Miryokefalon harbinin yeri savaşları

Har. 8: Coğrafî değişim, tarihî coğrafya, Anayol [via regia], Manuel ve Friderik’in yürüyüşleri. Miryokefalon.

Miryokefalon harbinin yeri savaşları

Öz

Bu makalenin amacı, 1890’dan beri tam 135 yıldır yeri tesbit edilemeyen Miryokefalon harbinin yeri hakkındaki muhtelif iddiaları vererek, harbin gerçek yerine işaret etmektir. Malûm olduğu gibi Miryokefalon harbi, azami dört saat sürmüşken, ne acıdır ki, “Miryokefalon harbinin yeri savaşları”, tam 81 yıldır sürmektedir. Miryokefalon harbi, 17 Eylül 1176 Cuma günü Saat 14.00 sularında başlamış, 18.00 sularında da Türkler’in zaferiyle neticelenmiştir. 1890’da Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası adlı bir kitap yazan W.M. Ramsay, Manuel’in yenildiği geçit için, s.130’da Uluborlu’nun şarkı ve bir günlük yürüyüş mesafesindeki “Ginglarion veya Chateau Cingulaire”, ama s.136’da da Homa-Düzbel’den aşağı inen Kızılören Değirmen Boğazı için Khoniates’in Myriokephalon müstahkemiyle korunan Τξυβρίτξή Boğazı dedi. W. Tomaschek, harp, Türk toprağında yapıldı diyerek itiraz etti. Bunun üzerine 1897’de Ramsay, Türk toprağındaki Hoyran Gölü ile Kumdanlı arasında iki tarafı sarp bir geçit dedi. 1911 Ahmet Hilmi Eğirdir’in kuzeyi, 1944 Dirimtekin Homa Düzbel, 1971 O. Turan Kumdanlı, Kafesoğlu Denizli civarı Hoyran Gölü yakını dar ve sarp Myriokephalon vâdisi. 1976 Eickhoff Kumdanlı- Kırkbaş; 1977 Öztuna Eğirdir Gölü’nün az kuzeyi, 1983 Kemal Turfan ilk kez Kûfi vâdisi, 1984 Çay Karamıkbeli ile Kumdanlı- Kırkbaş arası; 1990 Umar, 2001 Ceylan-Eskikurt, 2003’de Koca, Kûfi vâdisi dediler. Bir arşiv belgesindeki Yenice Köyü Köprüsü’nün Kemer Boğazı’nda göl altında kaldığını gören Topraklı, “Kumdanlı bölgesini iddia eden Ramsay, Turan, Eickhoff vs. tarihçi, Eğirdir Gölü’nün 1176’da iki parça olduğunu, Anayol’un [Kıral Yolu] bu köprüden geçtiğini bilselerdi Kumdanlı’yı iddia etmezlerdi” diye, 2008/2010’da Kemer Boğazı’nı iddia etti. Öztuna, 18.09.2010’da Türkiye Gazetesi’nde “Miryokefalon, Eğirdir Gölü’nün az kuzeyindedir; tam yeri hakkında bu yörenin insanı Y. Müh. Ramazan Topraklı bir kitap yayınladı: M. Savaşı, Ankara 2010” dedi. Bundan sonra iş çığırından çıktı; herkes bir yer iddia etmeye başladı. 2014 Bakır Uluborlu Popa Boğazı, 2001’den beri Kûfi diyen Ceylan-Eskikurt, 2015’te Bağırsakdere Boğazı, 2017 Tokalı Kapızı diyen Kayapınar 2018 Kûfi; 2018 Bağırsakdere diyen Kesik, 2022 Kûfi demeye başladılar. Bu iddialar makalede kaynaklarla karşılaştırılıp bir sonuca varılacaktır.

Açar Kelimeler: Miryokefalon, Göller Bölgesi, Isparta, Coğrafî Değişim, Kumdanlı, Kemer Boğazı, Roma-Selçuklu Sınırı, Lampe, Kelainai, Orta Menderes, Soublaion, Tzybritze, Sybrize, Cybrilcymani

Giriş

Miryokefalon harbinin yeri için bugüne kadar ileri sürülen iddialar tarih sırasına göre şöyledir: 1- 1890, 1944 Homa-Düzbel, 2- 1895 Devrent Çam geçidi, 3- 1897, 1971, 1976, 2014 Kumdanlı ve çevresi, 4- 1911 Eğirdir’in kuzeyi, 5- 1937 Çardak geçidi. 6- 1972 Denizli civarı Hoyran Gölü yakını dar ve sarp Myriokephalon vâdisi. 7- 1974 Gelendost ovası, 8- 1977 [eski] Eğirdir Gölünün az kuzeyi, 9- 1983, 1990, 2001, 2003, 2022 Kûfi Boğazı, 10- 1984 Karamıkbeli ile Kumdanlı arası. 11- 2008 Kemer Boğazı- Yenicesivrisi, 12- 2014 Popa Boğazı, 13- 2015 Bağırsakdere Boğazı, 14- 2017 Homa Tokalı Kapızı.

Bunlardan savunanı kalmadığı için Devrent Çam ve Çardak geçidi ile Gelendost ovası ve Tokalı kapızını hariç tutarsak diğer iddiaları: 1- Düzbel-Kızılören Değirmen Bğ., 2- Kumdanlı çevresi, 3- Eğirdir’in kuzeyi, eski Eğirdir Gölü’nün az kuzeyi, Denizli civarı Hoyran Gölü yakını dar ve sarp Miryokefalon vâdisi ve Yenicesivrisi, 4- Kûfi Bğ., 5-Popa Bğ., ve 6- Bağırsakdere Bğ., gibi altı kümede toplayabiliriz. Şimdi bütün savaş, bu altı küme arasında cereyan etmektedir. Altı küme içinde de Kûfi vâdisini, Denizli BB ile Pamukkale ve Kocatepe üniversiteleri; Bağırsakdere’yi Konya BB ve Konya üniversiteleri canhıraş savunurken, Isparta Belediyesi Yenicesivrisi’ni lütfen savunmaktadır. Bilmiyorsan sus ilkesine göre SDÜ sessizliğini korurken, SDÜ Tarih Bölümünden iki cılız sesle: Prof. Karaca Kumdanlı’yı; Doç. Bakır ise, Uluborlu’nun 5 km garbındaki Popa Boğazı’nı savunmaktadırlar.

Bu savaşta iki taraf var: 1- Tomaschek, Ramsay, O. Turan, A. Sevim, E. Merçil ve Ekkehard Eickhoff ki, bunlara A. Çay da dâhildir. Bunlar, coğrafî değişimi ve Anayol’un Kemer Boğazı’ndan geçtiğini bilmedikleri için mecburiyetten Kumdanlı [doğrusu Kundanlı] bölgesini, yâni hududun Türk tarafını savunmuşlardır. Haddini ve sınırını bilen R. Topraklı, bunların iddiasını değişen coğrafyanın ışığında, Anayol, Kemer Boğazı, Yenice Derbendi ve Yenicesivrisi’ne uygulamaktan öte bir iş yapmamıştır. A. Hilmi ve Yılmaz Öztuna’da tam olarak Kemer Boğazı’na işaret etmişlerdir. 2- Diğerleri. Bunlar, tarihî coğrafyadan bihaber, haddini, sınırını bilmeyen; Tomaschek, Ramsay, Turan ve Eickhoff’a karşı çıkma cesareti gösterebilen okumaz, ama yazan takım. Tomaschek, Ramsay ve Osman Turan gibi hakemlerin olmadığı bir yerde, bunlarla tartışmak da beyhudedir. Onun için ileride yapılacak olan bir Çalıştay’da behemehâl, konuya sahip, asgari iki yabancı Bizans uzmanı bulunmalıdır.

Coğrafî değişim

Bugün için Eğirdir Gölü denilen göl, 1530 tarihli defterlere göre Eğirdir ve Hoyran olmak üzere iki ayrı göldü ve iki göl arasında suları Hoyran’dan Eğirdir’e [kuzeyden güneye] doğru akan, ağzı kaynağına yakın [seyri kısa], derin, suyu bol bir ırmak vardı. Sardes’ten gelen Anayol [Kıral Yolu], bu ırmağı Kemer Boğazı’nda Yeñice-köyü köprüsünden geçerek Susa’ya gidiyordu. Köprü şarkında 1568 tarihli, Eğirdir Yörüklerinden Celâlî Karamanlısı 14 kişi tarafından onarılan Afşar kz., Yeñice Derbendi vardı. 1501 tarihli bir deftere göre, Afşar kz., Maziye [Marsia] karyesi, Firigos Boğazı’nda 500 [akçe] gemi hâsılı vardı. Beyşehir Gölü de, Kıreli ve Beyşehir gibi iki ayrı göldü. Pîrî Reis ve Kâtip Çelebi haritaları, coğrafî değişimi tasdik ediyorlardı. Firigos Boğazı, Kemer Boğazı idi [bk. Har.2, Har.3].

Manuel, 1143 Baharında Adana’dan İstanbul’a dönerken, Menderes’in kaynakları, Hoyran Gölü ve Miryokefalon şöyle kaydedilir: “Manuel, Menderes kaynağında kurulmuş ordugâha geldi. Orada kayalardan ve dağ eteklerinden, sanki onbinlerce ağızdan fışkırıyormuş gibi çıkan sular çevreye yayılır, önce bir gölde biriktikten sonra kendine derin bir yatak açarak ilerler, nihayet bir nehir olur” (Kinnamos, 2001: 52). 21.12.2010’da vefat eden İTÜ’den arkadaşım Tanas’a [A. Efthimiadis], bu kaydı gönderdim ve Miryokefalon’u sordum: “Miryokefalon, coğrafyaya ait bir isimdir; insan başıyla ilgisi yoktur; zira artikeli yoktur. Her kafada bir ağız bulunduğunu kale alırsak -onbinlerce ağızdan fışkırıyormuş gibi çıkan suların bulunduğu bölge- için Miryokefalon denilmiş olabilir” dedi. Buna göre Miryokefalon, Orta Menderes’in kaynaklarının bulunduğu bölgenin adıdır; yâni Kemer Boğazı bölgesidir. Metindeki göl, Hoyran Gölü, derin yatak açarak ilerleyen ırmak, Hoyran’dan Eğirdir’e doğru akan Orta Menderes’tir. Tarih boyunca onlarca adı olan bu nehir, Bathys Rhyax [derin ırmak] ve “buraya [eski Eğirdir Gölü] büyük, derin bir nehir dökülür, buna Battâl nehri denir” kaydedilir (Wittek, 1999: 2; bk. Har.2). Dinar’a konulan bir Kelainai ile Menderes, asla ve kat’a Strabon’un verdiği Kelainai ve Menderes’e uymaz:

Dinar Menderes’te gemi çalışmaz, ama Orta Menderes’te gemi çalışır. Büyük Menderes’e önce Norgas, sonra Su-çıkan suyu karışır ki, Strabon’a uymaz. Ama Orta Menderes’e, hâlâ yaşayan önce Marsyas [Marsia ve Maziye], sonra Orgas [Organas: Örkenez] karışır. Dinar’daki Menderes’in neresi derin? “Her yanı dik bayır Kelainai Hisarı” [Arrianos, 1945: 66], Dinar’ın neresindedir? Bir Firik şehri olan Kelainai, coğrafî değişim bilinmediği için mecburiyetten Dinar’a yerleştirildi. Bir arşiv belgesinde Kemer Boğazı Firik Boğazı; Tzybritze Kleisura Yenice Derbendi geçer (Cebeci-Topraklı, 2018: 196). “Her yeni bilgi ve bulgu tarih bilgimizi değiştirebilir” denilir; ama bu kural bizde, 15 senedir görmezden gelinir.

Savaşı veren kaynaklar

01. Olaydan bir buçuk, iki ay sonra, İmparator Manuel’in İngiltere kıralına yazdığı mektup. 02. Savaşa bizzat katılan ve belki de kahrından savaşı yazmayan, ama savaş yerine dair çok mühim bilgiler veren Ioannes Kinnamos. 03. Harbe katılmayan, ama katılanlardan aldığı bilgilerle harbi çok ayrıntılı vermeye çalışan Niketas Khoniates. Bunun verdiği bazı bilgiler yanlış olup, bu kaynağa dikkatli yaklaşmalıdır. 04. Olaydan 13 yıl 7,5 ay sonra 2 Mayıs 1190 akşamı, Manuel’in yenik düştüğü geçidin başına kadar gelen İmparator Fridrik Barbarossa’nın Haçlı seferini veren Ansbert [Expeditione, Peregrinorum, Epistola], nokta olarak harbin yerine işaret eder. 05. Süryani Mihail ve 06. Tîrli Vilyım olmak üzere, bu altı kaynak çağdaştır, ancak Vilyım, savaş yeriyle ilgili hiçbir bilgi vermez. Bu kaynağın Almanca çevirisindeki Konya, daha sonra çeviride eklenmiştir. 07. 1208’li Sinbad da, çağdaş sayılır ve verdiği malûmat, tam olarak harp yerine işaret eder. S. Mihail ve Sinbad’ın dedikleri Konya, Rabaz-ı Konya ve Konya kaydedilen Yalvaç-Manarga köyüdür. 08. 1225’li Ebû’l-Ferec de nokta harp yerine işaret eder. Göller Bölgesi’nde vukû bulan coğrafî değişimi ve buna bağlı olarak Anayol’u bilmek şartıyla bu yedi kaynağın yedisi de, nokta olarak harp yerinin Yenicesivrisi olduğuna işaret etmektedir.

Şimdi Tartışalım: “Coğrafya ve yol bilinmeden tarih bilinemez; harita olmadan da tarih anlatılamaz.”

O yüzden işe tarihî coğrafyayı, yolları ve sınırı gösteren haritalarla başlayalım. Zira tarihçi, tarihî yolları değil, bugünkü yolları esas almakta ve orduları, hatalı olarak bugünkü yollardan yürütmektedir.

Har.1: Değişen coğrafya, Roma-Selçuklu sınırı, Kıral Yolu, 1176 Manuel ve 1190 Fridrik yürüyüşleri, iddialar.

Har.2: Pîrî Reis [öl.1553]. Irmak ve Eğirdir Gölü.

Har.3: Kâtip Çelebi [1609-57]. Burdur, Eğirdir, Kıreli, Beyşehir ve Seydişehir [Karaviran veya Suğla] gölleri. Açıklama: Kâtip Çelebi haritasının üstü güney gösterir.

Har.4: HGM. 1944. 16-17 Eylül 1176 Manuel Komnenos ve 2-3 May. 1190 Friderik Barbarossa’nın yürüyüşleri.

01. Hedefi Konya olan, ama Macarlar ve Sırplar vaktinde gelmedikleri için yola geç çıkmağa mecbur kalan Manuel’in (Kinnamos, 2001: 214), Homa’dan sonra, Dinar, Pınarbaşı, Çapalı, Uluborlu’dan geçen Anayol varken, Işıklı’ya, oradan da daha uzak olan tâli yol üzerindeki Kûfi vâdisi ve Sandıklı tarafında ne işi var? Bu vâdi, Khoniates’in tasvirine de uymaz. Bu vâdi Doğu-Batı yönünde de değildir.

02. Manuel, Honaz, Baklan, Sundurlu, Homa yoluyla yürüdüğü hâlde; Honaz, Dinar ve Homa şeklinde yürütülmüştür. Bunun sebebi: Khoniates’in “Honaz’dan imparator, Lampis üzerinden Kelainai’ye yürüdü” ifadesini yanlış anlamak ve Kelainai adlı Firik kentini hatalı olarak Dinar’a yerleştirmektir.

03. “Honaz’dan imparator, Lampis üzerinden Kelainai’ye yürüdü. Bundan sonra [bu yüzden] Homa ve Miryokefalon’a geldi” (Khoniates, 1995: 123). Murşil, “Arzava’ya [Gelendost-Hüyük İskelesi önü] yürüdüm” dedikten sonra Aura’ya [Şarkîkaraağaç-Ǒras köyüne] gittiğini söylüyor (Kınal, 1953: 19). “Xerxes, Sardes üzerine yürümeye başlamıştı. Halys ırmağını geçip Firikya’ya ve ülke içinde yürünerek Kelainai’ye [Kemer Boğazı] varıldı” (Herodotos VII. 26) metinlerindeki gibi, neredeyse bütün tarih metinlerinde üzerine yürünen yer, harbin yapıldığı yerdir. Bu sebepten Miryokefalon harbi, Kelainai ve Kelainai Hisarı’nda [Yenicesivrisi] yapılmıştır. Bu husus, tarihî coğrafyaya da uygun düşmektedir.

04. 1176’da Uluborlu, hatta Kemer Boğazı’ndaki nehrin garbı Bizans’a aittir. “Sublaion, Uluborlu’nun şarkındadır” (Turan, 1998: 214). “Sublaion, Menderes nehrinin doğduğu yere yakındır” (Kinnamos, 2001: 213; bk. Har.1). Öyleyse, Uluborlu’nun şarkında, bir Menderes daha olması gerekmez mi? Bu Menderes, Orta Menderes olup, Yalvaç’la [Antakya] ilişkilendirilen iki göl arasındaki ırmaktır.

05. Tzybritze geçidi adı, Fransızca çeviride Sybrize, Latincede Clisura Zybrize yazılmıştır. Khoniates, “Sultan, Miryokefalon’dan sonra yolun darlaştığı yeri işgal etti”; Turan, “Bizans ordusu Miryokefalon denilen dar ve sarp bir vadiye girdi; Sybrize denilen çıkış yerinde sultanın kurduğu pusuya düştü” der (1995: 124; 1998: 208). [b] harfi genelde [v] ve [f] sesi verdiğine göre Sybrize veya Zybrize, Türkçe Sivrice ve Sivrisi okunur. Tzibrelitzemani, Manuel’in mektubunda Cybrilcymani geçen kelime de asla Çivril okunmaz. Cybrilcymani, Sivri’l-Simani [Semmâni] okunur ve Yağcı Sivrisi demektir. Burası için, Pion [yağ saklanan] Tepe denir (Ramsay, 1960: 117). Cybrilcymani, 1186 rakımlı küçük sivri ile 1304 rakımlı büyük sivriden oluşan iki tepeli Yenicesivrisi’dir. Bet-Toman [Beth Thomas] burasıdır (Ebû’l-Ferec, 1950: 421-422; bk. Har.4). Tzybritze ve Sybrize, kelimelerinde asla “ç ve l” sesleri yoktur.

06. Homa’ya gelen Manuel’in Düzbel, Kartı, Pınarbaşı, Çapalı ve Uluborlu gibi yürüdüğü düşünülebilir. Nitekim Çay öyle düşünmüş, ama Manuel’i Kartı’dan sonra Çapalı ve Uluborlu’dan yürüteceği yerde, Çölovası’ndan yürütmüştür. Manuel’in Işıklı ve Kûfi vâdisinden yürümesi hiçbir kaynağa uymaz. Kûfi vâdisi, Khoniates’in vâdi tasvirinin, yanlış çevirisine dayanan akla ziyan bir iddiadır [bk. Şekil 1-2].

Şekil 1, Khoniates’in orijinal çevirisi, Şekil 2, yanlış çeviri.

R.1: Çirişli dağı [solda] ve Yenicesivrisi [Pion T.]

07.I. “Khoniates, harp yeri, Hermus ve Menderes vâdisi üzerindeki yamaçların bir yerinde olabilir” der ve Manuel’in geçidin sonu ile göl arasında düzlükler olduğunu ima ettiğini söyler” (Hendy, 1955: 146). 07.II. Khoniates’in tasvir ettiği vâdinin kuzeyi yükselen yamaç, güneyi uçurum [1958: 225]. Işıltan’a göre, vâdinin her iki tarafı yükselen yamaç [1995: 124; bk. Şekil 1- 2]. Kûfi vâdisi iki tarafı yükselen yamaç; üstelik de, doğu-batı yönünde değil. Bağırsak Boğazı da iki tarafı yükselen yamaç olup, 2017 baskı kitap kapağına Işıltan’a göre komik bir vâdi resmi koydular [bk. R.2-3]. Yamaç, geçit sonu, göl ve düzlük hususuna kimse dikkat etmedi. Kûfi çayını asgari 15 kişi iddia edebildi ve hâlâ ediyorlar. Khoniates’in orijinal tasvirine, Yenice Derbendi hariç iddiaların hiç birisi uymamaktadır.

R.2: Kûfi vâdisi [Şekil 2].

R.3: Bağırsak Boğazı [Şekil 2].

Har. 5: Har.4 benzeri. Yenice Derbendi [Şekil 1].

08. Ramsay, Hoyran Gölü ile Kumdanlı arasında iki tarafı sarp bir geçit olmadığını bildiği hâlde, neden burayı iddia etti? Tomaschek, Turan, Kafesoğlu, Eickhoff ve diğer tarihçiler, neden Hoyran ve Eğirdir göllerinin yanını iddia ettiler? Kûfi vâdisi ve Bağırsakdere’yi iddia edenler, bu soruya cevap vermeliler. Kumdanlı ovasında iki tarafı sarp bir geçit yok diyen Kemal Turfan, Işıltan’ın yanlış geçit çevirisine bakarak, Kûfi vâdisini iddia etti. Kudret Ayiter ve M. Akif Ceylan, olaya sırf coğrafî açıdan baktılar. 14 yıl Kûfî diyen Ceylan-Eskikurt, 2015’te aniden Bağırsakdere Boğazı dediler. Hâlbuki Kumdanlı’yı iddia eden ciddî tarihçiler, Manuel’in Uluborlu’dan geçişinin ikinci günde yenildiğini biliyorlardı.

09. Prof. Ceylan ve Eskikurt, Manuel’in, “Türk topraklarına girer girmez savaş naraları işitildi” kaydını görmezden gelip, Manuel’i, huduttan itibaren beş gün daha yürüterek Bağırsakdere’ye getirdiler. Diğer çelişki ise, Manuel’in 1146’da kullandığı, kadim Devrent Çam geçidinde pusu kurmak varken, Sultanın, Bağırsakdere’de pusu kurması mümkün mü? Bu iddianın da elle tutulur hiçbir yanı yoktur.

10. SDÜ’den A. Bakır, Bizans elinde bulunan Uluborlu’nun 5 km batısındaki Popa [Papa] Boğazı’nı iddia etti ki, tam bir çılgınlık. Manuel’in, Türk topraklarına girer girmez harp oldu sözüne karşı çıkıyor. Ayrıca Anayol, Har.6’da görüldüğü Popa Boğazı’ndan değil, Boğaz’ın 1-2 km kuzeyinden geçiyor.

Har.6: Pupa Bğ. Anayol, Pupa’nın 1-2 km kuzeyinde.

Har.7: Kayaağzı: 16 Eylül Manuel, 02 Mayıs 90 Friderik.

11. Elçi, Manuel’e ikinci kez nerede geldi? Zira, elçinin reddi üzerine sultan Tzibritze’de pusu kurdu. Türk elçisi Homa’da geldi. Homa’dan sonra Manuel, 13 Eylül akşamı Dinar; 14 Eylül akşamı Çapalı; 15 Eylül akşamı Uluborlu önü; 16 Eylül, Lampis’i adeta yararak Miryokefalon bölgesi [Kemer Boğazı] başındaki Kayaağzı pınarlarında konakladı. 13 yıl 7,5 ay sonra 02 Mayıs 1190 Çarşamba akşamı aynı yerde Friderik konaklayacak; Ansbert, Manuel’in mağlup olduğu yer hakkında mühim bilgiler verecekti. 17 Eylül malûm. Ceylan ve Eskikurt, Süryani Mihail’i bile bile yanlış yorumlayıp, Manuel’i sınırdan itibaren beş gün daha yürüttüler ve Meldinis’i [Malatyalı, yâni Battâl Gâzî’yi] de, Meldos yaptılar.

12. Bazıları: “Manuel, Uluborlu’dan geçmiş olsaydı; Khoniates, Uluborlu’yu verirdi” derler. Cevap: Khoniates, Uluborlu yerine, Uluborlu-Senirkent ovası Lampis’i vermiştir; yetmez mi?

13. Ramsay, [1890: 36]’da hudut kalesi Sublaion için, niçin Çivril-Homa dedi? Cevap: Ramsay, 1890’da Homa ile aynı olan Soublaion’u Çivril-Homa sanmıştır. Göller Bölgesi’nde Homa çoktur. Homa ile aynı olan Soublaion, Çivril-Homa değil, Uluborlu’nun şarkı ve Miryokefalon bölgesinin başındaki Kayaağzı civarındadır. 1098 baharı Dukas, Laodikya’dan [Eğirdir], Lampe’ye [Uluğbey] gederken, Kemer Boğazı batısında bir hudut kalesi olan bu Homa’dan [Soublaion] geçmiştir [bk. Har.1, Turan 1998: 214].

14. İmparator Friderik’in 03 Mayıs 1190 Perşembe sabahı, Manuel’in mağlup olduğu geçide girmemek için, Kayaağzı’nda, Manuel’in hep kullandığı via regia’dan [Kıral Yolu] sola sapıp, Bozdurmuşbeli’ni aşarak Oynan’a inmesi, harbin yerine nokta olarak işaret etmektedir. Kundanlı bölgesini iddia edenler, bu kaynağa dayandılar. Onlar, coğrafî değişimi ve Anayol’un [via regia] Kemer Boğazı’ndan geçtiğini bilmiş olsalardı, harbin yeri yıllar önce bilinecekti. Bir başka yol: “Miryokefalon harbi, üzerine yürünen Kelainai’de yapılmıştır” (Khoniates, 1995: 123). Kinnamos’un dediği Laodikya Eğirdir; Menderes, Orta Menderes; Simbad: Meldinis-Meltinis, Boğaz’daki Malatyalı [el-Battâl] kalesi; Ebûl-Ferec: Bet-Toman ise, iki tepe kalesi [Yenicesivrisi: Kelainai Hisarı] idi [Didymai]. [bk. Geniş bilgi için Topraklı, 2021].

Sonuç

Uluborlu’nun iki günlük şarkındaki bir yerin haricini ve Hoyran ve Eğirdir Gölleri uzağını iddia edenler, nokta olarak harp yerini işaret eden kaynakları bir kenara itip, Khoniates’in vâdi tasvirinin yanlış çevirisi peşine düştüler. Ve keyiflerine göre bir yer iddia ettiler. Herkes Soublaion Homa derken, Osman Turan “Soublaion, Uluborlu’nun şarkındadır”; Çivril, Kûfi Boğazı’nın 10 km öncesinde iken, Osman Turan, “Sybrize [Tzybritze], geçidin çıkış yerindedir” dedi. Tarihçinin, onu eleştirmeden, onu çürütmeden, yeni bir iddiada bulunması hadsizliktir. Tarihçi, her yıl ders yılı başında talebeleriyle birlikte Osman Turan’ın kabrini ziyaretle ona, dua ve teşekkürler etmelidir. İşte o zaman tarihçi olma yoluna girilecektir.

.

Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com

Kaynaklar

Cebeci, A. Hasan-Topraklı, Ramazan (2018): 16. Asırda Hamid Sancağı-Boğaz Köprüsü, Sistem ofset-Ankara.

Hendy, Michael F. (1985): Studiesinthe Byzantine Monetary Economy C300-1450, Amazon.co.uk

Herodotos (2015): Herodot Tarihi, Türkçe Müntekim Ökmen, Azra Erhat, Remzi Kitabevi, 11. Bsk.-İstanbul.

Choniatae, Nicetae (1835): Historia, Yay. Haz. Immanuelis Bekkeri, Impensis ed. Weberi-Bonnae.

Khoniates, Niketas (1995): Historia, Çeviri: Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu-Ankara.

Khoniates, Niketas (2004): Niketas Khoniates’in Historia’sı [1195-1206], I. Demirkent, Dünya Yay., İstanbul.

Kınal, Firuzan (1953): Arzava Memleketlerinin Mevkii ve Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi-Ankara.

Kinnamos, Ioannes (2001): Ioannes Kinnamos’un Historia’sı, Çeviri: Işın Demirkent, TTK-Ankara.

Ramsay, W. M. (1890): Historical Geography of Asia Minor, John Murray-London.

Strabon (2009): Antik Anadolu Coğrafyası, Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yay.-İstanbul.

Topraklı, Ramazan (2021): Miryokefalon’un Yeri Isparta, 3. Baskı, Sistem Ofset, Ankara.

Turan, Osman (1998): Selçuklular Zamanında Türkiye, 6. Baskı, Boğaziçi Yayınları-İstanbul.

*Bu makale, “Isparta’nın dünü, bugünü, yarını” adlı Sempozyumda sunulmuştur. 30-31 Ekim-1 Kasım 2025, ITSO-ITKM.

Har. 8: Coğrafî değişim, tarihî coğrafya, Anayol [via regia], Manuel ve Friderik’in yürüyüşleri. Miryokefalon.