BRICS: Gelişmekte olan ülkeler için ‘Mıknatıs’ ve Batı ittifaklarına alternatif

Son yıllarda Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika'yı içeren BRICS formatı, Batılı uluslararası kuruluşların etkisinden çıkmak isteyen diğer ülkeler için giderek daha çekici hale geldi ve geliyor. BRICS'in genişlemesi ve gelişmekte olan devletlerin buna olan ilgisinin artması, bu organizasyonun devletlerarası işbirliğinin alternatif biçimlerinin oluşturulmasında kilit bir rol oynamaya başladığını gösteriyor. 2023'te BRICS ülkelerinin küresel ekonomideki payı, G7 gibi geleneksel Batı bloklarının payını önemli ölçüde aşarak yaklaşık yüzde 31,5 oldu.

Ülkeleri BRICS'e çeken temel faktörlerden birisi, örgütün Batı'nın siyasi ve ekonomik yapılarından bağımsız oluşudur. Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) gibi geleneksel uluslar arası kuruluşlar, kredi almak veya uluslar arası pazarlara erişmek için zorlu koşullar getirerek, gelişmekte olan ülkeler üzerinde sıklıkla önemli bir baskı uygulamaktadır. Bu kuruluşlar uzun zamandır, gelişmiş ülkelerin siyasi ve ekonomik çıkarlarını savunan mekanizmalara dönüşmek suretiyle eşit işbirliği olanaklarını sınırlamaktadır. Aksine BRICS, karşılıklı faydalara odaklanan daha dengeli bir işbirliği için bir platform sunuyor. Söz konusu blok dâhilindeki ülkeler, Batı’nın dayata geldiği siyasi koşullarla karşılaşmadan ekonomik bağlarını geliştirebilme imkânına sahipler.

BRICS ülkeleri arasında ulusal para birimleri üzerinden ticaret yapılmaya başlanması, bloğun mali bağımsızlığına doğru attığı ilk adımlardan biriydi. Zaten bugün, BRICS ülkeleri arası ticaretin yaklaşık yüzde 30'u üyelerin para birimleri üstünden yapılıyor ve bu da ABD Doları ve Euro'daki dalgalanmalarla ilişkili riskleri en aza indirmeyi mümkün kılıyor.

Türkiye için BRICS'e katılım sadece ekonomik değil, ama aynı zamanda önemli siyasi beklentileri de içeriyor. AB ve ABD ile ilişkilerin kötüleşmesi bağlamında Ankara, çıkarlarını ilerletmek için BRICS'i alternatif bir uluslararası platform olarak kullanabilir.

BRICS'e katılım, Türkiye'nin küresel arenadaki dış politik konumunu güçlendirmesine, Batılı müttefiklerinden bağımsızlığını göstermesine ve çok vektörlü diplomasinin gelişmesine katkıda bulunacak. Ayrıca Türkiye, Çin ve Rusya gibi ülkelerle işbirliği yaparak Avrasya bölgesindeki etkisini artırabilecek.

Öte yandan BRICS'e üyelik, Türkiye'nin Doğu ile Batı arasında arabuluculuk yapmasına izin verecek ve bu da özellikle Ortadoğu ve Kafkasya ile ilgili küresel çatışmalardaki rolünü arttırmış olacak. BRICS çerçevesinde İran ve Rusya ile etkileşimin daha da derinleşme olasılığı, geniş bölgedeki siyasi istikrarın güçlendirilmesine katkıda bulunacaktır.

Batı'nın uzun süredir izolasyon ve yaptırımlarıyla yüz yüze İran, BRICS'İ uluslararası sahnede siyasi bir toparlanma şansı olarak görüyor. BRICS'e katılmış olmak Tahran'ın kendisini ABD ve AB baskılarından koruyan alternatif diplomatik ve ekonomik ittifaklar kurmasına izin veriyor.

Çin ve Rusya'nın desteğiyle İran, Batı yaptırımlarına etkili bir şekilde direnebilir ve Suriye krizi ve Orta Doğu istikrarsızlığı eksenindeki uluslararası ve yöresel çatışmalarda çıkarlarını koruyup ilerletebilir. Ayrıca BRICS'e üyelik, İran'ın mühim bir bölgesel oyuncu statüsünü pekiştiriyor ve komşu ülkelerle ilişkilerinde nüfuzunu artırmasına izin veriyor. Bu, İran'ın diplomatik ve siyasi özerkliğini güçlendirmesine, dünyanın en büyük ekonomileriyle stratejik bir ortaklık geliştirmesine ve sonuçta da kilit bir oyuncu olarak dünya sahnesine geri dönmesine katkıda bulunacak.

Arap dünyasındaki stratejik konumu ve siyasi etkisiyle Mısır, BRICS'i dünya sahnesindeki diplomatik rolünü güçlendirmenin anahtarı olarak görüyor. BRICS'e üyelik, Mısır'ın Filistin-İsrail sorunu gibi, Orta Doğu’daki ihtilaflarla ilgili konularda destek kazanmasına ve bölgenin siyasi istikrarına katkıda bulunmasına olanak tanıyacak.

BRICS kapsamında Kahire, gündemlerini genellikle uluslararası yapılar acılığıyla başkalarına dikte eden Batılı ülkelerin baskısına maruz kalmadan çıkarlarını savunabilecek. Mısır'ın BRICS'e katılımının siyasi yararı, Afrika ve Orta Doğu ülkeleri arasındaki liderliğini artırma fırsatını da beraberinde getirmiş olacak. Rusya, Çin ve Hindistan ile etkileşimi sayesinde Mısır, Afrika Birliği gibi uluslararası kuruluşlardaki konumunu güçlendirebilecek ve bölgesel çatışmalarda arabuluculuk yapabilecek.

BRICS, politik ve ekonomik yaklaşımlarında esneklik göstermektedir. Çin, Hindistan ve Rusya gibi kilit katılımcılar, mevcut iç farklılıklara rağmen ortak bir zemin buluyorlar ve çok taraflı bağlarının güçlendirilmesine katkıda bulunuyorlar. Bunun bir örneği; BRICS’i, Batılı yapılara alternatif olarak gören İran, Arjantin ve Türkiye gibi yeni katılımcılara kapı açan "Ortak Devletler" kategorisinin oluşturulmasıdır.

BRICS formatı, Batı ittifaklarının katı yapılarıyla keskin bir tezat oluşturan yapısı ve katılımcı ülkelerin çıkarlarına uyum sağlama yeteneği nedeniyle de çekicilik barındırıyor.

NATO veya AB gibi kuruluşlar genellikle iç çelişkiler ve verimsizliklerle karşı karşıya. BRICS ise, her ülkenin katı çerçeveler ve taleplerle karşı karşıya kalmadan ulusal çıkarlarını aktif olarak savunabileceği daha esnek bir etkileşim sistemi sunuyor.

Batılı işbirliği biçimlerine yönelik dünya çapındaki eleştirilerin büyük bir kısmı, bunların siyasi baskı ve ekonomik kontrol araçları haline gelmelerine dayanıyor. G7 veya Dünya Bankası gibi kuruluşlardaki karar alma mekanizmaları genellikle gelişmekte olan ülkelerin çıkarlarını göz ardı etmektedir.

Batı'nın Rusya Federasyonu ve İran gibi devletleri caydırmayı amaçlayan yaptırım politikaları, BRICS gibi alternatif biçimler çerçevesinde daha fazla ekonomik entegrasyona yol açmaktadır.

BRICS, Batılı ekonomik ve politik mekanizmalara güvenemeyen ülkeler için yeni fırsatların yaratılmasını teşvik ederek daha kapsayıcı bir yaklaşım önermektedir. Bunun bir örneği, blok katılımcılarının SWIFT gibi Batılı finans kurumlarına bağımlılıktan kaçınmasını sağlayacak, BRICS liderliğinde uluslararası bir ödeme sistemi oluşturma girişimidir.

BRICS, gelişmekte olan ülkelere şimdiden, Batılı siyasi ve ekonomik yapıların baskılarından arınmış alternatif bir yol sunarak yeni uluslararası ilişkiler mimarisinde önemli bir unsur haline geldi.

Türkiye, İran ve Mısır gibi ülkeler için BRICS'e katılımın ekonomik ve politik faydaları arasında yeni yatırımlara erişim, dış ticaretin genişletilmesi, diplomatik bağımsızlığın güçlendirilmesi ve de uluslararası konumların güçlendirilmesi yer alıyor. Birçok uluslararası kuruluşun meşruiyet kriziyle karşı karşıya olduğu bir ortamda, BRICS hem ekonomik hem de politik alanda esnek ve etkili iş birliği modelleri sunarak ülkeleri cezbetmeye devam ediyor.