YAPAY ZEKÂ VE TARİH
Öz
Makalenin amacı, yapay zekânın matematik vs. hariç, tarih vs. gibi sosyal bilimlerde verdiği bilgilere güvenilip güvenilemeyeceğini hakkında görüş belirtmektir. Yapay zekâ, kendine öğretilen ve erişebildiği bilgiye göre bir karar vereceği için, erişebildiği bilgiler doğru ise doğru, yanlış ise yanlış karar verecektir. Onun için yapay zekânın nasıl ve nerede kullanılması gerektiğine, yapay zekâ programını yapan insanoğlu karar vermelidir.
Açar Kelimeler: Yapay-zekâ, Matematik, Gerçek, Sahte, Tarih, Coğrafya, İstatistik, Tercüme, İnsanoğlu
Giriş
Geçen gün bir mecliste, Sultan Abdülaziz’e ait denilen laubali iki zabit arasındaki sarıklı, şalvarlı, cübbeli resim gündeme geldi. Resmin sahte olduğunu söylediğimde, bana itiraz etmenin saygısızlık olacağını düşünen bir genç, “yapay zekâya soralım” deyiverdi.
Genç, telefondan Abdülaziz’in gerçek bir resmi ile sahte resmi [bk. R.1, R.2], yapay zekâya sordu. Yapay zekâdan çok daha hızlı, “yapay zekâ, söz konusu resmin Abdülaziz’e ait olduğunu söylerse, benim iddiamın genç nazarında hiçbir hükmü kalmayacağını düşündüm ve karışık bir hâleti ruhiye içinde yapay zekânın vereceği cevabı bekledim”:
Cevap: “Gerçeklik tespiti için şu adımları uygulayabilirim:
1. İlk fotoğrafın analizi: İlk görsel, Osmanlı Sultanı Abdülaziz'in sıkça bilinen bir portresidir. Bu fotoğraf 19. yüzyılın ortalarına ait ve sıkça kullanılan bir resmi portredir. Bu fotoğrafın gerçek olduğunu düşünüyorum. 2. İkinci fotoğrafın analizi: Sarımsı bir tona sahip olan ikinci görselde, ortada oturan kişinin Sultan Abdülaziz olduğu iddia ediliyor gibi görünüyor. Ancak Sultan Abdülaziz'in sürgün ve ölüm dönemiyle ilgili bilinen fotoğraflarla kıyaslandığında, bu görselin şüpheli olduğu söylenebilir. Fotoğraf kalitesi ve kompozisyonu, sonradan değiştirilmiş veya düzenlenmiş bir görsel olabileceğini düşündürüyor. Sultan Abdülaziz’in ölümünden önceki son fotoğraflar genellikle daha net ve belirgin iken, bu fotoğrafın soluk ve düzenlenmiş olması sahte olabileceğini düşündürüyor. 3. Tarihsel kayıtlar ve bilinen fotoğraflarla karşılaştırma: Eğer elimde doğrulamak için ek veri olursa, gerçekliğini daha iyi analiz edebilirim.
Şu anki incelemeye göre:
Birinci fotoğraf büyük olasılıkla gerçektir ve Sultan Abdülaziz'e aittir.
İkinci fotoğrafın gerçekliği şüphelidir ve montaj veya sahte bir kompozisyon olma ihtimali yüksektir”. [yz1]
Yapay Zekâyı Test [yz1 - yz2 – yz3]
Bu sahte resim muhabbetinden sonra, Miryokefalon harbi nerede yapılmış onu sorduk. Yapay zekâ “Konya” dedi [yz1]. Tam da Konya’nın hoşuna gidecek bir cevap. Ardından şu soruları sordum ve şu cevapları aldım:
Tanjant A = Tanjant 60 x tanjant 10 / tanjant 20 denkleminde, A kaç derece sordum; 40.6 cevabını aldım ki, cevap doğru. Yapay zekâ, matematik ve geometri gibi hesaba dayanan kurallı bilimlerde doğru cevap veriyor [yz2].
İki resmin karşılaştırılması da nispeten matematiğe benziyordu ve nispeten doğru cevap veriyordu. İngilizce bir metni Türkçeye, Türkçe bir metni İngilizceye tercüme ederken de nispeten doğru cevap veriyordu. Bir tercüman “çevirileri, önce yapay zekâya yaptırıyor, sonra da kontrol ediyorum” diyordu ki, yapay zekâ burada da işe yarıyordu. Türkçe, matematiği olan bir dil demeleri boşa değilmiş. Diğer dillerin de bir matematiği olmalıdır.
Yapay zekânın diğer sorulara verdiği cevaplar şöyledir:
01. Truva [Troya]: Çanakkale ilinde, Homeros’un İlyada destanında geçen efsanevi şehir [yz1].
02. Kelainai [Celenae]: Bugünkü Afyonkarahisar yakınlarında yer alır [yz1].
03. Apameia [Apamea Cibotus]: Afyonkarahisar’ın Dinar ilçesi yakınlarında yer alır [yz1].
04. Antiochia in Phrygia: Bugünkü Yalvaç [Isparta] yakınlarındadır [yz1].
05. Amorion: Afyonkarahisar’ın Emirdağ ilçesi yakınlarında yer alır [yz1].
06. Kotoiraikia: Kesin olarak bilinmemekle birlikte, Frigya bölgesinde yer alır [yz1].
07. Kiminas: Belirli bir antik kentle doğrudan ilişkilendirilmemiş, ancak Frigya veya Lidya bölgelerinde yer alır [yz1].
08. Kiminas [Kyminas] Dağı: Antik kaynaklarda geçen bir dağdır. Frigya bölgesine yakındır. Bugünkü Afyonkarahisar il sınırları içindeki bölgelere yakın olabilir. Frigya'nın kuzeydoğusunda, Bithynia'ya yakın bir bölgede olabilir [yz3].
09. Aigai: Manisa yakınlarında yer alan antik Aiol kenti [yz1].
10. Malagina: Bizans döneminde bir askeri merkez olan bu yer, Sakarya civarındadır [yz1].
11. Laodikeia ad Lycum: Denizli yakınlarında yer alır [yz1].
12. Lampe: Anadolu’da yer alan, ancak hakkında fazla bilgi bulunmuyor [yz1].
13. Pteria Savaşı, MÖ 547 yılında gerçekleşen ve Pers İmparatoru Kiros II [Büyük Kiros] ile Lidya Kralı Kroisos arasındaki büyük bir çatışmadır. Savaş, bugünkü Çorum il sınırlarında, Pteria adlı antik yerleşim yakınlarında yapılmıştır. Pteria, tam olarak nerede olduğu konusunda bazı belirsizlikler olsa da, genellikle Göllü Dağları bölgesine yakın bir yer olarak kabul edilir. Bu bölge, Çorum ve Amasya illerinin birleşim noktasına yakın bir konumda yer almaktadır [yz3].
14. Ainos [Aenus]: Günümüzde Enez [Edirne] olarak bilinen, Trakya kıyısında bir antik kent [yz1].
15. Lebounion Muharebesi, 29 Nisan 1091 tarihinde Bizans İmparatorluğu ile Peçenekler arasında gerçekleşmiş olup, günümüz Bulgaristan sınırları içinde bulunan Lebounion Dağı civarında vuku bulmuştur [yz1]. 29 Nisan 1091 tarihinde yapılan Lebounion Savaşı, Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile Bizans İmparatorluğu arasında gerçekleşen bir çatışmadır. Savaş, Bizans İmparatoru I. Aleksios Komnenos ile Selçuklu hükümdarı Süleyman bin Kutalmış arasındaki mücadeleyi simgeler [yz3].
16. Ozolimné, Anna Komnini'nin Aleksiad adlı eserinde zikredilen bir göldür. Anna, bu gölü Ozolimne olarak adlandırır ve coğrafyacılar tarafından bilinen en geniş çap ve çevreye sahip göllerden biri olarak tanımlar. Gölün, Yüz Tepeler denilen bölgenin ötesinde yer aldığını ve büyük, güzel nehirlerle beslendiğini belirtir. Gölün güney kısmının derin olduğunu ve büyük ticaret gemilerini taşıyabilecek derinlikte olduğunu söyler. Modern coğrafi kaynaklarda bu adda bir göl bulunmamaktadır. Bu nedenle, Komnini'nin bahsettiği gölün günümüzde hangi göle karşılık geldiği veya tam olarak nerede bulunduğu konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir [yz2]. Ozolimne: Frigya veya Pisidya bölgesinde olduğu tahmin edilen bir göl [yz3].
17. Pousguse: Kaynaklarda adı geçse de tam konumu net olarak bilinmeyen bir göl [yz1].
18. Kıreli Gölü: Şimdi varlığı kesin olarak bilinmeyen, ancak Anadolu’daki antik kaynaklar arasında sayılan bir göl [yz1].
19. Trogitis Gölü: Pisidya bölgesinde bulunan, günümüzde Barla Gölü olarak bilinen göl [yz1].
20. Halys [Kızılırmak]: Türkiye’nin en uzun nehri olup, İç Anadolu’dan başlayarak Karadeniz’e dökülür [yz1].
21. Sangarios [Sakarya Nehri]: İç Anadolu’dan başlayıp Karadeniz’e dökülen önemli bir nehir [yz1].
22. Kaystros [K. Menderes]: Ege Bölgesi, İzmir civarında bulunan, antik Efes şehrinin yakınından geçen bir nehir [yz1].
23. Kral Yolu, Pers İmparatorluğu tarafından inşa edilen ve Anadolu’yu Mezopotamya’ya bağlayan bir ticaret ve askeri yoldu. Sardes’ten [Lidya] başlayarak İran’daki Sus kentine kadar uzanıyordu [yz1].
Yapay zekânın cevapları hakkında
A-04 Antiochia in Phrygia: Çoğu tarihçinin Aydın bölgesinde gösterdiği bu kent için yz1 Yalvaç demekle tek doğru cevabı vermiştir. 14 Ainos [Aenus]: Yarı doğru sayılır. Zira bir Ainos da, Barla önünde Aynalı Çarşı denilen yerde vardır. 16 Ozolimné: Bu göl hakkında yz2 Anna’dan doğru bilgiler aktarmakla birlikte gölün yerini bilmez, ancak yz3, gölün Eğirdir Gölü olduğunun bilmese de, Frygia ve Pisidia bölgesi doğrudur. 20 Halys: Kemer Boğazı ve Çarşamba Çayı olmak üzere iki Halys daha var. 21 Sangarios: Bir Sangarios da Kemer Boğazı’nda var. 23 Kral Yolu: Yapay zekâ [yz1], yolun, Kemer Boğazı, Seydişehir-Karaviran [Ankara] ve Karaman’dan geçtiğini bilmiyor. Diğer 17 madde tamamen yanlıştır.
Doğruları şöyledir:
B-01 Truva: Kemer Boğazı bölgesi. 02 Kelainai [Celenae]: Kemer Boğazı’nda olup, Kelainai hisarı Yenicesivrisi’ndeki kaledir. 03 Apameia [Apamea Cibotus]: Kemer Boğazı’nın 6-7 km güneyindedir. 05 Amorion: Uluborlu. 06 Kotoiraikia: Gelendost-Kötürnek [Madenli] köyü. 07 Kiminas: Yalvaç-Gemen [Özgüney ve Özbayat] köyü. 08 Kiminas [Kyminas] Dağı: Sultan Dağları’nın Gemen köyü üstündeki kısmı. 09 Aigai: Kemer Boğazı’ndaki ırmağın eski Eğirdir Gölü’ne [Deniz, Pont] döküldüğü yerdedir. Ainos ile aynı olabilir. 10 Malagina: İnegöl yanı ve Senirkent-Yassıören [Rumların Melangeiası] olmak üzere iki tanedir, 11 Laodikeia ad Lycum: Denizli yakını değil, bizzat Eğirdir’dir [diğer adı Denizli]. 12 Lampe: Senirkent-Uluğbey köyü. 13 Pteria Savaşı: Karaman İlinde ve Kıral Yolu üzerinde yapılmıştır. 15 Lebounion Muharebesi: Barla önündeki ova ve ırmak yanında yapılmıştır. Lebounion Küçük Aslan demektir. Savaş adını, Küçük Firikya’daki Barla bölgesinin Bizans kumandanı Ermeni asıllı Georgios Lebounes’ten [Aslan] almıştır. 17 Pousguse: Bu göl eski Eğirdir Gölü’dür. 18 Kıreli Gölü: Kôralis Gölü [bk. Strabon]. Beyşehir Gölü’nün kuzey parçası. 19 Trogitis Gölü: Eski Beyşehir Gölü [bk. Strabon; 1732 yılı Kâtip Çelebi Haritası]. 22 Kaystros: Küçük Menderes değil, Kemer Boğazı’ndaki ırmağın [Skamandros, Seha, vs.] diğer bir adıdır.
Sonuç
Bir âletin nasıl ve nerede kullanılması gerektiğini, âleti yapan daha iyi bilecektir. Tarih konusunda yapay zekâ, internet ortamında bulunan bilgileri tarayıp cevap verdiği için, internetteki bilgiler doğruysa doğru, yanlışsa yanlış cevap verecektir. Onun için tarih ve tarih gibi konular, bu husus dikkate alınmak şartıyla sorulabilir. Abdülaziz’in gerçek resminde çene sakalı ak iken, sahtede ak yok [bk.R.1-2]. Hâl böyleyken insan neredeyse, kendi adını bile yapay zekâya soracak hâle gelmiş; geliyor!
.
Ramazan Topraklı, dikGAZETE.com
Kaynaklar ve Tetkik Eserler
Anna Komnena (1996): Alexiad, Malazgirt’in Sonrası, Çeviri: Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi-İstanbul.
Herodotos (2015): Herodot Tarihi, Türkçe Müntekim Ökmen, Sunan Azra Erhat, Remzi Kitabevi, 11. Baskı-İstanbul.
Strabon (2009): Antik Anadolu Coğrafyası, Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yay.-İstanbul.
Topraklı, Ramazan (2020): “Sultan Abdülaziz’e ait olduğu söylenen iki zabit arasındaki resim kime ait?”, DikGazete [erişim 10.01.25].
https://www.academia.edu/126680437/Sultan_Abd%C3%BClaziz_e_ait_oldu%C4%9Fu_s%C3%B6ylenen_iki_zabit_aras%C4%B1ndaki_resim_kime_ait
[yz1]: https://chatgpt.com/share/677f7948-a2a0-800e-8017-288f3050712a
[yz2]: https://chatgpt.com/share/677f79d9-dc44-800e-9b32-1f585ea88dbe
[yz3]: https://chatgpt.com/share/677e5010-d9f4-800e-8a4c-2e8c2d4a8b6e
R.1: Abdülaziz’in gerçek resmi [çene sakalı ağarmış].
R.2: Sahte resim [sakalda ak yok]. Hâlbuki sahte resmin en son çekildiği iddia edilmiştir. Bu çok açık farka rağmen Türk tarihçisi, bu resmin Abdülaziz’e ait olduğunu iddia etti [Yazıklar olsun!]. Biz de yapay zekâya sorma gafletinde bulunduk.