Bağdat
Irak'ta 153 milyar dolarlık federal bütçe 5 gün süren görüşmelerin ardından 12 Haziran'da Mecliste kabul edildi.
Bütçenin özellikle 14'üncü maddesinde Bağdat ile Erbil arasında anlaşmazlık yaşanmıştı. Meclisten geçen bu maddeye göre Erbil, her ay petrol gelirlerini merkezi yönetime teslim edecek. Ayrıca Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’ne (IKBY) bağlı kentler, Erbil ile bütçe anlaşmazlığı yaşadığı durumda bütçe tahsisi için doğrudan Bağdat ile temasa geçebilecek.
Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), 14'üncü maddenin Meclisten bu şekilde geçirilmesine karşı çıkmıştı. Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ise söz konusu maddeyle ilgili oylamada "evet" oyu kullandı.
IKBY Başbakanı Mesrur Barzani, Irak Meclisinde kabul edilen bütçenin IKBY'yi ilgilendiren maddelerindeki tutumu nedeniyle KYB'yi isim vermeden "vatana ihanetle" suçladı.
KDP lideri Mesut Barzani de yaptığı yazılı açıklamada, bütçe konusunda "IKBY'ye yönelik girişimlere şiddetle karşı olduğunu" belirterek, "Kürdistan Bölgesi bizim için sadece kırmızı çizgi değil, aynı zamanda ölüm çizgisidir." ifadelerini kullandı.
"Federal bütçe bölgesel yönetimin mali yetkilerini azalttı"
Uzmanlar, federal bütçenin Erbil'in ekonomik bağımsızlığını kısıtlayacağı tartışmalarıyla ilgili değerlendirmelerde bulundu.
Bu görüşlere katıldığını belirten Iraklı siyasi analist İhsan eş-Şammari, "Federal bütçe, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin mali yetkilerini büyük oranda azalttı. Bölgesel yönetim zaten maddi konularda Bağdat ile siyasi uzlaşıya dayalı bir geleneğe dayanıyordu. Federal bütçe Kürdistan Bölgesel Yönetimini Bağdat'a tamamen entegre hale getirecek." dedi.
Petrol ihracatının devlete ait Irak Petrol Pazarlama Şirketi (SOMO) aracılığıyla yapılması ve gelirlerin Merkez Bankasına verilmesi konusunun IKBY'yi ekonomik olarak eli kolu bağlı hale getireceğini söyleyen Şammari, şunları kaydetti:
"Kürdistan Yönetimi, Bağdat'tan ayrı petrol ihraç edip ekonomik olarak bağımsız olmayı seçmişti. Federal bütçenin onaylanması sonrası Kürdistan bölgesi ya buna uyacak ya da başka yol seçmeye zorlanacak.
Bu da bölgesel yönetim ile Federal Mahkemeyi yeniden karşı karşıya getirecek. Bu durum Bağdat'ı da Erbil karşısında mahcup duruma düşürecek. Bu da yeni gerginlik ve büyük krizlere yol açacak. Mesut Barzani'nin son açıklamaları ise Erbil'in bütçe yasasına uymayacağı anlamına geliyor."
"Federal bütçe, IKBY'nin ekonomik bağımsızlığını kaybettirdi"
Iraklı diğer bir siyasi analist Ahmed Yasiri de doğrudan, "Federal bütçe, IKBY'nin ekonomik bağımsızlığını kaybettirdi." görüşünü savundu.
Yasiri, "IKBY'ye yönelik bölgesel ülkelerin izlediği stratejiler Erbil'i Bağdat'a itti. Erbil, hem bölgesel yönetim içindeki dengeyi hem de dış dengeyi korumak için Bağdat'a bir şekilde sığındı. Federal Mahkeme kararlarına bütçe de eklenince Erbil Bağdat'a saygı duymak zorunda kaldı. Sonuçta Erbil de Bağdat gibi gelir konusunda sadece petrole dayanıyor." değerlendirmesi yaptı.
Ekonomi uzmanı Abdüsselam Hasan, bütçe sonrası Erbil'in ihraç edeceği petrol miktarı ve gelirlerinin merkezi yönetim tarafından bilineceğine dikkati çekti.
Hasan, "Bağdat, böylece bölgesel yönetimin ne kadar petrol ihraç ettiği ve buradan elde edeceği gelirleri öğrenmiş olacak." dedi.
"Bağdat'a IKBY'nin içişlerine müdahale etmesi için daha fazla güç verecek"
Eski IKBY Yabancı Medya İlişkileri Sorumlusu ve siyasi analist Lawk Ghafuri, Irak bütçesinin 14. maddesinin 8. kısmının, IKBY'de daha fazla mali ve siyasi istikrarsızlık yaratacağını ifade etti.
Ghafuri, "Bu durum, Bağdat'a gelecekte IKBY'nin iç işlerine müdahale etmesi için daha fazla güç verecek. Çünkü KYB, mali sıkıntıları olmasa da Erbil (IKBY) ile siyasi anlaşmazlıkları nedeniyle bu talebi kullanacaktır." dedi.
KYB'nin kontrolü altındaki Süleymaniye'nin bütçesini Bağdat'tan talep etmesi halinde IKBY'nin kentteki mali kontrolü yitirip yitirmeyeceği sorusuna karşılık Ghafuri, "Mesele şehirler üzerindeki kontrolü kaybetmek değil, daha ziyade Kürdistan Bölgesi'nin siyasi ve mali sistemine doğrudan müdahale etmesi için Bağdat'a daha fazla güç vermektir" dedi.
"KYB ile KDP arasındaki anlaşmazlığın daha da büyüyeceğini tahmin ediyorum"
Ghafuri, bütçede yer alan 14. maddenin, IKBY'yi siyasi partiler arasındaki (KDP ve KYB) siyasi ve mali zorluklar karşısında daha kırılgan hale getireceği değerlendirmesinde bulundu.
Bütçede IKBY'yi ilgilendiren bu maddenin KDP ve KYB ilişkilerine etkisini yorumlayan Ghafuri, "Daha net ifade etmek gerekirse, KYB bu gücünü KDP ve IKBY'ye karşı her fırsatta ve ileride karşılaşacakları en ufak bir tartışmada KDP'yi baskı altına almak için kullanacaktır. Bu madde ile KYB ve KDP arasındaki anlaşmazlığın daha da büyüyeceğini tahmin ediyorum." diye konuştu.
Federal Mahkeme neye karar vermişti?
Irak Yüksek Federal Mahkemesi, 25 Ocak'ta merkezi yönetimin IKBY'ye bütçe aktarılması yönünde aldığı kararın anayasaya uygun olmadığına hükmetmişti.
Mahkeme kararı sonrası KDP Başkanı Mesud Barzani yaptığı yazılı açıklamada, mahkemenin aldığı karar hakkında "düşmanca" nitelemesinde bulunarak, şu ifadelere yer vermişti:
"Herkes bilmeli ki; Kürtlerin hükümetin kurulması için oluşturulan 'Devleti Yönetme Koalisyonu'na (hükümeti kuran çatı kuruluş) katılması açık, şeffaf ve herkesin onayladığı bir programa dayanıyor. Meşru hak olarak gördüğümüz IKBY'ye mali bütçenin gönderilmesi bu programın bir parçasıydı.
Federal Mahkemenin kararı, IKBY'den önce Irak'taki siyasete, hükümete ve Devleti Yönetme Koalisyonu'nun programına aykırı bir karardır. Mahkeme belli ki; şüpheli ajandalar hayata geçiriyor. Bu mahkeme adeta Saddam'ın 'Devrim Mahkemesi'nin yerine geçti."
Irak Yüksek Federal Mahkemesi ayrıca, 15 Şubat 2022'de IKBY gaz ve petrol yasasının merkezi yönetim anayasasına aykırı olduğuna ve ihraç edilen petrol gelirlerinin Bağdat’a teslim edilmesi gerektiğine karar vermişti.