Vietnam'ın devrimci siyasi sistemi yeni bir döneme giriyor

Vietnam, Asya-Pasifik ve Pasifik-Hint Okyanusu'nda stratejik öneme sahip özel bir ülke olup, kara, insan ve deniz kaynakları açısından bölge ve dünya çapında önemli bir rol oynama potansiyeline sahiptir. Ancak bu önemli unsurlar nedeniyle Vietnam, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında büyük acılar yaşamıştır.

Vietnam 1884-1945 yılları arasında Fransız sömürgeciliğinin en zengin sömürgesi haline gelmiş ve Nguyen hanedanının son bulduğu dönemde Fransızlar ile savaşarak 84 yıl boyunca sömürgeleştirilmiştir. 1945'te Ho Chi Minh'in önderliğindeki 8 Ağustos Devrimi sonrası Vietnam halkı 2 Eylül 1945'te bağımsızlık ilan etmiştir. Ancak hemen ardından Vietnam halkı, Fransız sömürgeciliğine karşı 10 yıl savaşını yapmış ve bu savaş 1954'te sona ermiştir.

1954'ten 1975'e kadar Vietnam halkı, Amerikan emperyalizmine ve Güney Vietnam kuklası hükümetine karşı direnişini sürdürmüştür. 30 Nisan 1975'te Vietnam halkı, tarihi bir zafer kazanarak Kuzey ve Güney Vietnam'ı tek bir bağımsız devlet haline getirmiştir. Amerikan emperyalizmine karşı verilen zaferin ardından, Vietnam Halk Ordusu, Kızıl Khmer rejimini devirmek için Kamboçya halkına yardım etmiştir. Bugün Kamboçya'nın sivil yönetimi, Vietnam halkının yardımlarıyla inşa edilmiştir. 1979'da, Kızıl Khmer rejimi, Vietnam Halk Ordusu ve Kamboçya'nın kurtuluş ordusunun desteğiyle devrilmiş, Çin, Vietnam'ın kuzeyindeki 6 sınır ilini işgal ederek Kızıl Khmer için yardım etmeye çalışmıştır. Ancak Vietnam halkı güçlü iradesiyle yarım milyondan fazla Çinli işgalciyi durdurdu ve dünyanın en kalabalık ülkesinin iki hafta içinde askerlerini çekmesini sağladı.

Yukarıda, Vietnam halkının sömürgecilik ve emperyalizme karşı kazandığı kahramanca zaferler anlatılmaktadır. Ancak savaşın sonuçları, Vietnam'ın maddi ve insani kaynakları üzerinde büyük trajedilere yol açmıştır. Yaklaşık 4 milyon ton bomba ve mayın, II. Dünya Savaşı'ndaki toplam bomba miktarının iki katı kadar, Trường Sơn Dağları'na düşürülmüş ve 80 milyon litre kimyasal madde, Vietnam halkının askeri lojistik yollarını yok etmek için kullanılmıştır. 2023 yılı itibarıyla, Vietnam'da savaş sonrası kalan yaklaşık 800.000 ton mühimmat bulunmakta ve hala büyük bir alan kirli kalmıştır, yaklaşık 5.590.094 hektar, yani ülke yüzölçümünün yaklaşık yüzde 17,7'si.

Vietnam'ın kayıplarına dair en son resmi açıklanan veriler, yaklaşık 2 milyon sivilin öldüğünü; 2 milyonun üzerinde sivilin kalıcı sakatlıklar yaşadığını; yaklaşık 2 milyon kişinin (askerler de dahil) çeşitli zararlı kimyasallara maruz kaldığını göstermektedir. Vietnam Halk Ordusu (güney kurtuluş ordusu dahil) yaklaşık 1,1 milyon askerin çeşitli durumlarda hayatını kaybettiğini (doğrudan cephede savaşa katılma, kaza, hastalık veya yolculuk sırasında) ve 600.000 askerin yaralandığını veya hastalandığını bildirmiştir. Ölümler arasında 300.000 asker hâlâ kayıp durumda ve cenazeleri bulunamamıştır. 1954-1975 yılları arasında Fransız ve Amerikan işgaline karşı verilen devrimci savaşlar ve 1978-1979 yıllarında Khmer Rouge ve Çin'in güneydoğu ve kuzeybatı sınırlarına yönelik saldırılarında Vietnam, toplamda 1.140.000 şehit vermiştir.

Amerika Birleşik Devletleri'nin Vietnam'daki toplam kayıpları 365.157 askerdir, bunların 58.168'i savaş sırasında ölmüştür. Ayrıca, 2004 yılına kadar kaybolan 1.875 asker vardır. 58.168 Amerikan askeri arasında 7.878 subay bulunmakta ve bunların arasında 426 komutan ve kumandan (37'si general seviyesinde) bulunmaktadır. Amerika'nın Vietnam'daki insan kaybı, I. Dünya Savaşı ve Kore Savaşı'ndaki kayıpları aşmıştır. 303.704 yaralıdan 153.329'u uzun süre hastanede tedavi edilmiştir. 20.000'den fazla Amerikalı asker, Vietnam'da kullanılan Agent Orange (dağ asidi) gibi kimyasal maddelere maruz kalmıştır.

Paris Anlaşması imzalandıktan sonra Amerikan ordusunun Vietnam'dan “onur içinde çekilmesi” zorunlu hale gelmiştir. 1975-1994 yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri, Vietnam'a ambargo uygulamıştır. 3 Şubat 1994 tarihinde, ABD Başkanı Bill Clinton, Vietnam'a uygulanan 19 yıllık ticaret ambargosunun tamamen kaldırıldığını duyurmuş ve bu, diplomatik ilişkilerin normalleşmesinin başlangıcı olmuştur. Ambargonun kaldırılmasının ardından, ABD Ticaret Bakanlığı, Vietnam'ı ticaretin daha az kısıtlandığı Y grubuna yükseltmiştir.

1980'lerin sonlarına doğru Vietnam yönetimi, uzun süren savaşın ardından ekonomik zorluklarla karşılaşmış ve sosyalist bloğun çöküşüyle birlikte büyük bir kriz yaşanmıştır. Bu faktörler, Vietnam Komünist Partisi üzerinde büyük bir baskı yaratmış ve parti liderlerinin ülke için çözüm aramalarını zorunlu kılmıştır.

Doi Moi (Yeniden Yapılanma) programı, özellikle ekonomi, siyaset ve toplumun diğer yönleriyle ilgili kapsamlı reformları ifade etmektedir ve 1980'lerin sonlarından itibaren Vietnam'da uygulanmaya başlanmıştır. Doi Moi politikası, Vietnam Komünist Partisi'nin 6. Kongresi'nde, Genel Sekreter Nguyễn Văn Linh'in liderliğinde, 1986 yılının Aralık ayında resmen uygulanmaya başlanmış ve hedef olarak sosyalist yönelimli bir piyasa ekonomisi kurulması belirlenmiştir.

-Vietnam GSYİH Büyüme Tablosu 2016-2024 Dünya Bankası.

Vietnam, 40 yıl süresince ekonomik modelinde ve tüm diğer alanlarda niteliksel ve niceliksel değişiklikler yaşayarak sürekli bir gelişim göstermiştir. Bu değişiklikler arasında halkın yaşam standardı, sağlık, eğitim, altyapı ve ekonomi büyüklüğü de yer almaktadır. 1990 yılında Vietnam'ın GSYİH'si 6,5 milyar dolar iken, 2000 yılına gelindiğinde bu rakam 31,2 milyar dolara (1990 yılının 4,8 katı), 2010 yılında 134,6 milyar dolara (1990 yılının 20,7 katı) ve 2015 yılına kadar ise 204 milyar dolara ulaşmıştır. 2024 yılında Vietnam ekonomisinin GSYİH büyüklüğü 435 milyar dolar olup, dünya sıralamasında 35. sıradadır. 2024 yılı sonunda, ülke genelinde çok boyutlu yoksulluk oranı (yoksul hanehalkı oranı ve yoksulluğa yakın hanehalkı oranı dahil) yüzde 4,06 olarak belirlenmiş ve toplamda 1.258.997 yoksul ve yoksulluğa yakın hanehalkı sayısı rapor edilmiştir.

Vietnam'ın kuruluşunu şekillendiren tarihsel faktörler, ülkenin dünya çapında büyük sanayi devrimlerine katılmasına engel olmuştur. Birinci Sanayi Devrimi buharlı motorla, İkinci Sanayi Devrimi elektrikli motorla, Üçüncü Sanayi Devrimi ise yarı iletkenler ve entegre devrelerle olmuştur. Bugün, 4. Sanayi Devrimi (Sanayi Devrimi 4.0) dijital olarak birbirine bağlı bir dünyayla merkezleşiyor ve hızla hayatı, bireylerin davranışlarını değiştirmekte, verimliliği artırmak için fırsatlar sunmakta ve yeni iş modelleri ve yöntemleri ortaya çıkarmaktadır.

-Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri To Lam, "Vietnam ulusunun yükseliş dönemi" konulu bir konuşma yaptı.

Vietnam Komünist Partisi, Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri Tô Lâm'ın sözlerini aktarmaktadır: “Milletin yükselme çağı, partinin liderliğinde sıçrayarak, hızla gelişen, güçlü, sosyalist, zengin, demokratik, adil, medeni, refah içinde ve mutlu bir Vietnam inşa etmektir; tüm dünya ile eşit seviyede, aynı hızda ilerleyen, beş kıtada güçlü ülkelerle omuz omuza.”

Vietnam'ın her dönemindeki liderlerin belirlediği hedefler; yeni çağda öncelik, 2030 yılına kadar stratejik hedeflerin başarıyla gerçekleştirilmesidir: Vietnam, gelişmekte olan, modern sanayiye sahip, yüksek gelirli bir ülke olacaktır; 2045 yılına kadar ise gelişmiş bir sosyalist ülke olacak, yüksek gelirli ve her bireyin kapsamlı bir şekilde gelişmesi, rahat, özgür, mutlu ve medeni bir yaşam sürecektir.

Vietnam Komünist Partisi Genel Sekreteri Tô Lâm'a göre, “Partinin yeni koşullarda liderlik etme biçiminde birliği sağlamak ve yaratıcı bir şekilde uygulamak gerekmektedir. Liderliği gevşetmemeli ve asla sorumluluğu devretmemelidir. Bu, sistemin yenilikçi şekilde reforme edilmesini, siyasi yapıların verimli, etkili ve güçlü bir şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirmektedir.”

Vietnam'ın 2025 yılı başında siyasi sisteminin yeniden yapılandırılmasına ve derinlemesine reform yapılmasına yönelik olarak, hükümet 5 bakanlık ve 3 bakanlık seviyesinde kurumları azaltmış ve şu anda 14 bakanlık ve 3 kurum bulunmaktadır. Kamu Güvenliği Bakanlığı, ilçe düzeyindeki emniyet teşkilatlarını kapatarak sadece merkezi, il ve mahalle düzeylerinde faaliyet göstermektedir.

-Kamu yönetiminin birleştirilmesine ilişkin Bakanlar Kurulu toplantısı yapıldı.

Vietnam Ulusal Meclisi, birleşmeden önce 35 departman ve birime sahipti. Şu an itibariyle birçok birim, departman ya da birim ya birleşmiş ya da görevine son verilmiş olup, toplamda sadece 17 birim kalmıştır.

“Ulusal Meclis'in bürokrasisinin sadeleştirilmesi ve yeniden yapılandırılması güçlü bir şekilde, kararlılıkla gerçekleştirilmiş ve bu süreç, tüm personel, milletvekilleri ve ilgili kurumlar tarafından büyük bir destekle karşılanmıştır," dedi Çalışma Komitesinin Başkanı Nguyễn Thanh Hải.

Politbüro'nun talimatı doğrultusunda, 11 Mart öğleden sonra, Politbüro Üyesi, Hükümet Komitesinin Genel Sekreteri ve Başbakan Phạm Minh Chính, Hükümet Komitesinin düzenlediği bir toplantıya başkanlık ederek yerel yönetim birimlerinin yeniden yapılandırılmasını ve iki seviyeli yerel yönetimlerin oluşturulmasını değerlendirmiştir. Vietnam kesinlikle bazı illeri, ilçeleri ve mahalleleri birleştirerek yerel yönetim birimlerini daha verimli hale getirecektir.

Ekonomistler, birleşme ve organizasyonel yapıların sadeleştirilmesinin her yıl yaklaşık 262.500 trilyon VND tasarruf sağlayacağını ve bu miktarın ülke GSYİH'sinin yaklaşık yüzde 3,8'ini oluşturacağını tahmin ediyor. Bu, ekonomik ve sosyal kalkınmayı desteklemek, halkın yaşam standartlarını iyileştirmek için çok büyük bir ekonomik kaynaktır. Şu anda, Vietnam ulusal bütçesinin yaklaşık yüzde 14,2'sini eğitime ayırıyor, bu oran Singapur'un (%20) ve Japonya'nın (%15,5) gerisindedir. İdari reformlardan sağlanan tasarruflarla bu oran yüzde 18-20'ye kadar çıkabilir.

Sağlık sektöründe de benzer bir durum söz konusu. Şu anda Vietnam'ın kamu sağlık harcamaları, GSYİH'nın yaklaşık yüzde 3,7'sini oluşturuyor, bu da OECD ülkelerinin ortalama yüzde 6,5'lik oranının çok altında. Tasarruf edilen bütçe, sağlık harcamalarını GSYİH'nın yüzde 5,5-6'sına çıkarmayı, sağlık sigortası kapsamını mevcut yüzde 91'den yüzde 98-99'a genişletmeyi ve halkın doğrudan cebinden çıkan harcamaları azaltmayı sağlayacaktır.

Daha önceki yazılarımda da belirttiğim gibi, Vietnam, bağımsız ve kendi kendine yeten bir dış politika izlemiş, çeşitlendirilmiş ve çok yönlü bir dış politika stratejisi benimsemiştir. Bugün Vietnam, tüm kıtalardaki 194 ülke ile diplomatik ilişkilere sahiptir.ASEAN ile başlayan bu süreç, Vietnam'ın giderek daha derin bir şekilde uluslararası entegre olmasını sağlamış ve şimdiye kadar ASEAN'ın tüm üyeleri ve ASEAN'ın önemli ortakları ile kapsamlı/ stratejik/ stratejik kapsamlı ortaklık ilişkileri kurulmuştur.

Vietnam, 2025 yılına kadar 12 ülke ile stratejik kapsamlı ortaklık ilişkisi kurmuş olacaktır: Çin (2008); Rusya (2012); Hindistan (2016); Güney Kore (2022); Amerika Birleşik Devletleri (Eylül 2023) ve Japonya (Kasım 2023); Avustralya (Mart 2024), Fransa (Ekim 2024) ve Malezya (Kasım 2024); Yeni Zelanda (Şubat 2025), Endonezya (Mart 2025) ve Singapur (Aralık 2025).

Vietnam ayrıca 70'ten fazla bölgesel/ uluslararası forum ve kuruluşa üyedir ve 60'tan fazla ülke ve ekonomi ile serbest ticaret anlaşması (FTA) bulunmaktadır. Bu sayede, Vietnam, dünyanın en büyük 40 ekonomisinden biri haline gelmiş ve doğrudan yabancı yatırım çekme ile ticaret hacmi açısından dünyanın en büyük 20 ekonomisi arasında yer almaktadır. Özellikle 2024 yılı içinde, büyük şirketler Vietnam'a yatırım yapmıştır; bunlar arasında Amkor teknoloji grubu 1,07 milyar USD, LG grubu 1 milyar USD, Hyosung grubu Bio-BDO (Butanediol) biyolojik elyaf fabrikası projesine 700 milyon USD, Talway grubu 700 milyon USD, Capital Land 661 milyon USD, Foxconn 551 milyon USD gibi önemli yatırımlar yapmıştır.

Nvidia Başkanı, geçtiğimiz Aralık ayında Vietnam'a geri dönmüş ve Vietnam ile işbirliği anlaşması imzalamıştır. Anlaşma, bir yapay zeka (AI) araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) merkezi ve AI veri merkezi kurulmasını içermektedir. Nvidia'nın yanı sıra, elektronik ve yarı iletken sektörlerinden birçok büyük şirket de Vietnam'da yatırımlarını genişletmeyi planlamaktadır. Özellikle SpaceX, Vietnam'a 1,5 milyar USD yatırım yapmayı planlamakta ve 15 Amerikan şirketi, yarı iletken firmaları da dahil olmak üzere, Vietnam'daki temiz enerji altyapısına 8 milyar USD yatırım yapmaya hazır olduklarını bildirmiştir.

Son yıllarda, Vietnam ile Türkiye arasındaki ilişkilerin belirgin bir şekilde geliştiğini söyleyebilirim. Vietnam, Türkiye ile olan ilişkilerine büyük değer vermektedir. Bu, 2017 yılında Vietnam Meclis Başkanı'nın, 2023 yılında ise Vietnam Başbakanı'nın Türkiye'ye gerçekleştirdiği resmi devlet ziyaretlerinde açıkça görülmüştür.

İki ülke arasındaki ticaret, her yıl yaklaşık 1.5-2 milyar Amerikan Doları düzeyinde bir ticaret hacmine sahiptir. Şu anda ICTAS grubu, Vietnam'ın en büyük havalimanı olan Long Thành Havalimanı inşasında ortaklık yapmaktadır. Ayrıca, TRB, Rocketsan ve Atesci şirketleri, Vietnam tarafına askeri sözleşmeler ve güvenlik danışmanlık hizmetleri sunmaktadır.

-Long Thanh Uluslararası Havaalanı Vietnam'ın en büyüğüdür.

Genel olarak bakıldığında, Vietnam ile Türkiye arasındaki ticaret ilişkileri, her iki ülkenin potansiyeliyle orantılı değildir. Vietnam, hızla gelişen bir ülke olup, 105 milyonluk nüfusu ile dünyanın en dinamik pazarlarından biridir. Vietnam, dünya çapında birçok büyük yatırımcının ilgi odağıdır. Bu nedenle, büyük altyapı projeleri inşa etme ihtiyacı doğmaktadır ve modern ulaşım ağına ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye'nin, büyük projelerde altyapı inşaatı ve mühendislik alanındaki deneyimi, doğru yaklaşım ile işbirliği yapılabilecek önemli bir fırsat sunmaktadır.

Asya Kalkınma Bankası'na (ADB) göre, Vietnam'ın altyapı geliştirme yatırımları son yıllarda gayri safi yurtiçi hasılasının (GDP) yüzde 5.7'sine ulaşmıştır. Bu, Güneydoğu Asya ülkeleri arasında en yüksek seviyedir ve yalnızca Çin'in yüzde 6.8'lik oranından düşüktür. Endonezya ve Filipinler yüzde 3'ten daha az yatırım yaparken, Malezya ve Tayland ise yüzde 2'nin altında yatırım yapmaktadır. FiinRatings'in tahminlerine göre, Vietnam, önümüzdeki 10 yıl boyunca yıllık en az 25-30 milyar ABD Doları altyapı yatırımı yapması gerektiğini belirtmektedir; bu da 2040 yılına kadar toplamda yaklaşık 600 milyar ABD Doları eder.

Vietnam-Türkiye Dostluk ve Eğitim Derneği'nin kurucu üyelerinden biri olarak, Vietnam halkını ve Vietnam'ın tarihi kahramanlık geçmişini çok seviyorum. Vietnam'ın tarihini ve siyasetini daha derinlemesine inceledikçe, Türkiye ile benzerlikler taşıyan büyüleyici bir yönü olduğunu daha çok hissediyorum. Yazımdaki güvenilir bilgiler, Vietnamlı dostlarımın desteğiyle araştırılarak, Vietnam ile Türkiye arasındaki ilişkilerin yeni bir seviyeye taşınması amacıyla paylaşılmaktadır.

-Kırım Tatar Kültür Dernekleri Federasyonu Genel Başkanı, Kırım Kalkınma Vakfı Başkanı, Uluslararası Kırım Dostları Derneği Başkanı, Uluslararası Rusofili Hareketi Kurucu ve Koordinasyon Kurulu Üyesi, Nogay Kalkınma ve Kültür Vakfı Mütevelli Heyeti Başkanı, Vietnam Eğitim ve Dostluk Derneği kurucu üyesi-