-İnguşetya Başkenti Magas
İnguşetya’nın İktidar Mücadelesi; Batalhacılar ve Hükumet
Kafkasya’nın her bölgesinde her gün yeni bir gerilim gerçekleşiyor. Ağustos’ta, Mayıs Çerkes soykırımı eylemleriyle doruğa çıkan baskının son kurbanları, Kabardey Balkar İslamey köyünden üç genç adam oldu. Halka göre sıradan fakir bir aile olan Zakuraev kardeşlerin köydeki evine, tutuklanınca işkence göreceğinden korkan Kajarov sığınınca, üçü birlikte öldürüldüler. Kokov, Temmuz ayında aşırılıkçıların hepsinin yok edilmesi gerektiğini söylemiş, birçok insan da bu baskıdan nasibini almıştı. Bu açıklama da Temmuz başında 17 yaşında bir gencin, bir trafik polisini bıçaklaması sonrasında gelmişti. Yine Kabardey Balkar’da aynı internet kafeye giden üç genç, “IŞİD bağlantılı” olmakla tutuklanıp, işkenceyle ifadeleri alınarak cezalandırılmıştı. Daha sonra bu sayı 8’e çıktı. Bu olayla ilgili bir başka genç, Nalçik’te kimliği belirsiz kişiler tarafından kaçırılırken tesadüfen bir güvenlik kamerası, olayı kaydetti. Allah yardım etti ki görüntüler basına sızdı. Genç, işkence görmüş olarak tutuklu bulundu. Eğer görüntüler olmasaydı, akıbetinin ne olacağını kimse bilemezdi.
Bununla beraber İnguşetya’da da sular durulmuyor. Son günlerde basın, sıklıkla Batal Hacı Tarikatı’ndan bahsediyor.
Kimdir Batal Hacı? Neden bu tarikat bu kadar gündemde? Biraz bundan bahsedelim istedim.
19. Yüzyılın sonlarında İnguş şeyhi Batal-Hacı Belhoroev (1824-1914) tarafından kurulan Batalhacı Tarikatı, Kuzey Kafkasya’da, özellikle İnguşetya’da etkili olan bir Sufi tarikatıdır. Üyeleri, aynı tarikata mensup oldukları gibi, aynı soya da mensupturlar: Belharoy teypi. Gençliğinde yetim kalan Belhoroev, Çeçenistan’a taşınmış ve Çeçen Sufi şeyhi Kunta-Hacı Kişiev’in öğrencisi olmuştur. Kafkas Savaşı sırasında İmam Şamil’i destekleyen bir abrek olarak Ruslara karşı savaşmış, 1859’da Şamil’in teslim oluşundan sonra hacca gitmiş, böylece “Batal Hacı” olmuştur. Kunta Hacı’nın ölümünden sonra bağımsız bir kola dönüşen Batal Hacı Tarikatı, genellikle Kur’an öğretimiyle meşgul, 100’ün üzerinde aileden oluşan bir klandı.
Batal Hacı, 1892’de “İslam’ı yaymaya çalışmak” suçuyla sürgün edildi. 4 yıl sonra döndü. Ardından ünlü abrek “Zelimkhan’a yardım ve yataklık ettiği” gerekçesiyle 1911’de tekrar sürgün edilen Batal Hacı, üç yıl sonra vefat etti. Sovyet döneminde Bolşeviklere karşı direnen Batal Hacı’nın bir oğlu hariç bütün oğulları devrimden sonra idam edildi. Kalan Kurayş Belhoroev’den devam eden soy ve tarikat liderliği, bugünlerde yine zorlu zamanlar yaşıyor.
Batal Hacılar, genellikle inşaat sektöründe aktif, benzinlikleri var ve pazarlarda da kuvvetli. 90’lardaki Çeçenistan savaşının sona ermesinin ardından, çoğunlukla kendi işleriyle meşgul olan bu insanların belki sayıca çokluğu, belki etkinliği nedeniyle devletin dikkatini çektiğini söylemek yanlış olmaz. 2010’dan bu yana resmi gözler üzerinde olan Batal-Hacı’lar, “radikal” olmakla suçlanıyorlar. Tarikatın lideri İbrahim Belhoroev’in 2018’de Nazran’da bir suikastle öldürülmesinden, tarikat üyeleri tarafından sorumlu tutulan İnguşetya Aşırılıkla Mücadele Merkezi başkanı İbrahim Eldzharkiev ve kardeşinin 2019’da Moskova’da suikaste uğraması, tarikatı bir kez daha hedef haline getirdi. Batal Hacı mensubu kişilerin evleri basıldı, 11 kişi “terör” suçlamasıyla gözaltına alınıp, yargılandı.
Devlet ve tarikat arasındaki bu gerilim, zaman zaman ataklar yapıyor. Öyle ki 2020’de aynı zamanda milletvekili olan Yakub Belhoroyev yolsuzluk, silah kaçakçılığı ve aşırıcılıkla suçlandı, 2022’de baskılar nedeniyle Batal hacı tarikatı lideri ve bir kısım üye, Çeçenistan’a göç etti. Burada Kadirov’un koruması altına girdiler. Göç eden tarikat mensuplarının kurduğu “Batal Hacı Hızlı Müdahale Birliği”ne bağlı 100 kişi, Ukrayna’da Rusya adına savaştı. Bu tutumlarına rağmen, bir kısım Batal Hacı mensubu, “terör örgütü listesi”ne dahil edildiler.
İnguş devletinin Batal Hacı hassasiyeti bir türlü geçmiyor, bitmiyor. Tarikatı, dini inançlarına çok aykırı olduğunu bilerek “uyuşturucu ticareti”yle suçlayan devletin bir başka suçlaması da 2024 “Crocus City Hall saldırganlarına silah temin etmek” oldu. Aynı yılın Aralık ayında Ukrayna istihbaratı tarafından gerçekleştirildiği, Ukrayna tarafından açıklanan General Igor Kirillov suikasti sebebiyle suçlanan Kureysh Kartoyev, ülkeyi terk etti ve kayıplara karıştı. Batal Hacı’nın iki üyesi Ramzan Padiev ve Batukhan Tochiev ile birlikte, tarikat lideri Mustafa Belkharoyev, eski milletvekili Mikail Aliyev ve işadamı Tarkhan Zyazikov tutuklandı. Tarikata yönelik kitlesel baskılar, tutuklamalar, sahte suçlamalar, delil uydurma ve işkence gibi suçlar işlendi ve tarikat, yeraltına çekilmeye zorlandı.
İşin karmakaşırık görünmesinin bir nedeni de “uyuşturucu ticareti” iddiası. Doğrusunu söylemek gerekirse, Dağıstan ve İnguşetya’da devlet yetkililerinin uyuşturucu satışını görmezden geldiklerine dair birçok haber okuyorum. Halk, çocuklarını korumak için kendi mahallesinde, köyünde örgütleniyor ve bu kötü insanları gençlerden uzak tutmaya çalışıyor. Hatta bu nedenle, kolluk kuvvetlerinin baskısına uğruyorlar. İnguşetya’da bir uyuşturucu karşıtı hareket var “antilyrica”. Görünürde devlet de uyuşturucuyla mücadele ediyor ve hatta Kadirov da bu saflarda yer alıyor. Çeçenistan’da uyuşturucuyla mücadelede sert tedbirler alındı ve Kadirov, Batal Hacı Tarikatından da bu konuda destek istedi. Bu işbirliği, İnguşetya’daki Batal Hacıları daha da zor bir duruma düşürdü. Anlaşılamayan uyuşturucu ticaretiyle suçlanan, uyuşturucu ile mücadelede taraf olan bir tarikatın, bu mücadeleden dolayı da baskı görüyor olması. Olan bir iktidar mücadelesi midir, gelecekte Batal Hacı’nın alacağı bir kararla İnguşetya’nın durumunun değişmesine neden olacak bir etki olursa korkusu mudur, yoksa bilmediğimiz başka şeyler mi var…
Tarikatın içe kapalı yapısı nedeniyle bu sorular cevapsız kalıyor. Ama cevabı olan bir soru var: Devletin uyuşturucu ile mücadelesindeki samimiyeti… Devletin desteğini alarak ortaya çıkmış bir sivil hareket olan Anti lyrica Hareketi’nin de baskı görüyor olması, İnguş gençlerinin bağımlı olmasını isteyen, bundan çıkar sağlayan kimselerin olduğunu gösteriyor.
.
Ülkü Menşure Solak, dikGAZETE.com
Kaynaklar:
Jamestown Foundation, Kavkazsky Uzel, RFE/RL, Moscow Times, Soufan Center, Fortanga, Memorial raporları.