Sizi Çeçenya'nın ilk kadın arkeoloğu Rezeda Dautova ile tanıştırayım mı?
Dautova, başlangıçta fizik eğitimi almasına rağmen kaderi onu tarihin izlerini sürmeye yönlendirdi. Genç yaşta, Alman etnolog Bruno Pletske’nin eserinde bahsedilen efsanevi Maysta kentini aramak için yedi kişilik bir grupla tehlikeli bir keşif yolculuğuna çıktı ve mumyalanmış cesetlerle dolu, kayalara oyulmuş mezar kentini bularak bilimsel ilgisini somut keşiflere dönüştürdü.
Rezeda Dautova’nın hikâyesi, beklenmedik bir dönüşümle başlar.
Genç yaşta fizik eğitimi alan Dautova, analitik düşünceye ve bilimsel disipline dayalı bir dünyaya adım atmıştı. Matematiksel denklemler, laboratuvar deneyleri ve fiziksel yasalar arasında geçen günler, onun zihnini keskinleştiriyorsa da kaderin onun için başka planları vardı. Alman etnolog Bruno Pletske’nin bir eserinde karşılaştığı efsanevi Maysta kenti, Dautova’nın hayatını değiştirdi. Bu gizemli antik kent, Çeçen folklorunda dağların derinliklerinde saklı, kayalara oyulmuş mezarlarla dolu bir yer olarak anlatılıyordu. Ancak, tarih boyunca sadece bir söylence olarak kalmıştı.
Fizik laboratuvarlarını geride bırakarak, Çeçenya’nın engebeli arazilerinde tarihin peşine düşmeye karar verdi. Bu karar, kolay alınmış bir karar değildi. Çeçenya’nın zorlu coğrafyası, hem fiziksel hem de lojistik açıdan pek çok engel barındırıyordu. Dağlık bölgelerdeki tehlikeli yollar, sınırlı kaynaklar ve bilimsel araştırmalar için yetersiz altyapı, çoğu insanı caydırabilecek zorluklardı.
Ancak Dautova, fizik eğitiminden gelen analitik yaklaşımı ve doğuştan gelen cesaretiyle bu engelleri aşmaya kararlıydı.
Rezeda Dautova’nın arkeolojiye olan tutkusu, Maysta kentinin keşfiyle sınırlı kalmadı; bu yalnızca onun bilimsel yolculuğunun ilk adımıydı. Çeçenya’nın ilk kadın arkeoloğu olarak, Galançoj’daki mağara şehirlerinden Terek Nehri kıyısındaki Altın Orda kalıntılarına uzanan geniş bir coğrafyada araştırmalar yürüttü. Bu topraklar, Kuzey Kafkasya’nın derin geçmişini aydınlatan paha biçilmez miraslar barındırıyordu.
Dautova, her kazıda titizlikle çalışarak kolektif geçmişimizi aydınlatma yolunda kararlı adımlarla ilerledi.
Galançoj’un mağara şehirleri, karmaşık taş işçiliği ve yaşam izleriyle antik toplulukların hayatına ışık tutarken; Terek Nehri kıyısındaki kalıntılar, bölgenin Orta Çağ’daki ticari ve kültürel ilişkilerini ortaya koyuyordu. Dautova’nın önemi yalnızca buluntularla sınırlı değildi; o, bunları tarihsel ve kültürel bağlamına yerleştirerek Çeçenya’nın ve tüm Kuzey Kafkasya’nın zengin geçmişini yeniden inşa etmeye uğraştı.
Çalkantılı dönemlerde pek çok arkeolojik alan yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmışken, Dautova kültürel mirasın korunması için büyük bir mücadele verdi. Yerel yönetimlerle ve uluslararası kuruluşlarla iş birliği yaparak birçok tarihi alanın belgelenmesini ve korunmasını sağladı. Genç nesilleri arkeolojiye özendirmek için eğitim programları düzenledi, seminerler verdi, üniversitelerde derslere girdi.
Onun için arkeoloji yalnızca geçmişi anlamak değil, bu bilgiyi gelecek kuşaklara sağ salim aktarabilmekti. İşte bu sebeple genç arkeologlara rehberlik ederek, onların tarih bilinci yüksek bireyler olarak yetişmesine elinden geldiği kadar katkıda bulundu.
Rezeda Dautova, bilim insanı olduğu kadar bir vizyonerdir de.
Çeçenya’nın karmaşık sosyal ve politik yapısı içinde, tarih ve kültürün toplumu bir araya getiren gücüne inanıyordu. Çalışmaları, Çeçen halkının köklü geçmişine duyduğu gururu pekiştirirken, farklı topluluklar arasında ortak bir tarih bilinci oluşturmayı amaçladı. Kararlılığı ve serüvenperest ruhu ile, benim için kendisini Kuzey Kafkasya arkeolojisinin simge isimlerinden biri haline getirdi bile.
Kafkas gençleri için belki bir merak ve heyecan kıvılcımı olur bu harika kadın, ne dersiniz?
.
Abdullah Ali Güzel, dikGAZETE.com
Kaynakça
1- “Резеда Даутова – первая чеченка-археолог”, Abrek.org.
https://abrek.org/904-rezeda-dautova-pervaya-chechenka-arheolog.html
2- “Много неизученного. Первая женщина-археолог в Чечне – о наследии Кавказа”, Аргументы и Факты Ставрополь (Aif.ru), 22.02.2019.
https://stav.aif.ru/society/history/mnogo_neizuchennogo_pervaya_zhenshchina-arheolog_v_chechne_-_o_nasledii_kavkaza
3- “Первая горянка-археолог”, Chechnya Today, 04.03.2019.
https://chechnyatoday.com/content/view/276134/520
4- “По следам тысячелетий и легенд”, Газета Ингушетия, 06.11.2014.
https://gazetaingush.ru/obshchestvo/po-sledam-tysyacheletiy-i-legend
5- “Egi-Chozh”, Wikipedia (English) — Dautova’nın 1978’de çalıştığı Çeçen kalesi hakkında bilgi.
https://en.wikipedia.org/wiki/Egi-Chozh