Barla’lı Sadrazam Kabakulak İbrahim Paşa
Öz
Bu makalenin amacı, TDV İslam Ansiklopedisi’nde Şebinkarahisarlı, Vikipedi’de Isparta-Barlalı gösterilen Kabakulak İbrahim Paşa’nın memleketi hakkında bir belge sunmaktır. Bu belge Barla Çelebi Dede’nin bulunduğu mezarlıktaki “Devletlü İbrahim Paşa’nın karındaşı Ahmet” yazan taştır. Bu mezar taşını, Şükrü Toklutepe görmemiş olmalıydı. Zira onun 2008’de kaydettiği üç mezar taşı da, Paşa’nın kardeşlerinin hanımları ile kızına aittir.
Açar Kelimeler: Isparta, Barla, Parlais, Neutroja, Kabakulak İbrahim Paşa, Şebinkarahisar, TDV İA, Çeşnigir Sinan Paşa
Giriş
İbrahim Paşa [ölümü: 1155/1743], Kabakçı Halil İsyanını bastırmakla ünlenmiştir. Hatta başşehri Anadolu’ya nakletmek istedi diye de suçlanmıştır. 22 Ocak 1731 - 11 Eylül 1731 tarihleri arasında yedi ay 19 gün sadrazamlık yapmıştır. Biz burada sadece İbrahim Paşa’nın kardeşi Ahmet Beyin mezar taşı hakkında bilgi vereceğiz. Zira TDV İslâm Ansiklopedinde Kabakulak İbrahim Paşa hakkında yeterli kadar bilgi vardır. Ancak memleketi için hatalı olarak Şebinkarahisar denilmiştir. Ayrıca bu mezar taşı, Şükrü Toklutepe’nin kaynakçadaki makalesinde yoktur. Merhum Albay Şükrü Toklutepe’nin okumaları şöyledir:
Birinci mezarın kitabesi: Devletlü İbrahim Paşa kardeşi Esseyit El Hac Ahmet bey zevcesi …., ölümü 1135 [1723].
İkinci mezar taşı: Devletlü İbrahim Paşa biraderi Hacı Ahmet kerimesi Şerife, ölümü 1238 [1823].
Üçüncü mezar taşı: Devletlü İbrahim Paşa kardeşi Elhac efendi zevcesi, ölümü 1205 [1790] (Toklutepe, 2008: 20).
Resimdeki mezartaşı: “Devletlü İbrahim Paşa Hazretlerinin karındaşı, merhûm ve mağfûr el-muhtâc ilâ rahmeti Rabbihi’l-Ğafûr es-Seyyid el-Hâc Ahmed Beğ” okundu [Prof. K.Y. Kopraman, M.A. Erdoğru, Prof. Sadi S. Kucur].
Barla’da Cumaönü Mezarlıkları diye anılan üç mezarlıktan Çelebi Dede [Çelebi Sultan] türbesinin bulunduğu 1 Numaralı mezarlıkta; Çelebi Dede’nin 100 m kadar üstünde; Uygunlar mezarlarının yakınında; büyük ardıç ağacı yakını ve mezarlığın Batı duvarı kıyısındaki mezar taşı, Devletlü İbrahim Paşa Hazretlerinin kardeşi Ahmet Beğe aittir. Bu taşı bize haber veren, taşın etrafını temizleyen Çeşnigir Sinan Paşa Camii E. İmamı, 1947 Barla doğumlu Mehmet Yıldız ve resmi çeken Prof. Kâmil Ufuk Bilgin ile taşı okuyan hocalarıma teşekkürler ediyorum.
Barla ve Barla’lı tarihçi/hukukçu Mihail Attaleiates
Barla, nüfusu 5000’den aşağı düştüğü için köy yapılmıştır. Hâlbuki Barla, Neutroja [Yeni Truva], Eski Tralleis, Attaleia, Seleukeia, Antiocheia, Sart, Tripolis, Derebol, Andronikopolis, Palailogopolis, Pithekas, Raidestos, Olbia ve Parlais gibi birçok adı bulunan bir kenttir. Barla, Parlais’in Türk telâffuzudur. Tarihçi Yeni Truva adını, Tralleis adından çıkarır [Tralleis= Τροία άλλη: anderes Troja: Neutrouja] (Grigoras, 1973: 137). Ramsay’ın dediği Troad, Kemer Boğazı ile Kötürnek köyü arasındaki bölgedir. Pithekas, Türkçe bitik, eski, yorgun adıyla ilgili. Zira, 900’lerde Barla’da Peçenekler var. 1145’de imparator Manuel, Malagina [Yassıören], Garip, Mysia Olympos yolu [Pazaryolu] ile Pithekas’a [Barla] giderken yolda hastalandı [bk.Har.1]. Böyle yerler, sırf nüfus yüzünden köy yapılmamalıdır. Zira, Barla’nın köy olmasıyla tarihi eserler ve mezarlıklar korumasız kalmış, birçok tarihi eser ve tapumuz sayılan mezar taşları ya çalınmış, ya da kırılıp yok olmuştur. Barla, ilk kez Süleymanşah tarafından 1075 yılında fethedilmiş; bilâhare birçok kez el değiştirmiş; 1271 ve 1282, Menteşe [Aydın Reis] ve Menteşe’ye tâbi Ertuğrul Gâzi tarafından iki kez fethedilmiştir. Daha sonra Alexios Filanthropenos, 1296’da Menteşe’nin [Aydın Bey] dul karısıyla evlenerek Tralleis’i ele geçirmek istemiş; kadın bunu retle hazinelerini almış ve Melanoudion yanındaki kaleye [Yenice Sivrisi] çıkmıştır. Bunun üzerine Alexios, Barla’yı almış (Wittek, 1999: 40), ama Barla, 1304/1305’de son kez fethedilmiştir.
Attaleiates, Antalyalı demektir. Hukukçu ve tarihçi olan Mihail Attaleiates’in Barla-Antalya’dan olduğunu, Barla veya Barla’nın güney yakınına yerleşen Raidestos kenti ile Lampe’li [Uluğbey] İmparator Botaniates ve Uluborlu’da valilik yapan Kapadokyalı İmparator Romen Diyojen’e olan yakınlığından istidlâl ediyorum. Zira insanların, bugün olduğu gibi, eskiden de hemşehrilerini tuttukları ve destekledikleri görülüyor. Bundan daha mühimi, “Katalanlar’ın, Türklerle birlikte Trakya’yı [Thema Thrakesia] gözetlemek için Raidestos’u kuşatmaları” [Pahimeris, 2009: 107] ve “Attaleiates’in Rhaidesto yakınlarında mülkleri olması” idi (Attaleiates, 2008: 42, açık.11). Umar, “Rum kullanımında Makedonia adı çoğu kez Trakya idi” der. Raidestos için Tekirdağ denir ki, ya yanlış, ya da ikinci bir Raidestos var.
Doğu’da Attaleiotes, isyan etti [Pahimeris, 2009: 98, açık.164: Attaleiotes, Alanların bırakıp gittiği Magnesia kentinde halkın tam desteğiyle yönetime el koydu]. Doğu, Asia eyaletidir. Magnesia, Barla önü ve ırmak [Menderes] kıyısı bir kenttir. Bu Attaleiotes [1300’ler] de, Mihail Attaleiates [1030/35-1085] gibi Barla’lı [Antalya] olmalıdır.
İbrahim Paşa’nın yaşayan yakınları
Hâlen Ankara’da oturan ve ISVAK [Ispartalılar Vakfı] üyesi Mahmut Baysal’ın [1954-] matematik öğretmeni babası İbrahim Baysal [1920-2017], “İbrahim Paşa, büyük dedem” der ve lâkabının Kabakulak olduğunu söylermiş. İbrahim adı Paşa’dan alınmış. İbrahim’in babası Mahmud [1884-1961], onun babası İbrahim’dir [1850’ler]. İbrahim Baysal, Barla’da yatan kişinin Kabakulak İbrahim Paşa olduğunu söylermiş ki, yanlış olduğu anlaşılıyor. Tarihî kaynaklara göre Kabakulak İbrahim Paşa’nın bedeni Girit-Resmo’da, başı ise İstanbul’da toprağa verilmiştir.
Sonuç
Mezar taşına göre Kabakulak İbrahim Paşa, Isparta- Eğirdir- Barla kentindendir. Paşa’nın yaşayan akrabaları da, bu tesbiti doğrulamışlardır. Fuat Süreyya Oral, 1986’da yazdığı Isparta Şeref Kitabı’nda “Türkiye’de ve Dünya’da yerlisinden 6 [altı] Başbakan yetiştiren tek şehir Isparta” der. Bu sayı, İbrahim Paşa ile yedi [7] oldu. Bunlar sırayla 1- Koca Haydar Paşa, 2- Kemankeş Ali Paşa [Eğirdir], 3- Kabakulak İbrahim Paşa [Barla], 4- Halil Hamid Paşa [Isparta], 5- Seyid Ali Paşa [Uluborlu], 6- Hüseyin Avni Paşa [Gelendost], 7- Süleyman Demirel’dir [İslâmköy]. 16. Asırda Gelendos[t] köyü Barla nahiyesine, Barla Afşar kazasına, Afşar ise Hamid livasına tâbidir [bk.Har.1].
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
Kaynaklar
Attaleiates, Mikhael (2008): Tarih, Çeviri: Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları-İstanbul.
Grigoras, Nikeforos (1973): Rhomäische Geschichte, çeviri-açıklama, J. Louis V. Dieten, 1. Ks. (Bl. I-VII), Stuttgart.
Özcan, Abdülkadir (1999): "İbrahim Paşa [Kabakulak]", Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar A., Yapı Kredi KS. Yay. C.1, s.635, İstanbul.
https://islamansiklopedisi.org.tr › ibrahim-pasa-kabakulak
https://tr.wikipedia.org › wiki › Kabakulak_İbrahim_Paşa
Pahimeris [Pachymeres], Georges (2009): Bizanslı Gözüyle Türkler, Çev. İlcan Bihter Barlas, İlgi Kültür Sanat-İstanbul.
Toklutepe, Şükrü (2008) "Ispartalı sadrazam Kabakulak İbrahim Paşa", Isparta Dergisi, Yıl. 9, Sayı: 50, İSVAK Yay. Nisan 2008, s.20.
Wittek, Paul (1999): Menteşe Beyliği, Çeviri, Orhan Şaik Gökyay, 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu- Ankara.
Mezar taşının okunuşu [Yalvaç-Sücüllü doğumlu Prof. Dr. Sadi S. Kucur]:
1.Satır: Hüve’l-Hayyü’l-Bâkî.
2.Satır: Okuyalar bir Fâtiha rahmeten li’l-âlemîn.
3.Satır: Durağı cennet ola, fî makâm-ı emîn.
4.Satır: Devletlü İbrahim Paşa Hazretlerinin
5.Satır: karındaşı merhûm ve mağfûr
6.Satır: el-muhtâc ilâ rahmeti Rabbihi’l-Ğafûr
7.Satır: es-Seyyid el-Hâc Ahmed Beğ rûhına Fâtiha.
8.Satır: fî 5 B [Receb] sene 1162? [21 Haz. 1749].
Har.1: Barla, İlama [Lama], Beliatoba, Slymeon [Simeon], bazı tarihî kentler ve Yenicesivrisi [Pion tepe: Yağ saklanan tepe] görülmektedir.