek'ten ayırmakla tehdit eden Dodik'in söylemleri, Boşnaklar tarafından "Dayton karşıtlığı" şeklinde yorumlanıyor.
Dodik, OHR ve Yüksek Temsilci Christian Schmidt'i tanımadığını açıkladıktan sonra hakkında dava açıldı. Yargılama sonrasında 1 yıl hapis ve 6 yıl siyasi yasak cezası alan Dodik, Bosna Hersek Merkez Seçim Komisyonunca oy birliğiyle Sırp Cumhuriyeti Başkanlığı görevinden alındı.
Savaşta "silahları susturan" antlaşma: Dayton...
Balkanlar'da Yugoslavya'nın dağılmaya başlamasıyla Bosna Hersek'te de 29 Şubat-1 Mart 1992'de bağımsızlık referandumu gerçekleştirildi. Sırpların büyük çoğunluğunun boykot ettiği referanduma katılanların tamamına yakını bağımsız Bosna Hersek'ten yana oy kullandı.
Bağımsızlığını ilan eden Bosna Hersek'te, "Büyük Sırbistan" ideolojisinin savunucusu Sırplar, Yugoslav ordusunun da desteğiyle Sırp olmayan halklara yönelik katliamlara ve soykırıma başladı.
Bosna Hersek'te 4 yıla yakın süren savaşta 2 milyondan fazla kişi evlerini terk etti, büyük çoğunluğu sivil 300 binden fazla kişi hayatını kaybetti.
Etnik temizlik yapmak isteyen Sırp güçleri, Bosna Hersek'in Prijedor, Visegrad, Foca, Bijelina, Zvornik, Srebrenitsa gibi birçok şehrinde çok büyük katliamlar gerçekleştirdi. Savaşın son yılında Sırplar, Srebrenitsa ve civarında sadece birkaç günde 8 binden fazla Boşnak sivili katlederek, soykırım suçu işledi.
Boşnaklar, bağımsız Bosna Hersek'i savunabilmek adına, ülkenin batısında ve güneyinde Hırvatlara, doğusunda ve kuzeyinde ise Sırplara karşı savaştı, ağır silahlarla donatılmış düşmanlarına karşı önemli zaferler de kazandı.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa'daki en büyük katliamların yaşandığı Bosna Savaşı, Dayton Barış Antlaşması ile sona erdi.
Sırpların, Srebrenitsa'da gerçekleştirdikleri katliamlar ve etnik temizlik ise uluslararası mahkemelerce "soykırım" olarak kabul edildi.
Bosna Hersek'te 2 entite ve bir özerk bölge kuruldu...
ABD'de günler süren müzakerelerin ardından 21 Kasım 1995'te paraf edilen antlaşma, 14 Aralık 1995'te Fransa'da Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzetbegoviç, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milosevic ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tudjman tarafından resmen imzalanarak, yürürlüğe girdi.
Bosna Hersek'in kurucu lideri Aliya İzetbegoviç, Dayton'un "adil bir antlaşma olup olmadığı" tartışılırken, "Bu, adil bir barış değil ancak savaşın devam etmesinden daha adil. İçinde bulunduğumuz bu durumda ve böyle bir dünyada daha iyi bir barış sağlanamazdı." dedi.
İzetbegoviç'in sözleri, aslında Boşnak kesiminin Dayton'a dair düşüncelerini net şekilde ortaya koyarken, antlaşmayla Boşnak, Hırvat ve Sırplar "ülkenin kurucu halkları" kabul edildi.
Dayton'a göre, Bosna Hersek ülkesi, nüfusunun büyük çoğunluğunu Hırvat ve Boşnakların oluşturduğu Bosna Hersek Federasyonu (FBIH) ile Sırp nüfusun yoğun olduğu RS entitelerinden ve özel bir statüye sahip Brcko Bölgesi'nden, FBIH entitesi de her birinin kendi hükümeti ve meclisi bulunan 10 kantondan oluştu.
Devletin en üst makamı olarak da Boşnak, Sırp ve Hırvat 3 üyeden oluşan Devlet Başkanlığı Konseyi belirlendi. 4 yıllığına halk tarafından seçilen Konsey üyeleri, dönüşümlü olarak 8 aylığına "konsey başkanlığı" görevini üstleniyor.
Konseyin Hırvat ve Boşnak üyeleri, FBIH'de yaşayanlar, Sırp üye de RS'de yaşayanlar tarafından seçiliyor.
Dayton, karar alınmasını zorlaştıran bir antlaşma...
Antlaşmanın getirdiği karmaşık siyasi yapıda, kanton, entite ve devlet düzeyinde 5 başkan (3'ü konsey üyeleri), 13 başbakan ve 130'dan fazla bakan bulunuyor. Karmaşık siyasi yapı, hükümetlerin görev alanları konusunda yetki kargaşasına sebep olurken, birçok önemli kararın alınması zorlaşıyor.
Ülkede basit bir kanunun çıkarılması dahi Sırp, Boşnak ve Hırvat temsilcilerin onayını gerektirdiğinden, dış politika gibi önemli konularda alınacak kararlar, Devlet Başkanlığı Konseyinin 3 üyesinin de uzlaşmasıyla alınabiliyor.
Bosna Hersek'in birçok alanda "elini kolunu bağlayan" Dayton Barış Antlaşması, birçok kesim tarafından "son kullanma tarihi geçmiş" ya da "artık güncellenmesi gereken" bir antlaşma olarak görülüyor.
