Anadolu’da ilk kurulan cumhuriyet GARBİ KAFKAS CUMHURİYETİ’dir
Türkiye Cumhuriyeti’nden 4 yıl evvel kurulmuştur! (Cenub-ı Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Milliyesi) - (Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükûmeti)
Kars Cumhuriyeti, 17-18 Ocak 1919 tarihleri arasında gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi'nin sonucunda kurulmuştur. 12 Nisan'da İngilizler'in Kars'ı işgal etmeleriyle son bulmuştur. Elviye-i Selâse'nin tamamını kapsamakta, birlikte Kars (hükümet merkezi), Batum, Ahıska, Ahılkelek, Artvin, Ardahan, Acara, Posof, Çıldır, Göle, Oltu, Karakurt, Sarıkamış, Karapınar, Kağızman, Kulp, Iğdır, Serdarabat, Aralık, Nuraşen, Nahcivan, Culfa ve Orduabat gibi yerleri kapsamaktaydı.
Kuruluşu…
9 Ekim 1918'de Ahıska Hükümet-i Muvakkatası,
3 Kasım'da Aras Türk Hükümeti,
5 Kasım'da Kars İslâm Şurası kurulmuştur.
15 Kasım'da Birinci Kars Kongresi düzenlenmiş ve sekiz kişilik Muvakkat Heyeti seçilmiştir.
30 Kasım'da İkinci Kars Kongresi (Kars İslâm Şurası Büyük Kongresi) düzenlenmiş ve Millî Şura Hükümeti kurulmuştur.
Aras ve Ahıska'daki hükümetlerini birer şubesi sayarak Millî Şura Hükümeti'ne katılmıştir. 1. Cihan Harbi sonunda 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı Devleti Ordusu birliklerinin Güney Kafkasya'dan çekilmesini öngörmüştür.
Osmanlı Devleti, bu hükme uyarak 4 Aralık 1918 tarihinde askerlerini 1877 yılından önceki Rusya sınırına aynı uzaklıktaki yere çekecektir. Fakat Kars'tan askerlerini 2 ay sonra çekme kararı almıştır. Bu kararın nedeni, halkın bölgede bir hükümet kurmasına zaman vermektir. Çünkü askerlerin geri çekilmesi ile Elviye-i Selase denen Kars, Batum ve Ardahan, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti işgaline açık bir hale gelecektir. Bunun üzerine 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska Geçici Hükümeti), 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzâde başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Araş Türk Hükümeti ve 5 Kasım 1918'de Kepenkçi Emin Ağa ve Piroğlu Fahreddin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslâm Şurası kurulmuştur.
30 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta toplanan kongrede bu üç hükümet, Kars Millî İslâm Şûrası Merkez-i Umumisi adı altında birleşmiştir. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. 60 yöresel temsilcinin katıldığı bu kongre ile Kars, Oltu, Kağızman, Iğdır, Sarıkamış, Ardahan ile Türklerin veya Müslümanların yaşadığı Ahılkelek, Ahıska ve Batum gibi şehirlerde yaşayan halk örgütlenmiştir.
17 Ocak 1919 ve 18 Ocak 1919 tarihlerinde Dr. Esat Oktay Bey başkanlığında Kars'ta toplanan kongreye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Millî İslâm Şûrası'nın adı Cenûb-i Garbî Kafkas Hükûmet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükümeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. Bu geçici hükümet, 18 maddeden oluşan anayasası ve yeşil ve kırmızı zemin üzerinde bulunan ay-yıldızlı bayrağı kabul edip; 12 üyeli bir bakanlar kurulu ve halkın oyu ile seçilen 131 milletvekilli bir parlamento kurmuştur. 25 Mart 1919 tarihinde bu meclis, Cenûb-i Garbî Kafkas Hükümet-i Cumhuriyesi adını almıştır.
Hükümet, Kars'ın dışında Artvin, Ardahan, Batum, Gümrü, Sarıkamış, Nahcivan, Ordubad ve Iğdır'ı sınırları içinde saymıştır.
Bölgede bulunan İngilizler, yerel hükümetin çalışmalarına bir süre göz yumdular. Ancak 13 Nisan 1919’da Kars’ı işgal ederek hükümetin varlığına son verdiler. Hükümetin 12 üyesini tutuklayarak önce Batum’a, sonra da Malta’ya sürdüler. İngilizlerin Ermenilere devrettiği Kars, 1920 sonbaharında Kâzım Karabekir komutasındaki Türk birliklerinin bölgeyi ele geçirmesine kadar bir buçuk yıl işgal altında kaldı.
Bölgedeki üç devlet, Sovyetler Birliği ismini alan yeni Sovyet rejiminin idaresine girdi. Sakarya Muharebesinin Ankara Hükûmetinin zaferiyle sonuçlanmasından sonra Sovyet Rusya'nın aracılığıyla üç Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım Karabekir'in temsil ettiği TBMM Hükûmeti arasında 13 Ekim 1921'de Kars Antlaşması imzalandı. Bu anӀaşmaya göre her üç Cumhuriyet, Moskova Antlaşması'nı kendileri için de geçerli sayıyordu. Böylece Türkiye'nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni Sorunu da sona erdi.
2023 yılında Nikol Paşinyan, Ermenistan'ın topraklarının 1991'de bağımsızlığını ilan eden Sovyet Ermenistanı'nın toprakları olduğunu ve diğer ülkelerin toprakları üzerindeki hak taleplerinden vazgeçildiğini söylemiştir. Bu, Kars Anlaşmasıyla çizilen sınırı kabul ettiğinin ve Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün 7000 yıllık Anadolu Türk tarihinin tekrar köklerimiz olan Hazar ve Ötüken'e uzanan Türk coğrafyası ile dilde fikirde ticarette birliğinin önünü açmıştır.
.
Dr. Erdem Ulaş, dikGAZETE.com